Dappere discursieve meisjes in de sprookjes van Pim Lammers

Waar blijft de feministische progressieve prins? vraagt Celeste van Veenen in haar tweede artikel over sprookjesbewerkingen (Neerlandistiek, 15 mei 2022). In de pas verschenen sprookjes over Roa van Pim Lammers wil de prinses helemaal geen prins, ze wil een prinses. Zelf is ze trouwens veel liever een ridder dan een prinses. Omdat Roa er niet vanuit gaat dat zij ondergeschikt is (Butler, 1997, p.12) aan prinsen en mannelijke ridders bereikt ze haar doelen. Het lukt haar om de verdwenen prinses Ayla op te sporen en te bevrijden. Aan het einde van het verhaal trouwen ze.

Door kinderogen bekeken maakt het niet zoveel uit of agency actie, autonomie, (handelings)vrijheid, subjectiviteit of iets anders betekent. (Wie een werkbare definitie van agency zoekt voor literaire analyses leze bijvoorbeeld ‘The Concept of Agengy’ (1991) van Bronwyn Davies en The Psychic Life of Power: Theories in Subjection (1997) van Judith Butler.) Voor een jonge lezer zal duidelijk zijn dat Roa afwijkt van de gangbare gendernormen en dat zij daardoor niet in de problemen komt, maar juist krijgt wat zij wil hebben. Voor sommige jonge lezers zal Roa een rolmodel zijn, andere maken misschien voor het eerst kennis met de mogelijkheid dat je je leven ook anders in kunt richten en vooral dat je er zelf invloed op hebt, en en zal ook een groep zijn het gevoel heeft dat het verhaal niet klopt (Earles, 2017, p. 370).

Roa’s agency is performatief en discursief. Ze maakt keuzes, handelt én herschrijft de regels van sprookjes, dus van levensverhalen. In Lammers’ metafictionele drieluik over Roa (Zwijsen, 2021-2022) beginnen de verhalen met bekende sprookjesregels (‘Prinsessen worden altijd gered door ridders’ en ‘Ridders gaan op avontuur, prinsessen niet’ (Lammers, 2021a, p.8)) en Roa’s verzet ertegen. Ze sluiten af met herschreven regels: ‘Prinsessen worden altijd gered door ridders of door prinsessen!’ (Lammers, 2021a, p. 58). Door te spelen met de genrenormen van het sprookje laat Lammers de hoofdpersonen de gendernormen ondermijnen. (Klaver, 2021). De discursieve agency is eigenlijk nog krachtiger dan de performatieve. Door de regels te herschrijven, plaveit Roa ook de weg voor andere heldinnen en helden om zich ‘afwijkend’ te gedragen en hun eigen identiteit te vormen.

Literatuur

Butler, Judith, The Psychic Life of Power: Theories in Subjection. Stanford University Press, 1997.

Earles, Jennifer, ‘Reading gender: a feminist, queer approach to children’s literature and children’s discursive agency’. In: Gender and education, 29/3 (2017), pp. 369–388.

Davies, Bronwyn, ‘The Concept of Agency: A Feminist Poststructuralist Analysis’. In: Social analysis 30, (1991), pp. 42–53.

Klaver, Marie-José, ‘De regels herschreven. Recensie: Pim Lammers – Ridder Roa en de gevaarlijke draak’. In: Tzum, 17 oktober 2021.

Lammers, Pim, Ridder Roa en de gevaarlijke draak. Met illustraties van Natascha Stenvert. Zwijsen, 2021a.

Lammers, Pim, Ridder Roa en de boze tovenaar. Met illustraties van Natascha Stenvert. Zwijsen, 2021b.

Lammers, Pim, Ridder Roa en de verliefde trol. Met illustraties van Natascha Stenvert. Zwijsen, 2022.

Veenen, Celeste van, ‘Gezocht: moderne, progressieve, feministische prins’. In: Neerlandistiek, 15 mei 2022.