Heeft de tv invloed op het taalgebruik van jongeren? Ja, zeggen een aantal Britse taalkundigen in een artikel dat onlangs verscheen in het prestigieuze tijdschrift Language (helaas alleen toegankelijk voor abonnees).
Het is het soort wetenschapsnieuws dat niet snel de kranten haalt omdat de gemiddelde lezer al snel denkt dat hij dat natuurlijk allang weet. Terwijl het voor onderzoekers juist heel verbazingwekkend is. En ook wel wat subtieler ligt dan je op het eerste gezicht zou denken.
Er is in de taalkunde grote eensgezindheid over de gedachte dat radio en tv nu juist geen fundamentele invloed hebben op de manier waarop taal verandert.
Natuurlijk, af en toe zal iemand vast een grappig woord of een grappige zin overnemen van de tv. Maar dat soort grappigheden zijn vaak binnen een paar jaar geleden (laat een twintiger maar eens aanstrepen welke uitdrukkingen hij kent uit een lijst met vondsten van Van Kooten en De Bie, die ooit onze taal zo verrijkt heetten te hebben). Bovendien gaat het hoe dan ook altijd om woorden, en niet om zaken die de taal dieper raken, zoals grammaticaregels, of uitspraak.
Uit allerlei onderzoek blijkt dat de standaardtalen in Europa op allerlei manieren tot het volk gekomen zijn, maar dat de omroep daarbij geen aanwijsbare rol gespeeld heeft. Zelfs in gebieden waar al heel lang dezelfde regionale omroepen bestaan, zijn er bijvoorbeeld geen dialectgrenzen ontstaan die corresponderen met het uitzendgebied van zulke omroepen.
Het idee is dat je voor echte diepgaande taalverandering terug moet kunnen praten. Tv en radio zijn te eenzijdig en storten alleen taal over de mensen uit. Je verandert pas echt van taal door met iemand anders te praten, je aan die ander aan te passen en allerlei signalen op te vangen dat die ander je aanpassing begrijpt en – subtiel – waardeert.
De Britten onderzochten voor hun artikel in Language twee taalveranderingen in Glasgow: de th die wordt uitgesproken als een f (fink) en de l die wordt uitgesproken als een w (miwk). Wat bleek? Hoe intensief iemand naar de serie EastEnders keek, bleek een goede voorspeller voor hoe vaak hij de woorden op deze ‘nieuwe’ manier uitsprak. EastEnders is een populaire soap die zich afspeelt in Londen. De twee taalveranderingen zijn waarschijnlijk allebei in de hoofdstad van Engeland ontstaan.
Voor zover valt na te gaan, was in dit geval echt de tv-serie zelf van invloed. Het ging er bijvoorbeeld niet om dat soapkijkers uit een bepaalde sociale groep kwamen waarin de verandering sowieso al veel voorkwam: met dat soort zaken werd rekening gehouden in de analyse.
Toch liggen de zaken aantoonbaar subtieler dan dat EastEnders verantwoordelijk is voor de taalverandering in Schotland. Er zijn allerlei aanwijzingen dat die verandering langzaam maar zeker over de Britse eilanden schuift, en dat hij dat zelfs al aan het doen was voor die eindeloze soapreeks begon.
De onderzoekers denken dan ook dat het de waarheid nét ergens anders gezocht moet worden. Door naar EastEnders te kijken en je met de helden te vereenzelvigen, wordt hun manier van praten net wat acceptabeler. Wanneer je dan met anderen praat die deze manier van praten al hebben overgenomen, is het waarschijnlijker geworden dat je het ook gaat doen. Als niemand in je omgeving zo praat, kun je nog zo vaak naar de BBC kijken, je taal verandert er niet door.
Om op je opmerking over Van Koten en De Bie in te gaan: voor mij, als dertigjarige, behoren deze woorden en uitdrukkingen tot de levende taal, dat wil zeggen niet als Koot en Bie-citaat: bonken, de pruimen op sap zetten, regelneef, van wippenstein gaan, en wel hierom, godverdegodver, doemdenken, gelul van een dronken aardbei, positivo, krasse knarren.
Een groot aantal andere uitdrukkingen uit de lijst ken ik natuurlijk ook wel, maar die blijven toch onlosmakelijk met het tv-programma verbonden.
Maar met name de eerste lijst woorden zijn door de heren ook ontleend aan de 'levende taal'. Zij hebben deze dus niet zelf tot leven gewekt.
In hoeverre ze die termen zelf hebben bedacht kan ik niet beoordelen. Vooral voor de platte uitdrukkingen kan ik me goed voorstellen dat Van Kooten en De Bie uit het Haags hebben geput. Ik kom ook uit Den Haag, dus misschien heeft mijn kennis van die termen niets met hen te maken.
Heel interessant om zien hoe alles in elkaar haakt: al dan niet al aanwezige taalverandering, omgevingsfactoren, acceptabiliteit. In het deels studentikoze, deels burgerlijke Leuven kwam ik zonet in een boekhandel terecht waar de verkoopster overdreven haar best deed om 'netjes' te praten. Alsof haar woorden stroomopwaarts vloeiden. Een beetje on-na-tuur-lijk maar wel cor-rect. Woorden met een bleekwatergeur, zonet ontsmet voor gebruik. Het gevolg: alle klanten gingen zich te buiten aan deze javeltaal. Misschien kijkt deze vrouw wel elke dag naar een heruitzending van het 'Groot Dictee der Nederlandse Taal'. 🙂
Het is voor mij (als niet-taalkundige) evident dat de verspreiding van het zogenaamde poldernederlands grotendeels te wijten is aan de televisie. Het begon al met kinderen voor kinderen en de gooise R, daarna heeft GTST het karwei afgemaakt.
Hoe weet u dat kinderen-voor-kinderen het 'begin' was van die ontwikkeling rondom de Gooise r? Het is onwaarschijnlijk dat men voor dat programma die uitspraak heeft gemaakt. Er was dus al iets aan te gang, en er valt niet aan te tonen dat die ontwikkeling zich anders of sneller heeft verspreid dan wanneer het programma er niet was geweest.
Zoals er overigens ook geen verband tussen die Gooise /r/ en het zogeheten Poldernederlands valt aan te tonen.
Het gaat mij om het verspreidingsmechanisme (de TV), niet om de accentveranderingen zelf. KvK liedjes worden op iedere basisschool nagezongen, en de GTST karakters zijn indirect ook rolmodellen voor adolescenten. En, nogmaals, ik ben geen taalkundige, en ik zou niet eens een manier kunnen verzinnen om deze hypothese te toetsen. (misschien iets met de Bible Belt ?)
ja idd jeetje
al zou ik reageren op deze kwestie zou ik kunnen stellen dat east enders mn nieuywe favourite show wordt op de bbc