Wat nieuw is moet weg Mensen vertellen verhalen om de wereld te begrijpen. Bovenstaand verhaal is mijn poging om een reactie te begrijpen die op Neerlandistiek kwam op een blog van Ronny Boogaart. Hij schreef over een interview met Connie Palmen, waarin ze een infinitief in de verleden tijd gebruikte (een vorm die Henk Wolf óók was opgevallen). Een heel … [Lees meer...] overDe parabel van de onbekende kikker
taalverandering
Het Friese klinkersysteem versimpelt
De klinkers van het Fries zijn aan het verschuiven. Het is het de doorgewinterde Fries geheid opgevallen dat de jongerei woorden als wiet ‘nat’ en wiid ‘wijd’ hetzelfde uitspreekt. Ook setjes als hûd ‘huid’ en hoed ‘hoed’ klinken hetzelfde. De lange klinkers, die van wiid en hûd, worden steeds vaker vervangen door een tweeklank die eindigt op schwa (dus: [iˑə] en [uˑə]). Op … [Lees meer...] overHet Friese klinkersysteem versimpelt
in den monde tweer of drier
Kleine hoeveelheden in het Middelnederlands Dat het Nederlands een paucalis heeft, dat weten niet veel mensen. Wel natuurlijk dat het een singularis heeft, enkelvoud, zoals in een kanarie zit op een tak en kanaries zitten op een tak, maar een paucalis? Dat is een vorm die gaat over weinig kanaries, en dat is dus een vorm die tussen enkelvoud en meervoud in zit. Gertjan … [Lees meer...] overin den monde tweer of drier
Niet de vogels voeren: het voornaamwoord het als subject
In de eerste maand van het jaar verbleef ik acht dagen in het plaatselijke ziekenhuis, dat in het eerste decennium van deze eeuw op enkele honderden meters afstand van mijn woning in de weilanden werd gebouwd. Vanuit de ramen aan de noordkant van het gebouw kon ik de hele dag door mensen over het pad tussen het ziekenhuis en de overgebleven weilanden zien wandelen, vergezeld … [Lees meer...] overNiet de vogels voeren: het voornaamwoord het als subject
Van hier tot Tokio – Facetten (iii)
Het is een sport om de oudste bewijsplaats vinden van van hier tot Tokio. En zoals het bij sporten als hardlopen, hoogspringen en gewichtheffen geldt (voorbeelden van het Olympische trio citius, altius, fortius) dat er altijd wel weer iemand sneller is, hoger kan of meer tillen, zo is het ook goed mogelijk dat iemand overbóden wordt als hij zoals ik hier beweer dat … [Lees meer...] overVan hier tot Tokio – Facetten (iii)
Niets meer te verliezen
Na een voortvarende trans-Atlantische oversteek is het Nederlands, volgens Van Dale sinds november 2018, vlak nadat in de Trump-ambtstermijn de zaak-Brett Kavanaugh uitbarstte, verrijkt met het woord hempathie. Het betekent: ‘sympathie die mensen voelen voor mannen met veel macht, ook of juist als die in opspraak raken’. Dit vult allerlei in die tijd opgedoken diagnoses van … [Lees meer...] overNiets meer te verliezen
Een populaire uitdrukking in de Tweede Kamer: gratis bier
Ineens stond de politiek eind 2023 in het teken van het product dat bestaat uit water, gerst- en/of tarwemout en hop, kortweg bier. De brouwers noemen water op hun website tweemaal dus dat zal het hoofdbestanddeel zijn. Inderdaad, 90%. De bekendste zwak alcoholische drank van Nederland kwam bij de Algemene en Politieke Beschouwingen aan de orde op 21 september. Caroline van der … [Lees meer...] overEen populaire uitdrukking in de Tweede Kamer: gratis bier
Constructies als bakvorm: schalen met, sporen met, stoeien met
Soms word je getroffen door een wending die, hoe herkenbaar en doorzichtig ook, niettemin als heel nieuw aandoet. Zo trof me recent de combinatie van het werkwoord schalen met het voorzetsel met. Na wat freewheelen met Ad Foolen en Jos Rombouts, voor wie deze constructie eveneens nieuw was, kwamen enkele bevindingen uit de bus. Schaal is een woord dat sowieso trendy is, … [Lees meer...] overConstructies als bakvorm: schalen met, sporen met, stoeien met
Een debat als deze in hedendaags Nederlands
De simpelste verklaring is dat het Engels alleen maar the ‘de’ als lidwoord heeft, maar daar wil ik het nu verder niet over hebben (zou Kees Boonman kunnen zeggen). Wat vroeger verkeerd was en bijvoorbeeld op school ook fout gerekend werd (het bedrijf, die of het midden, die) is minder en minder onjuist. Daarom is het geen wonder dat de stenografen in de Tweede Kamer … [Lees meer...] overEen debat als deze in hedendaags Nederlands
Opkomend gewoon
Laten we twee uitingen tegenover elkaar zetten: Het bijwoordje gewoon geeft aan de a-zin géén andere betekenis, maar maakt deze hooguit alleen wat stelliger en vooruit, er klinkt een veroordeling in door. Maar vooral als iemand in zijn of haar taal strooit met gewoon blijft er van die stelligheid niet veel over en dat veroordelen klinkt dan voor het luisterende oor … [Lees meer...] overOpkomend gewoon
‘Hun’ gebruiken om jong te lijken
Het is een intrigerende studie die mijn voormalige Nijmeegse collega Stefan Grondelaers en een aantal van zijn collega's onlangs publiceerde in het vaktijdschrift Language Variation and Change. De onderzoekers doen verslag van hun pogingen om grip te krijgen op het gebruik van hun als onderwerp van een zin ('hun lopen op straat') door data te analyseren van Twitter. (Een … [Lees meer...] over‘Hun’ gebruiken om jong te lijken
Jemig de podcast
Jemig de pemig, asjemenou, doemdenken, popie jopie, computer says no en een beter milieu begint bij jezelf. Uitspraken die we allemaal gebruiken, maar waarvan we misschien vergeten zijn dat ze uit reclames, liedjes en televisie- en radioprogramma’s komen. In de podcast Jemig de podcast bespreken De Dikke van Dale-hoofdredacteur Ton den Boon en KRO-NCRV/NPO Radio … [Lees meer...] overJemig de podcast
Letterlijk een scheve schaats rijden?
In de inleiding van de Middelnederlandse Van den Vos Reynaerde vergelijkt de dichter mensen tot wie de boodschap van zijn werk niet doordringt en van wie hij vreest dat ze aan zijn verzen gaan schaven, waarna ze een leugenachtig karakter krijgen, met de raaf: Te vele slachten si den raven,Die emmer es al even malsch:Si maken sulke rijme valsch Van taalkundigen is een … [Lees meer...] overLetterlijk een scheve schaats rijden?
“Om proberen te regeren” en dergelijke ontsporinkjes
Natuurlijk had ik beter moeten opletten en met pen en papier in de aanslag luisteren naar wat Gerbert van der Aa op 16 september 2023 precies op Radio 1 zei over de ramp in Libië. Hij legde de nabije historie uit en het ging over een generaal die in het deel van het land de baas is waar de waterramp zich voltrok. Maar vooral toch één talig dingetje hechtte zich aan het geheugen … [Lees meer...] over“Om proberen te regeren” en dergelijke ontsporinkjes
Bestaanszekerheid
Soms komt een woord ineens in de aandacht, bijvoorbeeld doordat iemand het gebruikt die erg in de belangstelling staat. Momenteel is bestaanszekerheid zo'n woord. Het wordt zozeer met Pieter Omtzigt geassocieerd dat mensen mij zelfs vragen of hij het woord misschien verzonnen heeft. Dat heeft hij niet, maar de geschiedenis van het woord is wel een interessante. Voor … [Lees meer...] overBestaanszekerheid
Een wetsvoorstel onthameren
Als Malik Azmani (dan Kamerlid voor de VVD) in 2013 volgens de Handelingen het volgende zegt: “Het feit dat dit wetsvoorstel onthamerd is en plenair wordt behandeld, geeft mij de gelegenheid om het volgende te memoreren” bevat die uiting een woord om even bij te fronsen: onthamerd. Twee jaar later zegt Harm Beertema (PVV) nadat hij daarvoor enkele malen geprezen is: “Ik … [Lees meer...] overEen wetsvoorstel onthameren
Neuzelen en geneuzel: over z’n grootste populariteit heen
Even doorgaan op wat Hero Brinkman in 2011 volgens de Handelingen zei? Hij sprak van geneuzel in de ruimte. Het allereerste geval dat ik kon vinden van het woord geneuzel dateert van een kleine 20 jaar tevoren. De vader van de huidige minister Van Gennip (Sociale Zaken) vroeg zich in 1993 in de Eerste Kamer af: “Ik weet niet of de term geneuzel ook … [Lees meer...] overNeuzelen en geneuzel: over z’n grootste populariteit heen
Van “zich in de ruimte houden” naar gezwam en geklets
Hoe de beschaving zich ontwikkelt Enkele bekende oppositionele Volksvertegenwoordigers uit het begin van de 20ste eeuw (zoals J.H.A. Schaper, E.M. Teenstra, A.B. Kleerekoper, D. Bos) mochten op basis van hun positie kritisch zijn tegenover een kabinet, ze konden desondanks beheerst uitdrukking geven aan hun kritische aanmerkingen. Uit ons perspectief is het toch niet … [Lees meer...] overVan “zich in de ruimte houden” naar gezwam en geklets
Themanummer TNTL: meertaligheid in de achttiende eeuw
Het Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde (TNTL) publiceert Nederlands- en Engelstalige artikelen op het gebied van de neerlandistiek. De taal- en letterkundige bijdragen beslaan een breed spectrum aan diachrone en synchrone onderwerpen uit de Middeleeuwen tot het heden. Onlangs zag een nieuwe aflevering het licht, een dubbeldik themanummer … [Lees meer...] overThemanummer TNTL: meertaligheid in de achttiende eeuw
Schoon: voorgeven en doorgeven
Op vragen bij het wekelijkse persmoment van de minister-president ging het een paar jaar geleden over de oproep die Rutte had gedaan aan leiders in de wereld om klimaatdoelen te halen. Hij antwoordde op 25 januari 2019: “Waarom is het nou zo belangrijk om die oproep te doen? Eén, omdat we op die manier niet alleen Nederland schoon doorgeven, maar dat heeft niet zoveel … [Lees meer...] overSchoon: voorgeven en doorgeven
Een talige tegenstelling tussen de rand en de rest van Nederland: laten we wel wezen
In de politiek zouden ze er een commissie voor instellen of naar een ander hulpmiddel grijpen om dat akelig onregelmatige werkwoord dat ik maar zijn noem wat in het gareel te brengen. Zijn? Of liever wezen of bennen? Of issen? Alleen al in het enkelvoud ik ben en jij bent (kennelijk van dat werkwoord bennen), … [Lees meer...] overEen talige tegenstelling tussen de rand en de rest van Nederland: laten we wel wezen
Klinkt
Hier volgt een bijzondere constructie die lastig te vinden is. Ik meen dat ik hem al heel lang (misschien al mijn hele leven) hoor, maar zelden geschreven zie. Ik zou hem zelf geloof ik ook niet zo gebruiken. Ik zou zeggen en schrijven 'als je iets over hem zegt, doe je vooral jezelf te kort, klinkt HET'. Het is helemaal niet lastig om een grammaticale analyse van de zin … [Lees meer...] overKlinkt
Cheffen
Sinds twee jaar staat een opmerkelijk woord in Van Dale: cheffen, en wel met de volgende toelichting. Het is een woord dat volgens Google al een jaar of tien rondzingt, maar mij valt het de laatste tijd ineens op, gisteren nog in deze video van Tim Hoffman (ongeveer op 18:52): Zullen we het afronden? Dan gaan we het met Rensina cheffen. Zoals vaker, zelfs met heel … [Lees meer...] overCheffen
Gestand doen
Soms zie je een ouder stukje Nederlands spartelen in een drang om zich te handhaven tegen de taalveranderende stroom in. De uitdrukking (die lastige uitdrukking die hier terloops al eens langs kwam) met iets gestand doen is er een voorbeeld van. Voor we kijken naar de praktijk, eerst de constructie zelf – afpellen heet het tegenwoordig. Iets gestand doen bestaat in … [Lees meer...] overGestand doen
De route van “hel en verdoemenis” door de Plenaire Zaal
Klein stukje over een literaire stijlfiguur en dan snel naar de taal in de Tweede Kamer? In zijn Sachwörterbuch der Literatur schrijft Gero von Wilpert (Stuttgart 1969:322) dat een Hendiadyoin – bij ons vaker hendiadys genoemd – een retorische figuur is die in de Oudheid en in de Barok erg geliefd was. Twee woorden met dezelfde betekenis konden … [Lees meer...] overDe route van “hel en verdoemenis” door de Plenaire Zaal
