Dit derde deel over Nederlands en streektalen (voor de eerdere delen zie blog) gaat over de werkwoorden ‘zullen’ en ‘gaan’. Soms zie je woorden die in de streektaal gebruikt worden maar in het Nederlands verouderd zijn. Het gaat er niet om dat ik terug wil naar ‘vroeger toen het beter was’. Wij mij betreft gaan we gewoon vooruit. Sommige veranderingen in de Nederlandse taal … [Lees meer...] overOver Nederlands en streektalen
taalverandering
Hoe ‘varen’ werd tot ‘faren’
De z en de s hebben een lange geschiedenis: het verschil tussen beide is zo ongeveer zo ver als we terug kunnen kijken 'zwak' (swak) in het Nederlands en in de Nederlandse dialecten: de twee werden en worden veel door elkaar gehaald. Al in veertiende-eeuwse documenten vond de taalkundige Piet van Reenen voorbeelden waarin zeer en seer door elkaar werden gebruikt. Er zijn ook … [Lees meer...] overHoe ‘varen’ werd tot ‘faren’
Alsnog op de trap
In zijn artikel ‘Alsnog’ dringt voor van 17 december 2021 in Neerlandistiek geeft Ronny Boogaart een interessante syntactisch-semantische beschouwing van de recente verandering van alsnog, waarin de betekenis van dit woord samenvalt met die van toch. In de oudere betekenis van alsnog heeft het woord de betekenis toch nog. Vergelijk de volgende twee zinnen. Gisteren wou ik … [Lees meer...] overAlsnog op de trap
‘Alsnog’ dringt voor
Toen ik afgelopen zomer op Vlieland aan een pannenkoek zat, fietsten er twee meisjes druk pratend voorbij. ‘Maar alsnog!’, riep het ene meisje uit. Ik wist wel ongeveer wat ze daarmee bedoelde want de recente betekenisverandering van alsnog was me niet ontgaan. Maar alsnog. Het woord voelt voor mij nog steeds wat ouderwets, niet een woord dat past bij fietsende meisjes. … [Lees meer...] over‘Alsnog’ dringt voor
10 jaar later spreken we nog steeds Nederlands
Tien jaar is een lange tijd – wat kan er in die tijd niet allemaal gebeuren!. Tien jaar geleden schreef ik op deze site mijn eerste dagelijkse stukje, over het Engels. Als je toen had gezegd dat er in 2021 in Nederland eigenlijk alleen nog maar Engels zou worden gesproken, en dat mensen je verwilderd hadden aangekeken als je in de supermarkt om 'een halfje brood' zou vragen, … [Lees meer...] over10 jaar later spreken we nog steeds Nederlands
Verschillende typen zinnetje
De ene taalkundige schreef een artikel over 'twee typen subject' en de ander verbaasde zich over die titel: na woorden als soorten en typen komen toch vooral meervoudige zelfstandig naamwoorden voor? Waarom heette dat artikel dan niet 'twee typen subjecten'? Samen schreven Hans Broekhuis en Ina Schermer nu een artikel over deze constructie. Zo gaat dat in de taalkunde: om over … [Lees meer...] overVerschillende typen zinnetje
Hoe hun hebben doorbreekt
Zou het in Haarlem begonnen zijn? De allereerste verwijzing naar hun hebben vinden we in ieder geval in een artikel in De nieuwe taalgids uit 1911. J.A. Vor der Hake (uit Haarlem) schrijft: In plat Utrechts en eveneens b.v. in het dialekt van Gouda is Hullie gongen der niet heen heel gewoon.Ook in 't dialekt van de Veluwe is hullie één van de vormen voor … [Lees meer...] overHoe hun hebben doorbreekt
Ik ga stad
Er is een nieuwe constructie en die leidt bij sommigen tot drastische beslissingen: Wat is hier aan de hand? Gert-Jan Schoenmakers en John David Storment zochten het uit, en schreven er een artikel over in de onlangs verschenen bundel Linguistics in the Netherlands 2021. Ze vonden om te beginnen elders op Twitter inderdaad zinnen zoals: hoelaat ben je stad dan want ik … [Lees meer...] overIk ga stad
Etymologica: de vele gedaanten van ‘lijk’
Wat hebben lijk, gelijk, -lijk, (ge)lijken, liken, lichaam, litteken, likdoorn, zulk, elk en welk gemeen? Op het eerste gezicht alleen de letter l, maar er is meer: al deze woorden bevatten één en dezelfde woordstam. In dit artikel vertel hoe ik de bonte woordfamilie daaruit is ontstaan. Aan de basis van alle genoemde woorden ligt de Proto-Indo-Europese woordstam *leig-. … [Lees meer...] overEtymologica: de vele gedaanten van ‘lijk’
Nog even verwijlen bij ‘wijl’ en ‘wijle’
Aan het Duits is te observeren dat wijl en wijl twee verschillende woorden kunnen zijn: wijl ‘omdat’ is in het Duits weil, wijl ‘poos’ is een zelfstandig naamwoord en krijgt daarom in het Duits een hoofdletter, Weile. Aan het eerste is een stukje gewijd,*) dit tweede wijl kennen wij ook als wijle – … [Lees meer...] overNog even verwijlen bij ‘wijl’ en ‘wijle’
Sjiek de friebel!
Soms stuit je op een woord dat je nog dagenlang bezighoudt. Dat had ik deze week met de uitdrukking ‘sjiek de friemel’. Ik begreep uiteraard wat er bedoeld werd: het was een speelse manier om iets als chic (of would-be chic) te omschrijven. Maar toen ik het las, vervulde het me met een vreemde mengeling van verbazing, verwarring en – als taalwetenschapper in spe zeg ik het niet … [Lees meer...] overSjiek de friebel!
Hoe het Friese werkwoord verandert
Alles wat in Fryslân gebeurt, komt in de rest van Nederland vijftig jaar later. Dat geldt in ieder geval op taalgebied: het intensieve contact met een verwante taal dat het Nederlands ondergaat met het Engels, dat kennen de Friezen al langer, met het Nederlands. Iedereen in de provincie spreekt in ieder geval óók Nederlands. Wat zulke langdurige en intensieve tweetaligheid … [Lees meer...] overHoe het Friese werkwoord verandert
Simone, de landing naar de eind-punt inzetten!
Piloten leren zonder enige twijfel dat ze een landing voldoende vroegtijdig moeten beginnen, want het moet een vloeiende lijn zijn die het vliegtuig aflegt in de richting van het eindpunt, de landingsbaan. Leren we ook te landen als we les krijgen in voorlezen? Dit aspect van het presenteren valt op – tegenwoordig meer dan vroeger – bij het nieuwslezen door Simone Weimans, … [Lees meer...] overSimone, de landing naar de eind-punt inzetten!
Een geweldig politiek correct taalexperiment!
Gejammer over politieke correctheid dringt nu ook door tot de taalkundige literatuur, althans tot de 'grijze literatuur', de door professionele taalkundige geschreven maar niet officieel gepubliceerde teksten op internet. Op LingBuzz, de site waarop taalkundigen hun werk – meestal hun nieuwe onderzoek voordat het 'officieel' gepubliceerd werd – verscheen een eigenaardig stukje … [Lees meer...] overEen geweldig politiek correct taalexperiment!
Sinds anderhalf jaar weer uit eten?
Toen de coronamaatregelen werden versoepeld, wist ik zeker dat ik ze in het wild tegen zou komen. De omstandigheden waren perfect, ik hoefde alleen maar rustig af te wachten. En ja hoor, daar had je ze al: Armin van Buuren mag eindelijk sinds een jaar weer optreden voor publiek.De koffie-corner is sinds maanden weer geopend.Vanavond sinds maanden live concert, met twee keer … [Lees meer...] overSinds anderhalf jaar weer uit eten?
Eén gen is geen geen
Waarom heeft het woord gen als meervoud niet ‘gennen’ maar genen? Het komt wel vaker voor dat een korte /e/ in het meervoud een lange /ee/ wordt: weg-wegen, bevel-bevelen, enzovoort. Maar zulke gevallen zijn allemaal te herleiden tot het Oudnederlands (zoals hier mooi wordt uitgelegd). Met gen moet iets anders aan de hand … [Lees meer...] overEén gen is geen geen
Oogst, augustus en de pluktijd
Het woord oogst gaat terug op hetzelfde woord als augustus: de Latijnse naam Augustus. In dit artikel vertel ik hoe dat precies zit. Je komt ook te weten wat het woord herfst, het Engelse to earn en het Friese earnje met dit thema te maken hebben. Verder maken we wat korte uitstapjes naar een aantal dialecten. Van Augustus … De … [Lees meer...] overOogst, augustus en de pluktijd
Brexit, Nexit, Grexit, Quexit, referexit, trexit, clexit, Megxit, Blaxit
‘Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (2) Ja, het woord taalsmeedsel is zo’n opzettelijk gemaakt woord van het type waar het zélf weer een geval van is (zoals assimilatie een voorbeeld is van assimilatie en een afko van een afkorting): we zetten –sel achter de stam van een woord (smeed) en … [Lees meer...] overBrexit, Nexit, Grexit, Quexit, referexit, trexit, clexit, Megxit, Blaxit
Deze klinker verdonkert telkens weer
Het Algemeen Nederlands heeft een oude lange /aː/ bewaard in woorden als daad en spraak, gelijk het Duits met Tat en Sprache. Maar in grote delen van de Germaanse wereld is die klinker richting een lange /oː/ verschoven, zij het in verschillende mate en spelling, van Brabants daod en spraok tot … [Lees meer...] overDeze klinker verdonkert telkens weer
Een woordje voor een deel van het politieke spectrum: mega
Eerder – inmiddels een jaar of vier geleden – schreef ik een serietje blogposts onder de titel Giga, mega en flut. Hoe zit het in de nieuwe Tweede Kamer met het gebruik van mega als zelfstandig woord of mega– als voorvoegsel? Ik keek in de eerste maanden van dit jaar tot aan deze week, de laatste week voor het reces. Die laatste week is in dit geval … [Lees meer...] overEen woordje voor een deel van het politieke spectrum: mega
Pure kafka
Ze zijn een jaar of veertien, gok ik. Uitgelaten zitten ze met hun tweeën op de bus te ratelen, te brullen en te gieren. Voortdurend onderbreken ze elkaars verhalen met hoge kreten, bruuske handgebaren en extatische blikken. “Neeeeee, da-kan-nie!” “Girl, ik zweer het gewoon.” “Is’t echt legit?” “Legitter dan legit.” Het gaat over de voorbije examenperiode, … [Lees meer...] overPure kafka
Taalregels & taalvariatie
Lauren Fonteyn en Marten van der Meulen, beiden taalkundigen, vertellen over hun onderzoek naar taalverandering en het effect van taalregels op het taalgebruik in het Nederlands van de twintigste eeuw tot vandaag de dag. Delen van hun onderzoek vallen binnen het vakgebied van de corpus linguïstiek, waar zij in deze podcast een introductie toe geven. Onderzoek binnen de corpus … [Lees meer...] overTaalregels & taalvariatie
Een blog over precies niks!
Sinds ik Nederlandse taal en cultuur studeer (in Leiden), kan ik nooit meer eens lekker ontspannen naar een televisieprogramma kijken. Neem bijvoorbeeld de avond waarop ik met mijn vriend naar de serie Klassen keek. Ik hoorde een meisje geërgerd tegen haar klasgenootje zeggen: ‘Je doet precíes niks’. Triomfantelijk stootte ik mijn vriend aan en ik overlaadde hem met vragen over … [Lees meer...] overEen blog over precies niks!
w + e = o
Waarom zeggen we niet kwemen, vroeg Yoïn van Spijk zich gisteren af in een interessant blog, hier op Neerlandistiek. Naast het rijtje nemen - nam - genomen zou immers het rijtje kwemen - kwam - gekomen beter passen? Oorspronkelijk was het werkwoord in de tegenwoordige tijd inderdaad kwem, zegt Van Spijk. Door een 'sporadische klankverandering' zou die we geworden zijn tot … [Lees meer...] overw + e = o
Nemen en komen: verloren zussen
Komen behoort tot de groep sterke werkwoorden waar ook nemen, stelen en breken in zitten. Hoe komt het dan dat het komen is en niet kwemen? *Kwemaną Philippa e.a. (2003-2009) stellen dat komen van het Proto-Germaanse *kwemaną komt – dat dus wél een e had. (De ą staat voor de nasale /ɑ̃/ die we ook in het … [Lees meer...] overNemen en komen: verloren zussen
