Nederlanders hebben een sterke, nog niet door de wetenschap verklaarde neiging om zowel de aanleiding als de oplossing van maatschappelijke problemen te zoeken in woordkeus. Het gaat al snel over de ‘toon’, bleek ook uit de affairette rond informateur Wijers en zijn ‘feeks’. Als er in de Nederlandse politiek wordt gesproken over taal, gaat het helaas zelden om de definitie … [Lees meer...] overFeeksnieuws
woordgebruik
Pittig goes Flanders
Als je maar lang genoeg doorschrijft, komen onderwerpen vanzelf weer terug in een nieuwe gedaante. Van de week sprak ik met een bekende en taalgevoelige Vlaming die ineens losbarstte in een klaagzang over het woord pittig. Van alles en nog wat was volgens hem in zijn vaderland maar pittig: gesprekken, opgaven, werkzaamheden, een en al pittigheden die de klok slaat in … [Lees meer...] overPittig goes Flanders
Met goed fatsoen
Het is een makkelijke voorspelling, maar ik doe ’m toch: de komende tijd gaan we het woord fatsoen vaker lezen en horen. De aanleiding zal duidelijk zijn: de verkiezingen. Fatsoen is een heel oud woord. We gebruiken het al sinds de vijftiende eeuw. Aanvankelijk in de betekenis ‘vorm, model’, later vooral voor ‘manier van doen, handelwijze’. Via het Frans gaat het terug op … [Lees meer...] overMet goed fatsoen
Over moraalridderschap
In een grappig stukje lijstte Ewoud Sanders woorden op, besteed aan de terugtreding van het voltallige NSC-smaldeel uit het demissionaire kabinet. Hij lichtte er één speciaal toe: ‘shitshow’. Inderdaad een bijzonder woord dat bijdetijds klinkt. Het past misschien bij de toffe mengtaal waarin Tom Lanoye zijn geactualiseerde Reynaert de vos liet denken. … [Lees meer...] overOver moraalridderschap
Het grote literaire friet-patatonderzoek
Sinds november 2018 houdt de neerlandicus Rob Passchier bij welk woord er in de boeken die hij leest wordt gebruikt voor gefrituurde aardappelstaafjes. Hij doet hiervan verslag via sociale media – tot en met december 2024 was dit Twitter (later: X), tegenwoordig BlueSky. Hieronder zijn verslag in de vorm van screenshots. Volg het account Dhr. R.H. (@dhrrh.bsky.social) voor … [Lees meer...] overHet grote literaire friet-patatonderzoek
Slijmen
Nu het eind van de rubriek WoordHoek op ENSIE in zicht komt, realiseerde ik me: u, lezer van deze taalrubriek, bent de beste lezer die ik ooit heb gehad. Eerder was WoordHoek te lezen in de NRC en bij het Instituut voor de Nederlandse Taal, maar de ENSIE-volgers stijgen hoog uit boven die andere lezers. U bent nieuwsgierig, gedreven, geïnteresseerd, kritisch, meedenkend, … [Lees meer...] overSlijmen
Knettergek
Volgens Donald Trump is Vladimir Poetin knettergek. Op zijn platform Truth Social schreef hij: ‘Ik heb altijd een zeer goede relatie gehad met Poetin, maar er is iets met hem gebeurd. Hij is KNETTERGEK geworden!’ Nu is Trump zelf een evenwichtige, verstandige man, die zijn woorden wikt en weegt – hij zal nooit zomaar iets eruit flappen. Dus om welke reden vindt hij dat zijn … [Lees meer...] overKnettergek
Zonder de stap te hebben gezet
Misschien omdat onduidelijk blijft of groot nieuws ook groot nieuws is, ontgaat me nogal wat. Maar volgens Elon Musk ligt de fundamentele zwakheid van de westerse beschaving in niets meer of minder dan empathie. Voordeel van kennisname achteraf is dat woede of wierook bij zo’n standpunt verdampt kan zijn en er andere vragen opdoemen. Zoals, niet heel erg origineel: welke … [Lees meer...] overZonder de stap te hebben gezet
Oproep: Woorden voor seksuele oriëntatie in het Nederlands
Hoe gebruiken sprekers van het Nederlands woorden voor seksuele oriëntatie? Welke woorden gebruikt u wel en welke niet? En wanneer gebruikt u deze woorden juist wel of niet? Marijn Boomars, een promovendus aan de Universiteit van Manchester, heeft een enquête gemaakt waarmee zij inzicht in deze vragen hoopt te krijgen. Zij zoekt daarom naar sprekers van het Nederlands die 18 … [Lees meer...] overOproep: Woorden voor seksuele oriëntatie in het Nederlands
Nederlandstalig
Het Nederlandstalig literaire juice-kanaal Tzum houdt de bestsellerlijstjes bij van boeken. Bij mij gaan die berichten meestal het ene oog in het andere uit, tot ik een tijdje terug getroffen werd door de paniekmededeling dat er ‘nog slechts drie Nederlandstalige romans in de bestsellerlijst’ stonden. De bestsellerlijst van zestig, notabene. Wat?! Zou de rest dan allemaal … [Lees meer...] overNederlandstalig
Hospita
Wellicht komt er een opleving van het woord hospita. Dit naar aanleiding van een voorstel van Hugo de Jonge, de vorige minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Volgens zijn ministerie heeft ongeveer een derde van de Nederlanders meer dan twaalf vierkante meter over in zijn of haar huis. Acht procent van de Nederlanders zou overwegen om die … [Lees meer...] overHospita
Extreem-slinks
De PVV extreemrechts noemen ging Kamervoorzitter Martin Bosma zes stappen te ver. In feite legde hij zelf een relatie met het nationaalsocialisme. Het was een bijzonder moment vorige week in de Tweede Kamer. In een debat over de Europese Unie zei Volt-leider Laurens Dassen, verwijzend naar de PVV: ‘Maar er is ook nog een andere dreiging en dat is de opkomst van … [Lees meer...] overExtreem-slinks
Het nieuwe vocaal
Dat was schrikken, gisteren, toen bleek dat een van mijn favoriete collega's in ScienceGuide genoemd werd als toekomstig minister van OCW: Het bleek allemaal een gerucht zonder veel grond – de Nijmeegse hoogleraar in kwestie, die overigens alleen een Deens paspoort heeft, wist van niets. Maar we werden wel getroffen door het woord vocaal dat in deze betekenis ('zijn mening … [Lees meer...] overHet nieuwe vocaal
Niets meer te verliezen
Na een voortvarende trans-Atlantische oversteek is het Nederlands, volgens Van Dale sinds november 2018, vlak nadat in de Trump-ambtstermijn de zaak-Brett Kavanaugh uitbarstte, verrijkt met het woord hempathie. Het betekent: ‘sympathie die mensen voelen voor mannen met veel macht, ook of juist als die in opspraak raken’. Dit vult allerlei in die tijd opgedoken diagnoses van … [Lees meer...] overNiets meer te verliezen
Natuur gerijpt
Vanmorgen [dat was: 3 november 2023] zag ik, net uit de trein van A. naar T. gestapt, met Freddy aan de lijn op weg naar mijn kleinkinderen, want op vrijdagen speelt, ijs en weder dienende, ondergetekende 'comfortabel gepensioneerde' (een typering die ik via Joosten 2023 ontleen aan Franssen 2022, die 'm waarschijnlijk weer van Bourdieu gebietst heeft) sinds ruim vijf jaar de … [Lees meer...] overNatuur gerijpt
Bestaanszekerheid
Soms komt een woord ineens in de aandacht, bijvoorbeeld doordat iemand het gebruikt die erg in de belangstelling staat. Momenteel is bestaanszekerheid zo'n woord. Het wordt zozeer met Pieter Omtzigt geassocieerd dat mensen mij zelfs vragen of hij het woord misschien verzonnen heeft. Dat heeft hij niet, maar de geschiedenis van het woord is wel een interessante. Voor … [Lees meer...] overBestaanszekerheid
Ik snap het wel, maar het staat er niet
In hoofdstuk 16 van Tommy Wieringa's Nirwana (e-boek-uitgave, naar de eerste druk) lees ik: Een l-vormige gaanderij met een arcadeboog omsloot het zwembad half [...]. Ik denk dat die gaanderij in (fictionele) werkelijkheid L-vormig is. Maar dan nog vraag ik me af wat 'een gaanderij met een arcadeboog' is. Een beetje gaanderij van allure, bij een … [Lees meer...] overIk snap het wel, maar het staat er niet
Onfatsoenlijk, regionaal, rechtuit, ongenuanceerd: plat
Wie uit een streektaal-milieu afkomstig is zal het misschien gauwer opvallen, aanduidingen als Haags, Rotterdams, Twents worden geregeld toelichtend voorafgegaan door het bijwoordje plat. (Zie hiervoor op diverse plaatsen in mijn blog, korte samenvatting: plat zegt in die gevallen vooral iets van de afzender en minder van de genoemde … [Lees meer...] overOnfatsoenlijk, regionaal, rechtuit, ongenuanceerd: plat
Een wetsvoorstel onthameren
Als Malik Azmani (dan Kamerlid voor de VVD) in 2013 volgens de Handelingen het volgende zegt: “Het feit dat dit wetsvoorstel onthamerd is en plenair wordt behandeld, geeft mij de gelegenheid om het volgende te memoreren” bevat die uiting een woord om even bij te fronsen: onthamerd. Twee jaar later zegt Harm Beertema (PVV) nadat hij daarvoor enkele malen geprezen is: “Ik … [Lees meer...] overEen wetsvoorstel onthameren
Neuzelen en geneuzel: over z’n grootste populariteit heen
Even doorgaan op wat Hero Brinkman in 2011 volgens de Handelingen zei? Hij sprak van geneuzel in de ruimte. Het allereerste geval dat ik kon vinden van het woord geneuzel dateert van een kleine 20 jaar tevoren. De vader van de huidige minister Van Gennip (Sociale Zaken) vroeg zich in 1993 in de Eerste Kamer af: “Ik weet niet of de term geneuzel ook … [Lees meer...] overNeuzelen en geneuzel: over z’n grootste populariteit heen
Met verschillende hardheid
Het blijft merkwaardig om het met jezelf oneens te raken. Recent blogde ik dat het woord ‘veilig’ door grosgebruik alle betekenis had verloren. In samenlevingen, bedoelde ik, waar geen totalitarisme de dienst uitmaakt, geen alligators en pythons zonder bodycam over straat paraderen en waar de kans op vulkaanuitbarstingen, orkanen en overstromingen minimaal is. Maar … [Lees meer...] overMet verschillende hardheid
Onder bore gevel
Een oud woord hervonden is als een erfstuk ontvangen, te meer als het lang geleden in eigen taal gewrocht is. Werd het ooit door dichters gebruikt om verheven stijl in stafrijm te drijven? Een zo’n kleinood luidt boor en beduidt ‘hoog, verheven’. Zeldzaam Behalve misschien in de Belgisch-Limburgse oordnaam Borlo is dit woord in zijn oorspronkelijke, … [Lees meer...] overOnder bore gevel
Citeren in de Tweede Kamer
Onder de motorkap van Carmiggelt (iv) Inderdaad, Carmiggelt volgde de politiek in zijn stukjes, de politiek volgde hem hoorbaar in de Tweede Kamer ook. Maar dat is inmiddels verleden tijd. Het bekendste ambtelijke woord dat Carmiggelt hetzij uitvond, hetzij bekend maakte is epibreren. Even Van Dale citeren: “1954, door een onbekende ambtenaar bedacht en door de … [Lees meer...] overCiteren in de Tweede Kamer
‘Handvol’ en ‘handjevol’ zijn geen samenstellingen
Wie een zin als de volgende leest, zou in eerste instantie kunnen denken dat we te maken hebben met de samenstelling handvol: Het woord handvol wordt niet alleen gezien als een samenstelling, maar het wordt ook beschouwd als zelfstandig naamwoord met de betekenis ‘zoveel als in een hand past’. Het is begrijpelijk dat dit woord tot die woordsoort wordt … [Lees meer...] over‘Handvol’ en ‘handjevol’ zijn geen samenstellingen
Cheffen
Sinds twee jaar staat een opmerkelijk woord in Van Dale: cheffen, en wel met de volgende toelichting. Het is een woord dat volgens Google al een jaar of tien rondzingt, maar mij valt het de laatste tijd ineens op, gisteren nog in deze video van Tim Hoffman (ongeveer op 18:52): Zullen we het afronden? Dan gaan we het met Rensina cheffen. Zoals vaker, zelfs met heel … [Lees meer...] overCheffen
