• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Een geweldig politiek correct taalexperiment!

14 september 2021 door Marc van Oostendorp 15 Reacties

Bron: Wikimedia

Gejammer over politieke correctheid dringt nu ook door tot de taalkundige literatuur, althans tot de ‘grijze literatuur’, de door professionele taalkundige geschreven maar niet officieel gepubliceerde teksten op internet. Op LingBuzz, de site waarop taalkundigen hun werk – meestal hun nieuwe onderzoek voordat het ‘officieel’ gepubliceerd werd – verscheen een eigenaardig stukje van de bekende Oostenrijkse taalkundige Hubert Haider, dat vooral een aanval lijkt te zijn op ‘politieke correctheid’.

Op zich doet Haider een interessante observatie over een heel klein klankje in het Duits, een klankje dat bijvoorbeeld klinkt tussen de twee a’s in Aäron. In het Duits is het klankje vaak nog wat duidelijker dan in het Nederlands, een klikje met de stembanden is het, bijna niet de moeite waard. Het is een heel korte medeklinker. Bovendien is hij op een bepaalde manier irrelevant, je voegt hem toe om een woord goed uit te spreken, niet om twee woorden van elkaar te onderscheiden. We beschouwen de t als een echte medeklinker van het Duits of het Nederlands omdat trap en rap verschillende woorden zijn. De t doet ertoe. Het klikje, de glottisslag, doet er op die manier niet toe. (Er zijn overigens talen waarin hij wél net zo’n echte medeklinker is als een t. Het Maltees is daar een voorbeeld van.)

Aangepakt

Maar precies dat is nu aan het veranderen. Door politieke ontwikkelingen wordt de glottisslag betekenisonderscheidend in het Duits. Een betrekkelijk populaire manier in het Duits om genderneutrale persoonsaanduidingen te schrijven is met een zogeheten Gendersternchen. Je schrijft dan bijvoorbeeld Professor*Innen om aan te geven dat je zowel Professoren, dus mannen, bedoelt als Professorinnen, dus vrouwen.

Nu kun je dat sterretje niet zomaar uitspreken, maar sommige mensen proberen dat met zo’n glottisslag. Ze zeggen dan dus Professor(klik)innen als ze mannen of vrouwen bedoelen, en Professorinnen zonder klik als ze alleen vrouwen willen aanduiden. Normaal gesproken zeg je in het Duits of het Nederlands nooit een glottisslag na een medeklinker, en dus introduceren deze sprekers iets in de taal dat tegen het taalsysteem ingaat. Het gaat dus wat verder dan zomaar een nieuw woord veranderen – een belangrijk aspect van het systeem wordt aangepakt.

Opstropen

Ik zou zeggen: dat is pas interessant! Een experiment in het echte leven! Lukt het mensen om systematisch iets te zeggen dat tegen het taalsysteem ingaat? Ik ken maar weinig echte voorbeelden uit het verleden. Het taalsysteem verandert weliswaar voortdurend, maar dat gebeurt meestal spontaan, niet omdat iemand actief het taalsysteem verandert. Dat laatste mislukt juist meestal.

Het gebeurt trouwens in andere talen ook, weer in verband met die genderneutraliteit. In het Italiaans zijn er mensen die naast de mannelijke o-vorm (ministro) en de vrouwelijke a-vorm (ministra) een vorm willen introduceren met een ‘genderneutrale’ toonloze e: een ministrə kan zowel een man als een vrouw zijn. Maar het Italiaans heeft die toonloze e eigenlijk helemaal niet. Nog zo’n fraai experiment..

Maar Haider bederft het door alleen maar af te geven op de deelnemers aan het experiment. Hij vindt het onzin wat ze doen, en hij is tegen ‘politieke correctheid’, dus hij wantrouwt de motieven waarom mensen deelnemen aan het experiment. Terwijl die motieven er taalwetenschappelijk natuurlijk helemaal niet toe doen! Het gaat er niet om waarom mensen het doen, maar dat ze het doen. En de onderzoekerster moet dus geen tijd verspillen met gejammer over politieke correctheid, maar diens mouwen opstropen en het veld ingaan.

Ook Samuel Anderson blijkt vorig jaar over het verschijnsel te hebben geschreven, zonder ideologisch gejammer en met een wat andere verklaring. Hier.
Update 18 september 2021: iemand wijst me erop dat in deze lezing eerder dit jaar expliciet is betoogd dat deze manier van spreken niet ingaat tegen de Duitse grammatica.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonologie, gender, genderneutraal, politiek, taalverandering

Lees Interacties

Reacties

  1. Jona Lendering zegt

    14 september 2021 om 07:43

    “Ik ken maar weinig echte voorbeelden uit het verleden.”

    Rond het krakerstijdschrift Bluf bestond de gewoonte “activistens” te schrijven en het ook zo uit te spreken.

    Beantwoorden
    • Ton van der Wouden zegt

      14 september 2021 om 11:30

      18 maart 1986 organiseerde Perdu een wisselende expositie met tal van “Deelnemersters”. https://perdu.nl/nl/r/opening-wisselende-expositie/

      Beantwoorden
      • Marc van Oostendorp zegt

        14 september 2021 om 11:36

        Jaja, en lees nu de laatste alinea van mijn stukje nog eens aandachtig door.

        Beantwoorden
  2. Knut zegt

    14 september 2021 om 09:54

    “En de onderzoekerster moet dus geen tijd verspillen met gejammer over politieke correctheid, maar diens mouwen opstropen en het veld ingaan.” – Yeah! Echt waar. – Ik ben overigens erg benieuwd of zulke ontwikkelingen ook in het Nederlands gaan plaatsvinden. Ik vroeg me bijvoorbeeld af, of “Dichter des Vaderlands” ook “Dichteres des Moederlands” kan worden. En genderneutrale persoonsaanduidingen – dat is natuurlijk nog ingewikkeldere koek.

    Beantwoorden
    • Daniel zegt

      14 september 2021 om 19:21

      Ik denk het niet.

      het Nederlands heeft juist de omgekeerde stap gedaan – en daar ben ik maar blij mee. Ik ben zelf nog opgegroeid met aparte vrouwelijke termen zoals fotografe, advocate, psychologe, etc. Dat is sindsdien allemaal gelukkig vervangen door een enkel gender-neutraal woord.

      Wat in Duitsland gebeurt is het omgekeerde: het legt de nadruk op het feit dat niet alle fietsers, fotografen, klanten etc. mannen zijn – op zich ook een nobel streven – maar het maakt de taal juist meer binair en minder inclusief.

      Beantwoorden
  3. Henk Wolf zegt

    14 september 2021 om 14:14

    Ik hoor die vorm in de praktijk ook af en toe en mijn indruk is dat er ook wat betreft auslautverhärtung wat aparts in gedaan wordt. Als ik goed heb geluisterd, ligt in ‘KundInnen’ de lettergreepscheiding na een klank die stemhebbend (als [d]) wordt gerealiseerd.

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      14 september 2021 om 14:31

      Kijk, als dat zo is, is het waarschijnlijk echt iets anders. Zonder dat feit kun je nog zeggen dat er nu twee suffixen -in zijn, waarvan er één (de genderneutrale) zich gedraagt als een soort quasi-suffix zoals -echt of -artig (of in het Nederlands: -achtig). Die suffixen hebben ook een glottisslag. Maar ook verscherping.

      Beantwoorden
      • Henk Wolf zegt

        14 september 2021 om 22:18

        Ik denk ook dat er iets anders aan de hand is, al weet ik niet precies wat. Mijn vrouw gebruikt vaak het Engelse suffix -ish achter allerlei Nederlandse woorden: ‘vermoeid-ish’, ‘open-ish’ enz. Dat heeft diezelfde hoorbare afscheiding van wat ervoor komt. Het zou me niet verbazen als er zowel bij het Duitse -Innen als bij dat Nederlands/Engelse -ish een mate van ‘woordspel’ of iets anders met metatalig besef meespeelt, dat laat zien dat we niet in de morfologie zitten, maar een min-of-meer vreemd element (uit een andere taal of uit het schrift) in gesproken taal gebruiken.

        Beantwoorden
    • Knut zegt

      14 september 2021 om 15:31

      Ja.
      ‘Kundinnen’ klinkt meer als ‘Kun-dinnen’ en d is vrij zacht.
      ‘KundInnen’ klinkt meer als ‘Kund-innen’ en d wordt wat harder, maar niet zo hard als een t. En die scheiding mag liever niet te lang worden, anders klinkt het meer als twee woorden, dus ‘Kund innen’. Wat bij ÄrztInnen moeilijk is; dus dat zal echt klinken als ‘Ärzt innen’.
      Wat meer voorbeelden en achtergronden, ook over de rol van de glottisslag:
      http://www.sprachlog.de/2018/06/09/gendergap-und-gendersternchen-in-der-gesprochenen-sprache/

      Beantwoorden
      • Marc van Oostendorp zegt

        14 september 2021 om 21:58

        Interessant, bedankt!

        Beantwoorden
  4. taaljournalist zegt

    14 september 2021 om 15:46

    Spreken wij echt nooit een glottisslag uit na een medeklinker? Ik meen er in ‘veredelen’ wel een te horen. Sterker, volgens mij vormen ‘verrassen’ en ‘verassen’ een heus minimaal paar.

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      14 september 2021 om 21:57

      De complete regel is: binnen in een woord na een klinker, of aan het begin van een woord. En in ‘veredelen’ geldt ‘edel’ dan als een woord. Ik heb hierover ooit vrij uitgebreid geschreven: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S002438410300130X

      Beantwoorden
  5. Weia Reinboud zegt

    15 september 2021 om 08:42

    Het gemopper van zo’n Haider zal het verschijnsel natuurlijk alleen maar versterken! ‘Als zo’n ouderwetse man zo op zijn strepen gaat staan, dan zul je het krijgen ook.’

    Beantwoorden
  6. René Appel zegt

    15 september 2021 om 11:38

    MvO schrijft ‘Ze zeggen dan dus ‘Professor(klik)innen’ als ze mannen of vrouwen bedoelen en ‘Professorinnen’ als ze allen vrouwen willen aanduiden.’ Ik neem aan dat de eerste vorm ook gebruikt wordt om mannen en vrouwen aan te duiden, maar nu iets anders: hoe schrijf je het woord als je mannelijke en vrouwelijke hoogleraren wilt aanduiden? ‘Professor(innen)’? Dat staat vreemd omdat de meervoudsuitgang zo alleen bij de vrouwelijke vorm lijkt te horen.

    Beantwoorden
  7. C.W. Schoneveld zegt

    15 september 2021 om 14:25

    Ik ben geen taalkundige maar weet wel dat in het Engels dit een “glottal stop” wordt genoemd en veel gebruikt wordt vooral in Zuid- Engeland in familiaire spraak, in plaats van “t” in het midden van een woord.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Anouk Smies • Ik ben geen natuurlijk persoon

Elk antwoord dat niet uit het hart komt
heet geleende kennis en vervalt
Ik draag alleen bij
aan de wereld die ik verlang

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

FATUM

De hond drinkt uit zijn spiegelbeeld
het hele plasje leeg.
 

Bron: Barbarber, december 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

22 mei 2025

➔ Lees meer
25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1920 Cyriel Moeyaert
➔ Neerlandicikalender

Media

Memory, War and Translation

Memory, War and Translation

22 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d