• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Afwas met de hand, vaat in een apparaat

21 oktober 2021 door Marc van Oostendorp 10 Reacties

Afwas. Bron: Wikimedia

In het onvolprezen Verwarwoordenboek mijmerde Jan Renkema gisteren over de woorden afwas en vaat. Die woorden betekenen precies hetzelfde, concludeerde hij, en ook kun je niet zeggen dat het ene deftiger is dan het andere. Dat is vreemd: in talen bestaat de neiging om verschillende woorden een verschillende functie te geven. Woorden die onderling helemaal uitwisselbaar zijn, daar houden talen niet van: dat is een gulden regel van de taal. Maar omdat vaatwasser gebruikelijker lijkt dan afwasmachine zou vaat best eens kunnen winnen, schreef Jan.

Mij verbaasde dat, want hoewel ik niks tegen vaat heb, zeg ik zelf echt alleen maar afwas. Mijn vrouw en dochter, die het meeste huiselijke Nederlands van mij hebben, kennen vaat ook niet. Zou ik die altijd zo mijn best doe om vooraan te lopen nu toch ineens door de tijd achterhaald blijken te zijn? Ik vroeg het mijn Twittervolgers, en die bleken gelukkig even ouderwets als ik:

https://twitter.com/fonolog/status/1450777693100908544?s=20

Voordat je gaat klagen over mijn gebrekkige methodologie (sturende vragen vermijden ho maar): de twitteraar Joost Swanborn stelde dezelfde vraag eerder dit jaar neutraler met een soortgelijke uitkomst:

Heb je ‘t over ‘afwas’ of ‘vaat’? Volgens sommigen is het een Nederlands-Vlaams onderscheid. Ik vermoed ook een soort koelkast-ijskast-verschil. Dus ook de vraag: welke gevoelswaarde hebben ‘afwas’ en ‘vaat’ voor je?

— Taaldokter (@Taaldokter) January 3, 2021

Jan Renkema heeft meer gelijk als het gaat om de vaatwasser:

https://twitter.com/fonolog/status/1450838991784251404?s=20

Maar interessanter dan deze antwoorden (over de representativiteit van zo’n Twitter-enquête valt wel het een en ander te zeggen), waren de reacties die mensen gaven. Over de uitspraak bijvoorbeeld, waarover verschillende mensen erop wezen dat het woord eerder awwas is. Maar vooral bleken allerlei mensen te denken dat vaat een woord was dat ánderen gebruikten. Nederlanders, dacht een Vlaming. Hollanders, dacht een Limburger. Zuiderlingen, zei iemand uit Utrecht. Nee, het was een boekenwoord, zei iemand uit Zaandam, terwijl iemand het Overijssel weer een beetje ordinair vond.

Voor mij juist andersom

— Karin Robbers (@karin_robbers) October 20, 2021

Uiteindelijk kwam de Trouw-columniste Emine Uǧur met een oplossing:

Met de hand: afwas.
Met apparaat: vaat.

— Emine Uğur (@overlistener) October 20, 2021

Let op het grote aantal likes dat Uǧur verzamelde, en die ik interpreteer als grotendeels instemming. Ook als overtuigd afwasser kan ik me hier iets bij voorstellen. Als ik met het pistool op de borst iets tot vaat moest bestempelen, dan hetgeen je in een machine stopt. Uǧur lichtte het ook nog toe:

“Heb je alle vaat uit je kamer meegenomen?” als mijn zoontje de vaatwasser moet inruimen of “Help je mee met de afwas?” als ik het met de hand doe. Geen bewuste keuze, maar blijkbaar maakt mijn brein dit onderscheid.

Het is ook logisch: een vaatwasser is een apparaat, een afwasser een mens. Ik weet niet of er elders een verdeling bestaat die op deze manier verschil maakt tussen werk dat door mensen en werk dat door dingen gedaan wordt, maar als het inderdaad deze kant opgaat, blijkt de gulden regel toch maar weer eens van toepassing.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht Tags: Verwarwoordenboek, woordbetekenis

Lees Interacties

Reacties

  1. WebredMiet zegt

    21 oktober 2021 om 08:16

    Dank je voor dit artikel. Zodra ik de kaarten hiervoor gemaakt heb, zal ik deze informatie zeker kunnen gebruiken! Ik heb nu al de indruk dat de geografische verdeling voor de twee begrippen niet zo goed af te bakenen valt.

    Beantwoorden
  2. Rob Duijf zegt

    21 oktober 2021 om 08:42

    Als wij in Duitsland op vakantie gaan, hebben we vaak een huisje met een ‘Geschirrspüler’. Bij gebrek aan zo’n vaatwasser moeten we ‘den Abwasch machen’ met onze eigen afwashandjes.

    Beantwoorden
    • Robert Kruzdlo zegt

      22 oktober 2021 om 00:41

      Handafwas. Met je vingers voel je wat een afwasborstel vergeet.

      Beantwoorden
  3. ludopermentier zegt

    21 oktober 2021 om 11:00

    Toevallig gaat ook mijn column voor het INT over vaat en afwas:
    https://ivdnt.org/actueel/columns/woorden-weten-alles/doe-de-vaatafwas/

    Beantwoorden
  4. Henk Wolf zegt

    21 oktober 2021 om 11:20

    Ik geloof dat de betekenisverdeling bij mij/ons thuis iets anders werkt. We hebben pas sinds kort een afwasmachine, maar gebruiken ‘vaat’ al veel langer, al is ‘afwas’ (denk ik) veel gewoner uit onze mond. Ik heb het idee dat vieze kopjes, borden enz. pas ‘afwas’ zijn op het moment dat er sop in de bak of in de machine komt, terwijl ze daarvoor al ‘vuile vaat’ waren. En als ze afgedroogd zijn, zijn ze geen afwas meer, maar nog wel ‘schone vaat’. Dat houden ze pas op te zijn als ze weer in de kastjes staan.

    Beantwoorden
  5. DirkJan Vos zegt

    22 oktober 2021 om 00:00

    Ik heb nog nooit gehoord dat iemand t heeft over de vaat die je opruimt (wel kopjes en borden) en anders dan Ludo Parmentier suggereert – en ik
    ook elders lees – is vaat voor mij alleen eet- en vooral drinkgerei en niet ook keukengerei zoals pannen en potten. Vaatwerk is voor mij ook beperkt tot eet- en drinkgerei – serviesgoed – denk aan opgravingen en het vinden van vaatwerk. In de horeca worden volgens mij wel met vaat, de vaat en vaatwerk alleen de glazen bedoeld.

    Ik zeg altijd de afwas, wat inderdaad altijd met de hand gaat en al ruim 40 jaar zeg ik ook afwasmachine, maar hoor ook wel de vaatwasser, maar zelden t lange vaatwasmachine.

    Het onderscheid met de hand afwas en met een machine vaat vind ik nonsens, ondanks wat twitterpolls. Als je de vaat doet, doe je dat ook met de hand. De vaat eerst opruimen is denk altijd wel een actie voor een vaatwasser en niet om dan met de hand te doen … Vaat is dan een afgeleide van vaatwasser, zoals denk ik Emine Uğur bedoeld.

    +

    Ik zeg wel altijd vaadoek en vroeger, Ik wou dat de afwas, af was.

    +

    De gouden regel dat een taal synoniemen liever mijdt, kende ik niet omdat ik van veel woorden wel een of meer exact gelijke synoniemen ken. Ik heb zelfs lijstjes met woorden die meer dan 100 synoniemen kennen, denk bijvoorbeeld aan leuk. Synoniemen vind ik ook plezant en lijken me zeker nuttig, vooral in de schrijftaal.

    (En Ludo, Toeval bestaat niet. )

    Beantwoorden
  6. Frank Jansen zegt

    22 oktober 2021 om 09:19

    Bij ons thuis zeggen we afwas, ook in afwasmachine, maar ik heb wel gemerkt dat er een kans is op verwarring van afwasmachine en wasmachine. Dat zou de vaatwasser een impuls kunnen geven.

    Beantwoorden
  7. Koen Rymenants zegt

    25 oktober 2021 om 10:57

    Bij wijze van mosterd na de maaltijd: vandaag lees ik hier op kantoor (Gent, België) de instructie “Gelieve zelf je vuile vaat in de vaatwasmachine te stoppen.” Maar ik kan me niet voorstellen dat ik tegen een collega zou zeggen: “hé, heb je je vuile vaat al in de vaatwasmachine gestopt?”

    Beantwoorden
  8. Kim zegt

    26 oktober 2021 om 23:11

    De vaat refereert meer aan het voorwerp, de afwas meer aan de daad. Je zegt ook afwassen, en je ‘doet de vaat’, je bent niet aan het ‘vaten’. ‘Ik ga de vuile vaat afwassen’ zou je zelfs kunnen zeggen.

    Beantwoorden
  9. Hubert van der Heijden zegt

    6 november 2021 om 21:28

    In de spoelkeuken staat een afwasser, maar die gebruikt een een vaatwasser. Voor mijn geviel kan het niet andersom zijn.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d