We zijn er nog niet uit of we een emoji als woord moeten zien of de redactie van de Van Dale schotelt ons alweer een nieuw probleem voor: kunnen we een zin als woord zien? De lijst met genomineerden voor de titel Woord van het Jaar is namelijk bekend en naast negen prachtige samenstellingen – waarvan ik maar vier woorden eerder heb gehoord – vinden we ook de constructie “je suis …”. 

Net zoals met de keuze van Oxford voor een emoji en die van Onze Taal voor sjoemelsoftware (ook genomineerd door Van Dale) speelt de context natuurlijk een belangrijke rol bij deze nominatie. Parijs heeft dit jaar twee aanslagen te verduren gekregen en het mag dus geen verrassing zijn dat er een woord is genomineerd dat verband houdt met die aanslagen. Een woord dat alleen over terrorisme ging  zou ook voldoende zijn: het moet zowel rond Charlie Hebdo als rond de recente aanslagen een rol hebben gespeeld.

De keuze voor je suis … is in dat opzicht geen vreemde; het is een constructie die na beide aanslagen veel gebruikt werd op verschillende media, van Twitter tot voetbalshirts. De constructie reflecteert de mentaliteit van de samenleving, een mentaliteit van medeleden en empathie: de aanslagen in Parijs waren geen aanslagen op striptekenaars of Parijzenaars, het waren aanslagen op ons allemaal. En hoewel het gebruik van de constructie misschien snel minder werd, is het er wel een die door het hele jaar door gebruikt is: van januari tot november. 

Maar moeten we het daarmee nomineren, of überhaupt serieus overwegen, als Woord van het Jaar? Aan de ene kant voel ik wel wat voor de keuze van de Van Dale. Dat is misschien gek omdat ik eerder een emoji niet als woord wilde categoriseren, maar de situatie zit natuurlijk ook anders in elkaar.

De woorden je suis in het genomineerde je suis … zijn andere woorden dan in de zin “je suis un homme”. In de genoemde zin hebben de woorden je en suis een betekenis los van elkaar en die betekenissen kun je, wat simplistisch geformuleerd, optellen. Maar bij het genomineerde je suis … werkt dat niet langer, net als met sommige samenstellingen is de betekenis niet langer af te leiden uit de losse delen. De betekenis die we eraan toekennen van empathie, van gedeeld leed, en die komt alleen voort uit de samengestelde delen als geheel.

Maar aan de andere kant heb ik wat problemen met je suis … als woord. Anders dan met alle andere genomineerden is  je suis … niet productief te gebruiken in zinnen. Je kunt niet iets zeggen als Ik ga je suis Paris. Als we woorden willen categoriseren op hun functies – werkwoord, zelfstandig naamwoord, voornaamwoord – dan is duidelijk dat je suis … daar op geen enkele manier in past. Het is een losse uiting waar niks meer aan te veranderen is. Het zou als woord dus een eigen hokje nodig hebben en ik ben dan ook benieuwd hoe Van Dale het zou opnemen in het woordenboek.

Uitdrukking
Die onveranderlijkheid maakt dat je suis … meer gemeen heeft met uitdrukkingen. Om de definitie van de Van Dale zelf er maar bij te pakken: het is een vaste idiomatische verbinding van woorden, met een figuurlijke of metonymische betekenis. Dat lijkt me precies wat hier gebeurt. Je zegt niet echt dat je Charlie of Parijs bent, maar een aanslag op Parijs is een aanslag op jou, mij: op ons allemaal.

Net als met de keuze van Oxford voor een emoji kan ik die van de Van Dale absoluut waarderen. Het leert ons weer op een nieuwe manier kijken naar taal, en kritisch nadenken over zaken waarvan we dachten dat we er duidelijkheid over hadden. Het laat ook zien dat taal nog altijd in ontwikkeling is. En natuurlijk is het een aardig eerbetoon aan de slachtoffers van de aanslagen in Parijs. Je suis … is een mooie karakterisering van hoe we als Westerse samenleving naar dit soort problemen kijken; in plaats van verdeeldheid zijn we verenigd. Mensen zijn een groepsdier en we voelen dan ook elkaars leed. Het biedt daarmee een leuk tegenwicht aan die andere genomineerde: vluchtelingenhek. Dus ondanks mijn bezwaren zou ik zeggen, stem gerust op je suis …, al is het maar symbolisch.