Vandaag zou Lucebert 90 jaar geworden zijn als hij niet tegen zijn 70e gestorven was. Een Facebook-pagina te zijner ere herpubliceerde af en toe een gedicht. Vorige week was dat dit is mogelijk, waarvan de laatste strofe luidt:
hij speelt met de elementen
en de elementen spelen met hem
zijn ogen gestolten tot stem
gaan in vruchten ontgrenzende rond
hij danst en verdwijnt en
zingt totdat wij doorschijnend zijn
Wat betekent gestolten? Lucebert was dol op woorden en bladerde graag in woordenboeken. Het is daarom mogelijk dat hij het woord in zo’n woordenboek heeft opgepikt: het staat bijvoorbeeld in het WNT als een ‘jongere vorm naast stollen‘.
Via de onschatbare website Word in context kunnen we bovendien vaststellen dat ook andere schrijvers het wel gebruikt hebben; dat Lodewijk van Deyssel bijvoorbeeld schreef (in Een liefde):
Mathilde ging naar de piano, krabde een droppel vet, die, van de kaarsen gedropen, op een zwarten toets was gestolten, aan poeyer, spreidde de groenwollen lap over de toetsen, sloot de klep dicht en borg de bladen muziek in het kastje daarnaast.
Dat stollen ooit een extra t heeft gekregen, is wetenschappelijk verklaarbaar én het is poëtisch. Het is wetenschappelijk verklaarbaar: de t maak je met je tong op vrijwel precies dezelfde plaats als de voorafgaande l. Maar de t is een betere, hardere medeklinker dan de l, die niet voor niets een vloeiklank genoemd wordt. Het proces gebeurde ook in andere (dialect-)vormen als dubbelt. En daarom is het ook poëtisch: de t is letterlijk een gestolde (gestolten) vloeiklank. De ‘jongere’ vorm illustreert wat de oudere vorm bedoelt.
Maar er is in de context van het gedicht dit is mogelijk nog iets aan de hand. Het is enigszins merkwaardig om te zeggen dat ogen zouden ‘stollen’ tot iets wat zo ongrijpbaar en ontastbaar is als een stem. Je zou eigenlijk eerder kunnen zeggen dat die ogen smelten tot een stem. En ik geloof dan ook dat die twee tegenovergestelde betekenissen in dat ene woord doorklinken: de ogen zijn niet gestold, en ze zijn niet gesmolten. Ze zijn gestolten.
En dat is dan nog maar één woord uit dit altijd voortstoltende oeuvre.
