• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Col: Linguïstisch Miniatuurtje CXXXVII: Iets waar ik eigenlijk niks VAN weet

26 mei 2011 door Peter-Arno Coppen Reageer

Laatst zei ik het weer, en iedere keer dat ik het zeg denk ik: Hee wat gek! Ik zei Daar weet ik niks VAN. Ik zei niet Daar weet ik NIKS van, want dat bedoelde ik niet. Is er verschil in betekenis dan? Nou ja, dat is de vraag die ik in dit miniatuurtje hoop te beantwoorden, maar ik kan nu al verklappen dat het wel zo voelt. “Of niet soms?,” zou ik daar retorisch aan toe kunnen voegen.

Het is wel een gek klemtoonpatroon, Daar weet ik niks VAN. Ik ken geen enkel ander werkwoord waarbij dat zo kan. Ik weet zeker dat ik nooit zeg Daar begrijp ik niks VAN, altijd Daar begrijp ik NIKS van. En het is ook geen klankdingetje, want ik kan me ook niets voorstellen bij Daar eet ik niks VAN. Wel bij Daar eet ik NIKS van. Het is dus iets geks met het werkwoord weten in deze constructie.

Ook in formules zie je het effect. Je hebt ergens iets VAN weten naast ergens iets van WETEN. Dat komt overeen met het oorspronkelijke voorbeeld: immers, werkwoord en lijdend voorwerp delen één klemtoon, en die kan dus op het voorwerp liggen of op het werkwoord. Het bijzondere geval ontstaat dan als hij op geen van beide valt, en op het tweede stuk van het voornaamwoordelijk bijwoord (daar…van, ergens…van) komt te liggen.

Het gaat ook altijd om van. Bij andere voornaamwoordelijke bijwoorden lijkt het niet voor te komen, zelfs niet bij het werkwoord weten. Je hebt nooit ergens iets OVER weten, ergens iets DOOR weten, ergens iets OM weten. Allemaal niet goed. Alleen van kan.

Dat roept de gedachte op: heeft het met de partitief te maken, met het feit dat ergens van een partitieve betekenis heeft, een deel van iets anders? Dat zou kunnen, maar dan is de vraag: waarom juist weten met een partitief en geen andere werkwoorden? Ik denk dat het iets anders is.

Dat klemtoonpatroon (klemtoon op partikel) is niet helemaal vreemd. Het komt zeker in twee andere gevallen voor: bij scheidbaar samengestelde werkwoorden (iemand OP willen bellen), en bij partikels van richtingsbepalingen (je auto ergens UIT kunnen rijden). Zo op het eerste gezicht heeft ons geval hier niets mee te maken: ergens iets VAN weten is geen richtingsbepaling, en er is ook geen sprake van een scheidbaar samengesteld werkwoord vanweten. Maar schijn bedriegt, denk ik.

Wat is de overeenkomst tussen die richtingsbepalingen en die scheidbaar samengestelde werkwoorden? Volgens mij dat ze beide iets te maken hebben met een resultaat. Bij richtingsbepalingen gaat het om begin en einde van een traject, waarbij het einde staat voor het resultaat. Die scheidbaar samengestelde werkwoorden hebben vaak een predicatieve oorsprong. Het werkwoordpartikel is ontstaan uit een predicaat dat een eindtoestand, een resultaat aanduidt. Voorbeeld: opbellen, dat ontstaan is uit een predicatieve constructie op bellen, vergelijkbaar met wakker bellen. Het predicaat op is oorspronkelijk het resultaat van het bellen: iemand is (springt) op.

Daarop doordenkend meen ik ook stellig een verschil te voelen tussen Ik ben (echt) het BOS in gelopen en Ik ben het bos (echt) IN gelopen, in die zin dat in het eerste geval de nadruk nog ligt op de eerste helft van het traject dat beschreven wordt (van een bepaalde plaats buiten het bos naar een plaats erbinnen), terwijl in het tweede geval juist de tweede helft van het traject in focus staat. In de tweede zin wordt meer benadrukt dat ik het gehaald heb. Vergelijk de twee gevallen Ik ben het BOS in gelopen, maar voordat ik er was werd ik tegengehouden, wat een prima zin is, en Ik ben het bos IN gelopen maar voordat ik er was werd ik tegengehouden, waarbij althans bij mij alle alarmbellen beginnen te rinkelen.

Als dit hout snijdt (en daar ga ik even van uit), dan zou dat kunnen betekenen dat het verschil tussen ergens iets van WETEN en ergens iets VAN weten een verschil is in de resultatieve betekenis. Bij ergens iets van WETEN heb je het normale patroon, waarbij van zijn gewone partitieve betekenis heeft, net zoals bij andere werkwoorden. Maar bij ergens iets VAN weten is er iets anders aan de hand.

Laat ik het een beetje gechargeerd uitdrukken, zodat je denkt: dat is wel vergezocht. Toch daag ik iedereen uit met iets beters te komen. Daar gaat-ie: bij ik weet daar iets VAN heb je het over een bepaalde kennis die een traject heeft afgelegd in jouw richting, en je benadrukt dat die kennis jou heeft bereikt. Dat die kennis een deel is van een groter geheel speelt nauwelijks meer een rol. Dat kan wel zo zijn, maar waar het je bij die klemtoon om gaat is het resultaat dat die kennis gearriveerd is.

Het is subtiel, dat geef ik toe, maar voor mij heeft daar weet ik niks VAN een heel sterke connotatie dat mij niets verteld is, dat mij geen kennis ter ore is gekomen. Bij Daar weet ik NIKS van gaat het meer om het feit dat er in mijn kennis geen greintje zit van het grotere geheel waarvan in het gesprek net sprake was.

Nog een argument voor deze analyse: je hebt ook Daar weet ik niks VANAF. Hier zie je duidelijk dat het niet zozeer om partitieve betekenis gaat, maar eerder om richting. Vanaf heeft hier uiteraard geen partitieve betekenis, maar eigenlijk ook niet echt zijn “normale” betekenis. Je kunt immers niets anders dan een voornaamwoordelijk bijwoord invullen. Je kunt niet zeggen Ik weet niks vanaf de taalkunde, of zo. Vanaf geeft hier niet aan waar iets vandaan komt, maar het toevoegen van af aan van benadrukt volgens mij alleen maar de niet-partitieve, richting-achtige betekenis die hier bedoeld wordt. En die uiteindelijk resultatief is.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: klemtoon, semantiek, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d