• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Meenge mooie meid heeft door de domme, lange nacht

7 oktober 2017 door Marc van Oostendorp 4 Reacties

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (144)
Het Nederlandse sonnet bestaat 452 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Illustratie: Susanne van der Kleij

Verlangen

Meenge mooie meid heeft door de domme, lange nacht,
naar het naakte bijzijn van de minnaar smartelik getracht,
zij heeft in de grote leegte van haar wit bed, de peluw gekust,
als wilde ze zijn matte hoofd in rust gesust.

Haar hoofd was ongerust te midden van de wilde haregeur,
haar armen grepen, bang begeren, om’t onzekere genot
dat zich niet bieden wou, als een wrang gebod
aan haar verlangen, door de nacht, – ’n weerstandloze deur. –

Haar vingren koesterden de naaktheid van het eigen lijf en rilden;
het eigen lijf dat onvoldaan bleef en vermoeid, onder het geheim
van deze koestering; de nacht, als één levende adem, trilde.

Haar adem ging opgelost in de nachtelike adem,
haar verlangen tot de eindelike slaap gesmacht.
Meenge mooie meid door de zware, zwoele nacht.

(Paul van Ostaijen)

Er is een bepaalde manier van verleden tijden gebruiken bij het vertellen van verhalen die langzaam maar zeker ten onder dreigt te gaan. In dit gedicht van Paul van Ostaijen wordt hij nog in volle glorie gepresenteerd.

Ik kreeg er onlangs een e-mail over:Mijn zus schrijft dingen als: “Leuke site (ik kocht er een nieuw schort, oke misschien wel meer dan één…)” waarin ze de verleden tijd gebruikt waar ik een voltooide tijd zou gebruiken. (…) Ik vind het gek! Is dit taalvariatie of gewoon een curiositeit?

En inderdaad zou ik ook in het onderhavige geval hebben gezegd: “Ik heb op die site een nieuw schort gekocht” en niet “ik kocht er een nieuw schort”. In het algemeen zou ik, als ik een verhaaltje vertelde beginnen met de voltooide tijd, om daarna over te gaan naar de verleden tijd:

Ik ben naar Parijs geweest. Daar zag ik Frederic. Hij vertelde dat hij last had van zijn been.

Je verbindt met die voltooide tijd als het ware het heden met het verleden: het hulpwerkwoord (in dit geval ben) staat in de tegenwoordige tijd, maar hij brengt je terug naar het verleden. Iedere andere organisatie van tijden levert voor mijn gevoel een vreemd verhaaltje op:

Ik ben naar Parijs geweest. Daar heb ik Frederic gezien. Hij heeft verteld dat hij last had van zijn been.

In de derde zin met name begint die voltooide tijd te knellen. Nu weten we het wel, je bent inmiddels al zo betrokken bij de spannende geschiedenis dat je naar een verleden tijd verlangt. Als je de volgorde van voltooide en verleden tijd omdraait, krijg je echt een vreemd verhaal:

Ik ging naar Parijs. Daar heb ik Frederic gezien. Hij heeft verteld dat hij last had van zijn been.

Maar wat veel moderne sprekers – zoals de zus van mijn correspondent – doen, is die hele voltooide tijd overslaan en meteen aan een verleden tijd beginnen. Voor wat ouderwetse sprekers zoals ik heeft dat een in medias res-effect:

Ik ging naar Parijs. Daar zag ik Frederic. Hij vertelde dat hij last had van zijn been.

Paul van Ostaijen moest van dit soort malle moderne fratsen gelukkig ook niks weten. Hij begint het eerste kwatrijn met voltooide tijden: de meid heeft getracht en zij heeft de peluw gekust, om daarna alleen nog verleden tijden te gebruiken: zij was ongerust, haar armen grepen, haar vingren koesterden, haar lijf bleef onvoldaan, de nacht trilde, de adem ging. En in de laatste twee regels zijn er dan zelfs helemaal geen werkwoordstijden meer. De meid is ingeslapen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, 20e eeuw, Paul van Ostaijen, sonnet, syntaxis, verleden tijd, werkwoorden

Lees Interacties

Reacties

  1. Wouter Steenbeek zegt

    7 oktober 2017 om 09:36

    Tja, wat zullen we van dit gedicht zeggen? Een vast metrum is er niet in te ontdekken, en feministen zullen er ook wel niet blij mee zijn, maar het heeft wel iets.

    Als mensen tegenwoordig zeggen ‘Ik kocht een schort op die website’, zal dat wel een anglicisme zijn. Die taal is nooit opgehouden in zulke gevallen de verleden tijd te gebruiken (“I visited that web site and bought an apron or two”). Trouwens: zo’n beetje elke taalverandering is tegenwoordig op het Engels te herleiden (bespaar me de tegenvoorbeelden – ik weet dat ik overdrijf).

    Beantwoorden
  2. Marcel Plaatsman zegt

    7 oktober 2017 om 10:16

    Ik zou zelf zeggen dat ik in Parijs ben geweest, daar Frederik gezien heb en dat hij me vertelde dat ‘ie tobde met z’n been. Dat zien van Frederik, dat zou nog bij m’n inleiding horen. Maar het procedé is hetzelfde.

    Het voor mijn aanvoelen overmatige gebruik van onvoltooide vormen associeer ik trouwens ook wel met Belgisch-Nederlands, ondanks Van Ostaijen. ’t Is wat lastig googelen, maar voor een zinsnede als “daar was ik nog nooit” zónder “geweest” erachter, vind ik inderdaad voornamelijk Belgische voorbeelden. Dan kan het nog steeds Engels taalcontact zijn, zoals Wouter suggereert, maar het kan natuurlijk ook op ’n ouder, regionaal verschil teruggaan (Zuid-Nederlands). In dat laatste geval zou Wouter wellicht ook Maastrichtse voorbeelden moeten kunnen bedenken.

    Beantwoorden
    • Wouter Steenbeek zegt

      7 oktober 2017 om 17:15

      Dat zou ik niet te hard roepen. Wat in Antwerpen en Brussel gebruikelijk is, wordt niet altijd ook in Maastricht gezegd. En er schiet me zo gauw niets te binnen.

      Het specifieke voorbeeld dat jij noemt is wel heel gebruikelijk in het Duits: “Ich war noch nie in Paris”, waar wij zouden zeggen: “Ik ben nog nooit in Parijs geweest”.

      Beantwoorden
  3. Henk zegt

    7 oktober 2017 om 21:48

    Het staat me bij dat er in het verleden wel werd geklaagd over zulke verledentijdsvormen in (te letterlijke) vertalingen en vooral in ondertitelingen van films. Ondertitelaars motiveerden dat gebruik, als ik het me goed herinner, door de kortheid: voor een verleden tijd heb je minder tekens nodig dan voor een voltooid deelwoord en een hulpwerkwoord.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d