• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Erdbrug, Venray en ‘Si tard’

30 januari 2015 door 2 Reacties


Door Leonie Cornips
Buiten stormt het, de bomen waar ik op uitkijk schudden heen en weer en de steeds terugkerende regenvlagen zijn zo intens dat op mijn toch wel drukke plein geen mens, noch hond of verkeer te bekennen valt.
Voor mij op tafel ligt de ‘Codex Nederlandse-Limburgse toponiemen’ van Arthur Schrijnemakers: een 951 pagina’s tellend boek dat de motieven van naamgeving van 1160 plaatsnamen in Limburg probeert te achterhalen. Deze codex, gestoken in een donkerbruine kaft met gouden letters, is in oktober 2014 uitgekomen in een oplage van 200 exemplaren uitgegeven door de Stichting CultuurHistorische Uitgaven Geleen (SCHUG) en de tweede druk komt eraan. Het woord codex – van het Latijnse caudex ‘houtblok’ – betekent niet meer dan dat het boek gebonden is en de informatie erin gebaseerd op historische bronnen, 1425 in totaal.
Schrijnemakers, psycholoog, filosoof en historicus, is nu 97 jaar, woont sinds 1952 in New York en heeft zijn hele leven historische gegevens over plaatsnamen in Limburg verzameld en vastgelegd.

Een stormachtige zaterdagmorgen leent zich uitstekend om aandachtig dit indrukwekkende levenswerk te bekijken. Wat opvalt is dat het achterhalen van een oorspronkelijk motief voor een plaatsnaam nooit eenvoudig is. Een voorbeeld als Erdbrug (Sevenum) is een uitzondering. Erdbrug is de naam van een hoeve en voor deze hoeve lag een groot ven en daardoorheen was een moerasbrug van hout en zoden aangelegd die in de volksmond ‘erdbrug’ genoemd werd.
Hasselt bij Velden is ook duidelijk. Deze plaatsnaam uit het jaar 1326 komt van hassel (hazelnoot) gecombineerd met het achtervoegsel–t dat een verzameling aanduidt. Hasselt betekent dus een ‘groep hazelaars’.
Maar nu lastige plaatsnamen zoals Venlo, in de veertiende eeuw Venle, in de vijftiende eeuw Venlo en Venloe; daarna Venlo en ook wel Venloo. En ook wel Venlen, Vendle, Vendelo, Veenloe, Vennelon (jaar 1000), Venla (jaar 1170). In 1653 dacht men dat Venlo genoemd was ‘na sijn turfachtigen en veenighen grond’ want venbetekende toen ‘veen of moeras’. Maar venkan ook een ‘klein meertje in de heide’ betekenen en niet alleen veen. ‘Lo’, het tweede deel van Venlo kan verwijzen naar ‘bos’ maar ook preciezer naar ‘open plek in het bos’ of ‘poel, plas, moeras, zompig gebied en natte weide’ dus de naamkundigen verschillen door de eeuwen heen van mening wat ‘lo’ nu precies betekent.
Venray heette vroeger Rothe (jaar 1206), Rode en Rodhe (dertiende eeuw), Venrode (vijftiende eeuw), Raede, Venraed (1484) en Venray in 1490. Het centrum van Venray is al vanaf 700 bewoond. Het woord rode duidt op een plaats waar bomen of struiken met wortels en al zijn uitgeroeid. Ven in Venray (hetzelfde ven als in Venlo) werd niet door de (streek)bewoners zelf aan Rode toegevoegd. Zelfs bewoners nu zeggen nog rooj tegen Venray; ven komt in het lokale dialect niet voor. Venray heette eeuwenlang Rode maar buitenstaanders vonden het nodig om Rode te onderscheiden van (Sint-Oedens)Rode en (des Hertzogen)Rode (=Herzogenrath). De juiste betekenis van Venray is ‘de nederzetting Ray bij het veenmoeras’.
Maar nu Sittard of Sitter, Sithert, Siter, Zitterne, Ziterne (twaalfde eeuw), Sitere (dertiende eeuw), Zittart en Sittert (veertiende eeuw). Mogelijke verklaringen voor de naam Sittard beslaan 16 pagina’s in de codex. Maar volgens Schrijnemakers komt Sittard het meest waarschijnlijk voort uit ‘Sît(er)’ dat het aan de ‘zijde van de berg’ gelegen terrein betekent ofwel ‘bergflank’. De kern van de (latere) stad Sittard ontwikkelde zich bij een oversteekplaats aan de Geleenbeek. Aangezien ook de oevers van die beek moerassig waren, werd juist die oversteekplaats gekozen waar de heuvel Kollenberg de Geleenbeek het dichtst benaderde, dus waar de moerassen het smalst waren.
De meest tot de verbeelding sprekende verklaring van de plaatsnaam Sittard vind ik die van schrijver Felix Rutten. Karel de Grote zou eens aan het eind van de jacht op de deur van een boshut geklopt hebben in wat later Sittard zou heten om de terugweg naar Aken te vragen en ook hoe laat het was. Toen het antwoord luidde: ‘Een uur na zonsondergang’ zou de keizer in hoftaal gezegd hebben: ‘Si tard’ oftewel ‘Zo laat’?

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: columns Leonie Cornips, Limburg, Limburgs, naamkunde, plaatsnamen, toponiemen

Lees Interacties

Reacties

  1. wolf Hopma zegt

    15 november 2024 om 11:49

    In een streek, waar het wemelt van plaatsnamen uitgaand op “rade”: kerk, lands, ekels, doen, amsten, wijnands, bingel, herken, etc. lijkt het aanrekkelijk aan te namen dat er bij ‘Sittard’ of ‘Zitterd’ sprake is van een verspirnginh van de letter R. Dat zou dan leiden tot Sitrade. Een dergelijke verspinging is oa terug te vinden in ‘Voerendaal’, dat in het dialect als ‘Voelender’ wordt uitgesproken.
    Het rooien van bossen, waardoor in de tijd van bovengenoemde Karel de Grote (sprak die Frans? bestond Frans toen al? maar daarover elders) uitsparingen ontstonden, zoals je die nu nog in ‘diep Wallonie’ kunt herkennen, leidde tot suffixen als “rode”, ‘rooi”(kin, ammel), ‘rade’, ‘raay’. Wat er voor dat ‘rooi’ stond was iets locaals, een eigennaam, etc. Dus naar de betekenis van ‘Sit’ is het maar ‘raden’.

    Beantwoorden
  2. wolf Hopma zegt

    15 november 2024 om 12:00

    Bij pogingen de betekenis te achterhalen van plaatsnamen kan het geen kwaad na te gaan of er soortgenoten bestaan.
    In het geval van Sittard levert dit op; Zijtaart in N-Brabant, Hof ter Zitterd, een kasteel in Oost Vlaanderen

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Christine D’haen • Vijfde grafgedicht voor Kira van Kasteel

Al wat de moestuin gunt, de groenten van het jaar;
het boerenhof, de boter, room en schuimige melk;
de herfstelijke boomgaard peer- en appelzwaar;
’t fijn kruid uit wei en tuin, uit ’t bos de kantharel

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BEDELDEUN

“’k Heb kalk in m’n hoofd,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t rammelen,
maak je ’t goed?

Heb je niet een paar kousen,
niet een lapje of een hoed,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t goed?”

(Bedeldeun)

Bron: Barbarber, januari 1961

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

4 juli 2025

➔ Lees meer
29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

3 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1871 Kornelis ter Laan
1912 Félicien de Tollenaere
➔ Neerlandicikalender

Media

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Plein Publiek: Nadia de Vries

Plein Publiek: Nadia de Vries

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

2 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d