• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Niet, weerde Vrijenden, om mijn selfs te stellen schrapp

29 augustus 2015 door Marc van Oostendorp 1 Reactie

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (35)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp


Ergens in de zeventiende eeuw wordt het schrijven van sonnetten een huiselijke aangelegenheid. Je doet het niet langer om te laten zien wat een groot humanist je bent en hoezeer je op de hoogte bent van de laatste trends. Je schudt ze zo uit je mouw, en sonnetten krijgen soms de toon van een brief.
Het schrijven van sonnetten wordt bovendien een gezelschapsspel. Hooft schrijft een sonnet met lof op Huijgens, die laatste antwoordt in een sonnet met dezelfde rijmwoorden, Hooft antwoordt daarweer op, en Huijgens daarweer op, en steeds weer met dezelfde rijmwoorden. Daarna gaan al hun wederzijdse vrienden zich ermee bemoeien, allemaal steeds weer met dezelfde rijmwoorden. 
Ook Anna Visscher schrijft zo’n sonnet:
Aen P.C. Hooft, en C. Huigens.

Dit heb ick noch gelickt uyt d’uytgesopen schoncken
   Daer van mijn stramm verstandt en stijve penn werdt rapp,
   Niet, weerde Vrijenden, om mijn selfs te stellen schrapp
Tegen u lieden geest; dan lagh ick laegh versoncken
In diepe hovaerdy; Maer om dat ick gedroncken
  Van suyver vriendtschapp heb het smaeckelicke sapp,
   Soo ben ick bly dat ick de groene vryerschapp 
Met rijpe manheid heb in vriendtschapp doen ontfoncken.
  Gelijck mint sijns gelijck, bei zijt ghy door u Dicht
  Vermaert, en beide in geleertheid afgericht;
Oock beid’ uytmuntend in verstandt en brave Zeden.
  Waer vindmen sulcke twee in ’t gansche Nederland,
  Want soo den eenen speelt soo gaet den aer sijn trant,
Dat ghy dan vrienden zijt, is (dunckt my) meer als reden.

Het is het eerste gedicht in mijn serie met heel duidelijke enjambementen: het einde van een regel en het einde van een zin of zinsdeel lopen niet altijd duidelijk gelijk op (‘om mijn selfs te stellen schrapp / tegen u lieden geest’, ‘bei zijt ghy door u Dicht / Vermaert’). Dat maakt de toon minder verheven, en het sonnet tot een brief. Bovendien ligt er zo minder nadruk op de, voor de vriendenkring inmiddels wel heel bekende rijmwoorden.

Visscher doet in dit gedicht ook iets interessants met de spelling. Waarom eindigen rapp, schrapp, sapp en vryerschapp allemaal op een dubbele p? Ergens in de middeleeuwen – de geleerden zijn het er niet precies over eens wanneer, maar rond de veertiende eeuw is een goede gok – gebeurde er iets met de klinkers van het Nederlands: korte klinkers werden lang als ze in een open lettergreep stonden. Dak kreeg zo als meervoud daken, en schip schepen. Na een tijdje stopte het proces ook weer voordat het alle woorden had aangetast, en daarom zeggen is het meervoud van bak nog steeds bakken en dat van kip kippen.

Binnenin het woord geven we het verschil tussen een lange en een korte klinker dus aan met het verschil tussen één en twee medeklinkers (rapen – rappe), terwijl het verschil aan het eind van een woord wordt weergegeven door het verschil tussen twee klinkers en één: raap – rap.

We hadden dat ook anders kunnen oplossen, in een consequenter systeem, ofwel door raap – raapen, rap -rappe te schrijven, of wel door rap – rapen en rapp – rappe te schrijven. Al die mogelijkheden zijn overwogen, zoals de laatste hier door Hooft, Huygens, hun vrienden en vriendinnen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Jaap van den Born zegt

    8 september 2015 om 02:53

    Over deze liefhebberij, het bout-rimé, heb ik nog een verhandeling geschreven op Het vrije vers, daar als e-book in de bovenbalk te vinden. Wereldwijd doet de mythe de ronde dat hij eind 17e eeuw in Frankrijk is ontstaan en ik verwijs naar het bovengenoemde om dat te ontkrachten. Of de oorsprong hier ligt heb ik niet achterhaald, maar in elk geval is vermeldenswaard dat het na lange afwezigheid de laatste jaren hier weer in zwang is geraakt. Op Het vrije vers zijn voorbeelden te vinden in het archief.Zelf heb ik met Drs. P de bundel 'Drs. P révisé' uitgebracht met meer dan 100 van dergelijke verzen, zij het niet in sonnetvorm. Eens zien of deze link naar het bedoelde e-book werkt: http://hetvrijevers.nl/Eboek,%20Het%20bout%20rime,%20een%20expose.pdf

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Lucebert • Tajiri

Het licht is de liefde is niets
Een gat grijpt naar een ander gat
Het beeld bijt een beeld
De spiegel is bleek en bont

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LIBELLEN

Hier is de broedplaats, takken in elkaar gehaakt,
manshoge brandnetel slaapt tussen grijze
verdorde armen, dun dood sparrehout.
Libellen paren een snel ogenblik,
bidden in zwermen, zetten zich,
doorzichtige strikken, korte takken,
op taktoppen.

Bron: Dierenalfabet, postuum verschenen, 1978

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1881 Maria Kronenberg
sterfdag
2018 Dana Constandse
➔ Neerlandicikalender

Media

De literaire letterenshow 2

De literaire letterenshow 2

12 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d