Er is wat mij betreft nauwelijks een prettigere weekendinvulling denkbaar dan het maken van een flinke wandeling in de natuur. Zo maakte ik enige tijd terug een wandeling op de Veluwe, meer precies in het natuurgebied Planken Wambuis. Dit gebied is vrij toegankelijk op wegen en paden, met uitzondering van het rustgebied. Om de bezoekers te herinneren aan deze regels heeft de Vereniging Natuurmonumenten her en der bordjes geplaatst. De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ik doorgaans niet zo let op deze bordjes, maar nu viel mijn oog ineens op de mededeling links onderaan waar verwezen wordt naar een specifiek wetsartikel uit het Wetboek van Strafrecht. Deze mededeling luidt als volgt: Overigens verboden toegang artikel 461 W.V.S..
In het betreffende wetsartikel wordt gespecificeerd dat een geldboete van de eerste categorie opgelegd kan worden, als iemand zich bevindt op grond waar dat niet is toegestaan. Ook wordt aangegeven dat het niet is toegestaan vee te laten lopen. Uiteraard moet dat voor die persoon duidelijk zijn aangegeven, in juridische taal ‘op blijkbare wijze’. Dat hoeft dus niet per se met een bord; het verbieden mag ook met gebaren of een hek. Tot zover lijkt het me vrij helder. We zien die bordjes wel vaker in het straatbeeld. Ik zit alleen nog wat met het bijwoord overigens.
Dit type bijwoord, het voegwoordelijk bijwoord, legt meestal een logisch verband tussen twee zinnen of delen van zinnen, wat hier niet het geval is. Het voegwoordelijk bijwoord overigens heeft vooral een redengevende of resumerende functie. In die zin is het een synoniem van trouwens, al moet ik er meteen bij zeggen dat er een klein betekenisverschil is (zie ook het verwarwoordenboek van Jan Renkema). Overigens wordt veelal gebruikt als een aanduiding voor een terzijde. De vraag is nu natuurlijk welke terzijde Natuurmonumenten wilde maken.
Lucas Seuren schreef eerder hier op Neerlandistiek al over de betekenisverandering die overigens de laatste jaren heeft ondergaan. Hij komt tot de slotsom dat overigens regelmatig gebruikt wordt om hoofdzaken te bespreken. In het geval van het bordje van Natuurmonumenten is dat op zichzelf een aardige verklaring. Er wordt in het zinnetje immers verwezen naar het artikel dat de juridische basis vormt voor de regels die bij de bullets genoemd worden. Dat lijkt me inderdaad het belangrijkste, maar toch wringt het nog.
Hoewel het me niet precies duidelijk is waarom het wringt, lijkt het alsof de mededeling de regels bij de bullets overbodig maakt. Er worden immers drie duidelijke regels aangegeven waar je je als bezoeker aan moet houden. Als je je daaraan houdt, mag je het gebied betreden. Als ik de redenering volg dat overigens de hoofdzaak aangeeft, dan staat er in feite dat het gebied verboden toegang is. Maar het gebied is niet verboden toegang, mits je je aan de regels houdt. Verwarrend.
In de ANS wordt nog aangegeven dat overigens aan het begin van een zin vaak intonatief van de rest van de zin gescheiden wordt door een korte pauze. Ook de versterkende functie van overigens maakt het er niet duidelijker op. In beide gevallen zou ik na het lezen van de regels alsnog denken dat ik niet het gebied in mag. Daarmee wordt er een soort tegenstelling gecreeërd.
De verwijzing naar het wetsartikel lijkt mij daardoor eerder op te vatten als een soort bron. Ik ben geen jurist, maar zou het houdbaar zijn om de regels op te sommen en eronder alleen te plaatsen ‘Artikel 461 W.V.S.’? Of is er een juridische grondslag waarom overigens vermeld moet worden? Ik ben benieuwd naar suggesties.
Is hier niet sprake van de oudere, letterlijkere betekenis ‘voor het overige’? Dus binnen de geschetste kaders mag men hier zijn, voor het overige geldt verboden toegang. Overigens kwamen wij vrij recent een ander voorbeeld tegen, in de buurt van Hollandsche Rading: https://twitter.com/MilfjeMeulskens/status/1315912032588378112/photo/1
Precies, dit is ook het eerste waar ik aan dacht.
Lijkt mij ook. En de toevoeging is dat het overige toegangsverbod onderbouwd is door dat wetsartikel. De nachtelijke wandelaar kan dus weten dat hij een boete riskeert.
Exact, dat dacht ik ook: “voor het overige”, volgens een oude, meer oorspronkelijke betekenis.
Het gebruik van ‘overigens’ is in deze context een soort versteende uitdrukking. Lijkt me een mooie verklaring!
Het is ook niet nieuw, misschien stond het een halve eeuw geleden ook al op dergelijke bordjes? Door dit artikeltje valt me pas voor het eerst op dat je het ook anders zou kunnen lezen dan ‘in alle overige gevallen’! Overigens is 461 het enige wetsartiklenummer dat iedereen kent.
Van Dale geeft als eerste betekenis: voor het overige, wat de rest betreft. Er zijn 3 regels en voor het overige, voor de rest, voor alle andere gevallen en situaties geldt het WvS. Lijkt me niet echt problematisch.
Daar heb je natuurlijk gelijk in. Net als eerdere reacties al opmerkten, die betekenis van ‘overigens’ maakt het wel duidelijk. Het is niet zozeer problematisch. Het is wel bijzonder dat die verouderde betekenis bij dit soort bordjes in gebruik blijft, daar waar ‘overigens’ in de meeste andere contexten een andere betekenis (namelijk die van ’trouwens’) of zelfs nieuwe betekenis krijgt (zoals Lucas eerder schreef).
Ik vind het juist niet verwonderlijk dat ‘overigens’ hier in de oorspronkelijke betekenis “voor het overige” wordt gebruikt. Dat is in wetsartikelen namelijk de enige betekenis waarin het wordt gebruikt, en hier is duidelijk sprake van een legalistische opmerking.
Ik geloof best dat dat in wetsartikelen zo is, maar je kunt je afvragen of dat de begrijpelijkheid altijd ten goede komt. In het specifieke geval van dit bordje zal het wel loslopen, denk ik, maar wollig en ambtelijk taalgebruik is niet per se duidelijk. Voor wat betreft juridische taal kun je ook denken aan iemand als rechter Joyce Lie (op twitter Judge Joyce) die probeert om gerechtelijke uitspraken in duidelijke en begrijpelijke taal te formuleren. Drie dagen geleden was nog in het nieuws dat ambtelijke stukken vaak veel te wollig en onnodig ingewikkeld zijn geschreven.
Overigens betekent oorspronkelijk ook “voor het overige” ofwel “anderszins”, ook al wordt het buiten juridische taal tegenwoordig nauwelijks meer in die betekenis gebruikt. Het bord betekenis dat het, behalve de daar genoemde uitzonderingen, op alle andere manieren/tijden verboden toegang is.
Als er duidelijke toegangsregels staan, waarom wordt er dan ook nog (in het klein) naar een artikel verwezen?
De regels zijn toch “op blijkbare wijze”