• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Bourdieu vs. de Blanke Volksschrijver van Stad en Land

21 oktober 2014 door Marc van Oostendorp Reageer

De persoon en het personage Gerard Reve 

Door Marc van Oostendorp


De Franse socioloog Pierre Bourdieu schreef eens dat je best “met Marx tegen Marx in kon denken,  of met Durkheim tegen Durkheim. (…) Dat is hoe de wetenschap werkt.” 
Wat Bourdieu toen niet kon weten was dat er na zijn overlijden een jonge promovendus zou opstaan aan de Universiteit van Amsterdam, die een gloedvol proefschrift zou schrijven waarin hij met Bourdieu tegen Bourdieu in zou gaan denken. En dat daarbij een van de interessantste Nederlandse schrijvers van de twintigste eeuw als tegenvoorbeeld zou worden genomen tegen zijn theorieën: Gerard Reve.
Edwin Praat promoveerde in 2011 op een proefschrift over Reve, Verrek, het is geen kunstenaar. Gerard Reve en het schrijverschap. Deze maand verscheen een handelseditie. Het is een erudiet en af en toe briljant boek, de aanstekelijkste letterkundige studie die ik in tijden las. Het bespreekt een groot aantal heel uiteenlopende boeken uit het oeuvre, zoals De taal der liefde en Bezorgde ouders, in detail, maar heeft even gedetailleerde aandacht voor het tv-programma De Grote Reve Show. Op een lucide manier bespreekt hij zo Reves ontwikkeling als schrijver – vooral in de periode na Nader tot U – en plaatst dit in het kader van een groot aantal overwegingen over de literatuurwetenschap, de cultuurgeschiedenis en, dus, de sociologie.

Rits

Bourdieu werd onder meer bekend van zijn theorie over cultureel kapitaal. Vrijwel iedere groep mensen kun je vergelijken met een economische markt, zij het een waarin niet om geld word gestreden. Integendeel: de spelers in bijvoorbeeld de kunstwereld trekken hun neus op voor geld, omdat zij menen dat er belangrijker dingen in de wereld zijn. Maar om die belangrijker dingen strijden zij vervolgens in een systeem dat parallel is aan de economische: het zogenoemde culturele kapitaal. Wie daar het meest van bezit – wie de meeste prestige bezit – mag zich bijvoorbeeld tot de belangrijkste schrijvers rekenen.
Maar nu komt Edwin Praat aanzetten met Gerard Reve: een man die spotte met de regels van de culturele kapitaalmarkt. Die bijvoorbeeld helemaal zijn neus niet optrok voor geld, er integendeel mee koketteerde dat hij daar graag zoveel mogelijk van wilde vergaren; die op een bijzonder ingewikkelde manier omging met op de culturele markt hooggeschatte waarden als authenticiteit; en die zich ook buiten de geijkte culturele kanalen liet zien en horen – tot aan de Playboy en het ranzige blaadje Rits. 

Bohémien
Wat in feite nog dodelijker was voor de theorie van Bourdieu: Reve gaf er blijk van de regels van het spel door te hebben. Hij overtrad de regels niet alleen, hij overtrad ze bewust. Dat zou volgens Bourdieu niet mogen: de spelers worden geacht hun spel zo serieus te nemen, dat ze menen dat de werkelijkheid zo in elkaar zit. Er is echt niets belangrijker dan een authentiek auteur te zijn, die zich niet om het aardse slijk bekommert.
Praat werkt het tegenvoorbeeld goed en zorgvuldig uit, en laat bovendien zien dat je op die manier beter grip krijgt op de persoon en het werk van Reve. De man die terecht kwam in een cultuur waarin kunstenaars geacht werden bohémiens te zijn, en zich af te zetten tegen de traditie, besloot om zich, mét zijn onregelmatige levenswandel, af te zetten tegen die bohémiens door zich juist te beroepen op een traditie. Waarbij hij dan weer als ‘zijn’ traditie de romantiek koos – die de vernieuwing en het bohémienschap juist verheerlijkt.

Wanhoop

Het gedrag van Reve, zijn poses, zijn ironie, zijn al dan niet ware racisme, komt door deze vondst van mét Bourdieu tegen Bourdieu indenken in een interessant ander licht te staan. 
Dat betekent niet dat ik meteen overtuigd ben dat Bourdieus theorie nu meteen helemaal instort onder het gewicht van de Blank Volksschrijver van Stad en Land. Ik geloof dat Praat er iets teveel aan voorbij gaat dat Reve uiteindelijk natuurlijk toch meedeed aan het spel: dat hij boeken schreef en uitgaf en daarmee roem vergaarde. Althans, Praat noemt dat natuurlijk wel, maar door zijn unieke aandacht voor de persoon en het personage Gerard Reve vallen de redenen waarom de schrijver nog steeds gelezen wordt of gelezen zou moeten worden, vrijwel geheel buiten het blikveld. De verbluffende stijl. De humor. De wanhoop. Zonder die ingrediënten had G.K. van het Reve nog zoveel door kunnen hebben van de regels van het culturele spel – niemand had er ooit een boek over willen schrijven.

Ander licht

Zoals aan de andere kant de ongemakkelijke kanten van Reves overtredingen van de spelregels ook buiten Praats blikveld lijken te vallen. Je krijgt de indruk dat hij Mulisch’ aanval op Reves achter ironie verborgen racisme alleen maar een beetje kortzichtig vindt: die Mulisch begreep Reves spel niet. Maar het is denk ik iets te gemakkelijk om, nu de schrijver dood is en dus onschadelijk, net te doen alsof het spel met het racisme in Reves optredens iets is dat iedereen met voldoende culturele en sociologische bagage accepteert. Mij zou in ieder geval nog steeds niet duidelijk zijn hoe te reageren wanneer een belangrijke Nederlandse schrijver een gedicht als Voor eigen erf zou beginnen voor te dragen.

Ook Praats aan de sociologie genomen benadering heeft daarmee beperkingen – de hele schrijver Reve is er niet mee te pakken. Maar gelukkig hebben we het werk nog, dat Praat in ieder geval voor altijd in een net wat ander licht heeft gezet.

Edwin Praat. Verrek, het is geen kunstenaar. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2014. Bestelinformatie bij de uitgever.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 20e eeuw, letterkunde, recensies, sociologie

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

ZOMER

Het water ligt ontdaan bijna
van water onder stof,
de bomen zien hun eigen ogen
en ik door groen hun groen niet meer,
ze zijn verborgen in de bomen.

De lucht betrekt over het vee –
wanneer het licht zo donker wordt
licht fel het wit van koeien op.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1887 Gesinus Kloeke
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d