Soms is het fijn om een boek te lezen van iemand die het allemaal nog zwarter inziet dan jij. Wat dat betreft is Dark Academia van de Australische hoogleraar ‘organisation studies’ Peter Fleming aanbevolen lectuur voor iedereen die denkt dat het met de universiteiten de verkeerde kant opgaat. Hij kondigt de totale ondergang van de academie aan.

Er zijn al meer pessimistische visies op de moderne universiteit verschenen, en ik heb er hier ook al regelmatig over geschreven, maar bij Fleming gaan alle sluizen van de academische wanhoop open: het neoliberalisme, het professionele managerdom, het cynisme in het docentencorps, de rat race, samen hebben ze de universiteiten totaal kapot gemaakt. De duisterste krachten hebben alles in hun langnagelige klauwen, Fleming ziet niet eens meer rook komen van de afgebladderde zwarte vlakte.

Ik werd er zowaar bijna gelukkig van: ik dacht dat ik in de slechtste aller werelden was beland, maar iemand bleek een situatie te kunnen verzinnen die nog veel erger was.

Geleerde sonnetten

Hier is hoe Fleming bijvoorbeeld de gemiddelde academicus beschrijft:

Je vindt dat je tekort schiet en voelt je gestrest. Neurotisch en paranoïde. Bang voor kantoor. Heel prikkelbaar en ongelukkig. Voortdurend moe en verslaafd aan werkmail. Als denkbeeldig academicus ben je een product van de neoliberale universiteit. Het liefdeswerk dat je ooit deed, heeft op de een of andere manier een zwart gat in het centrum van je wezen geopend. Het duurt niet lang tot de duisternis invalt.

Nou, nou, denk je dan. Een zwart gat in het centrum van mijn wezen. Zó vreselijk is het nu ook weer niet. Mijn indruk is bijvoorbeeld dat in veel Nederlandse universiteiten de bureaucratie nog wel absurd is, maar dat de scherpste kantjes van een paar jaar geleden er wel af zijn. Zoals je af en toe ook nog wel iemand hoort pleiten voor meer professioneel management aan de universiteit – iets waar Fleming zich terecht tegen afzet – maar ook die trend lijkt me langzaam wel voorbij. Fleming baseert zich ook vooral op voorbeelden uit de angelsaksische wereld, waar alles nog veel erger is (al kan ik ook aan Britse universiteiten nog academici die de tijd kunnen vinden om geleerde sonnetten in het Spaans te schrijven).

Bovendien geldt wat mij betreft: als de instelling dood is waarom blijf je er dan werken en schrijf je er boeken over? Is het moreel verantwoord om te werken aan een instelling die je dood verklaart? Voor mij is het feit dat ik aan de academie verbonden ben een teken dat ik me toch nog aan die instelling committeer.

Privileges

Toch geeft Dark Academia stof om over na te denken. In zijn rabiate woede schrijft Fleming soms grappige zinnen op. ;Under the aegis competition many universities (like most large corporations in the Western world) now bear an uncanny resemblance to organizations inspired by Xi Jiping.’ Je moet even de vraag wegslikken waar de concentratiekampen voor de Oeigoeren precies zijn in Wageningen, maar dan heb je wat. En de volgende zin lijkt me zelfs een heuse waarheid te worden uitgesproken: “De rol van het ondersteunend personeelid niet langer om de hoeveelheid papierwerk voor de docenten te verkleinen, maar om het ze via e-mail aan te leveren.’

Mij vielen bijvoorbeeld de bezwaren op die Fleming had tegen de oproep om meer aan wetenschapscommunicatie te doen. “Wetenschap die je niet kunt uitleggen aan een breder publiek is de moeite niet waard”, zeggen sommige mensen. Fleming laat overtuigend zien dat die druk om de hele tijd maar alles aan de man te brengen goed past in de neoliberale agenda: de wetenschap moet een populariteitspoll worden en voor het onderzoek naar het werkwoord in het Oud-Iers is dan geen plaats meer.

Waarschuwing

Dat is een zwarte kant van waar wij hier op Neerlandistiek mee bezig zijn. Wat wij hier doen, wat ik hier doe, kan nooit het hele wetenschapsbedrijf zijn. Het heeft denk ik wel zin om een schijnwerpertje op sommig onderzoek te werpen dat voor veel mensen interessant kan zijn, maar het moet geen ander onderzoek wegdrukken. Fleming introduceert het begrip starlet, sterretje, voor mensen die de hele tijd in het nieuws komen, het gezicht worden voor hun vak en daar ten onrechte privileges aan ontlenen, ten koste van de mensen die nog wél hun werk doen.

Ik geloof niet dat ik zo iemand ben. Ik geloof ook niet dat er aan wetenschapscommunicatie overdreven veel aandacht wordt besteed – het moet eerder meer dan minder. Maar het gevaar ligt altijd op de loer, en ook ik hoor wel eens verhalen over hoe zulk werk eigenlijk volkomen evenwaardig naast het onderzoek moet staan.

Hoe overdreven Dark academia ook is, er zit wel een waarschuwing in.

Peter Fleming. Dark Academia: How Universities Die. Pluto Press, 2021. Bestelinformatie bij de uitgever.