• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Achtergrondinformatie als dimensie van taal

17 oktober 2016 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Processed with Snapseed.
Tivi rent graag achter haar staart aan.

Het belangrijkste dat de taalkunde de afgelopen decennia heeft geleerd is, denk ik, hoeveel dimensies er zitten aan zelfs het simpelste zinnetje. Er is natuurlijk in ieder geval een dimensie van klank (of van beeld, in gebarentaal), een dimensie van grammaticale structuur en een dimensie van betekenis, maar steeds duidelijker wordt dat ieder van die drie dimensies zélf ook weer ingewikkelder in elkaar zit.

Neem de betekenis. Honderd jaar geleden hielden semantici zich vrijwel uitsluitend bezig met de vraag wat de relatie was tussen woorden en zinnen, en ‘de werkelijkheid’ buiten onze bolletjes. Willem Alexander verwijst naar een reële persoon, koning verwijst naar een bepaalde maatschappelijke rol, en hoe kunnen we nu uit deze betekenissen berekenen dat de zin ‘Willem Alexander is koning’ waar is – dat wil zeggen, dat hij verwijst naar een reële stand van zaken in de werkelijkheid?

De betekenis heeft minstens één andere dimensie: we maken er een eigen werkelijkheid mee. Als ik in een warme bus zeg “wat is het warm”, doe ik daarmee een bewering die je met een thermometer in de hand kunt controleren (de eerste dimensie), maar ik vestig ook de aandacht van mijn busgenoten op dat feit en op het feit dat we er allemaal mee bezig zijn, en open daarmee een boeiende discussie over het onderwerp. Het zal in dit geval meestal niet om de eerste dimensie gaan (iedereen weet dat al), maar om de tweede: het bouwen van wat in het Engels common ground genoemd wordt, een gemeenschappelijke basis.

Achterhoofd

Steeds duidelijker wordt dat je heel veel taal moet begrijpen in termen van die gemeenschappelijke basis. Tijdens ieder gesprek houden sprekers in hun hoofd een lijst met feiten en mogelijkheden, personen en zaken in hun hoofd waarover op dit moment gesproken wordt. Zo weet je bijvoorbeeld wanneer je naar iemand met hij kunt verwijzen: omdat je weet dat je gespreksgenoot diezelfde persoon ook in zijn hoofd heeft. En dat die gespreksgenoot bovendien ook weet dat jij weet dat we over hem praten.

Zo ziet die basis er dus uit: tijdens ieder gesprek (en iedere uitwisseling van taal) hebben we in ons achterhoofd een lijstje met allerlei zaken waarover we op dit moment kennelijk aan het praten zijn.

Gewonnen

Maar ook dat lijstje blijkt een ingewikkelde structuur te hebben. In een recente discussie op Facebook over wat de grote ontdekkingen van de taalkunde van de afgelopen twintig jaar zijn, wees de semanticus Kai von Fintel (MIT) op dit artikel van Sarah Murray waarin inderdaad de rijkdom van die basis op een elegante manier uiteen wordt gezet.

Neem bijvoorbeeld het interessante fenomeen van het tussenzinnetje:

  •  Donald heeft gewonnen, hoor ik.

Door deze zin uit te spreken, voeg ik minstens twee punten toe aan ons lijstje. Dat Donald mogelijk gewonnen heeft. En dat ik deze informatie van horen zeggen heb.

Achtergrondinformatie

Er zijn echter verschillen tussen deze twee punten. Stel dat je bijvoorbeeld nu zegt:

  • Dat is niet waar.

Normaal gesproken gaan we er dan vanuit dat je de bewering over Donald tegenspreekt – hij heeft juist verloren – en niet die over de manier waarop ik aan mijn informatie gekomen ben. Er zijn, zegt Murray, dus twee manieren waarop informatie aan de gemeenschappelijke basis kan worden toegevoegd: als informatie waarover je verder kunt praten, of als achtergrondinformatie die niet meteen ter discussie staat.

Katje

Je ziet dat ook in de volgende variant van dit dialoogje:

  • Donald heeft volgens Mike gewonnen.
  • Hij is een prachtkerel.

Hier dringt de betekenis dat hij naar Donald verwijst zich sterker op dan dat hij naar Mike verwijst.

Je kunt natuurlijk die andere informatie wel ter discussie stellen, maar dan moet je wat werk doen:

  • Je kunt dat helemaal niet gehoord hebben.

Met dat zinnetje wordt het horen zelf ineens tot bespreekbaar onderwerp gemaakt.

Je ziet het ook in een zinnetje als:

  • Tivi, die een jong katje is, rent graag achter haar eigen staart aan.
  • Nietes.

Dimensie

Het is heel moeilijk om dat nietes te construeren als een ontkenning van het feit dat Tivi een jong katje is. Dat wordt immers als een soort achtergrondinformatie gegeven in de eerste zin – iets dat niet meteen ter discussie staat. De tweede spreker kan het natuurlijk wel discussie stellen, maar ze moet dan meer moeite doen (‘Wat zeg je nou! Tivi is een hond!’)

Die verdeling in achtergrondinformatie en onderwerpen die ter discussie staan voegt dus weer een extra dimensie toe aan ons begrip van betekenis. Murray laat bovendien zien dat die structuur niet speciaal kenmerkend is voor westerse talen als het Engels en het Nederlands: veel van haar voorbeelden komen uit de indianentaal Cheyenne.

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: common ground, pragmatiek, semantiek

Lees Interacties

Reacties

  1. Marten zegt

    17 oktober 2016 om 08:53

    Ik ben erg benieuwd naar die discussie over de grootste ontdekkingen van de afgelopen 20 jaar, is het mogelijk een link daarnaar te geven?

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      17 oktober 2016 om 19:56

      Hier is hij, op Facebook.

      Beantwoorden
  2. Lucas Seuren zegt

    17 oktober 2016 om 18:09

    Die verdeling is niet bepaald nieuw; in conversatieanalyse werd dit door Terasaki al aangestipt in 1976: hoorders reageren anders op nieuws als het als nieuws wordt gebracht, dan wanneer het als achtergrondinformatie in een beurt voorkomt (ingebed is in een andere beurt); in dat tweede geval moet het naar de voorgrond gebracht worden, en Maynard werkte dat in 1997 nog verder uit.

    Ik vind de semantische benadering interessant, maar het benadert interactie als niks meer dan informatieoverdracht, en gaat daarin voorbij aan de manieren hoe mensen dit soort problemen in de werkelijkheid oplossen.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Paul Snoek • Een reus

Een reus kent zichzelf.
Hij zoekt een meisje zoet als een konijn
om weg te goochelen in en uit
de grote hoed van zijn hart.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d