Het was een eigenaardig detail, in het artikel over open access in de NRC van dit weekeinde. Er wordt in het artikel uitgelegd wat voor een obstakels er zijn bij het zodanig publiceren dat de inhoud van alle wetenschappelijke artikelen gratis toegankelijk is voor iedere burger – iets dat al enkele jaren de ambitie is van de Nederlandse overheid.

In een kadertekstje wordt verder gespeculeerd over de mogelijkheden. De bibliothecarissen Astrid van Wesenbeeck (van de KB) en Jeroen Bosman (van de Utrechtse UB) wijzen erop dat je er nog niet bent als je alles gratis toegankelijk maakt, want de gemiddelde geïnteresseerde kan niet alles zomaar begrijpen.

Juiste hoeveelheid informatie

Van Wesenbeeck wijst vervolgens op de wenselijkheid van een Nederlandse versie als The Conversation, een site waarop wetenschappers en journalisten samenwerken. “Het is wel geprobeerd, maar niet van de grond gekomen”, zegt ze dan. Nu zit ik er vrij dicht bovenop – je kunt zeggen dat ook Neerlandistiek een bescheiden poging is in die richting, zij het voor een bepaald gebied – maar ik weet eigenlijk niet op welk initiatief ze dan doelt. Er bestaat natuurlijk Kennislink, dat een behoorlijke stap is in de richting en dat in ieder geval de basis voor zoiets zou kunnen zijn. Als ik zou moeten beslissen zou ik zeggen: breid Kennislink uit, geef het nog wat meer mede in handen van de wetenschap, breid bijvoorbeeld de invloed geesteswetenschappen wat uit, en geef wat meer ruimte aan opiniërend werk.

Ik zie Neerlandistiek uiteindelijk ook graag opgaan in een wetenschapsbrede versie van Neerlandistiek.

Veel vreemder is wat Jeroen Bosman zegt: “Wat enorm zou helpen. als onderzoekers van elk artikel dat ze publiceren ook een samenvatting in lekentaal zouden maken. Dan kun je ook sneller zien of dat artikel is wat je zoekt.” Dat is een mededeling die getuigt van bijzonder weinig inzicht in het wetenschappelijk bedrijf. Of van ‘lekentaal’: wat is dat voor taal? Wie spreekt dat precies? De vmbo-leerling? De NRC-lezer? De academicus uit een andere discipline? Je kunt niet iets schrijven dat voor alle drie de juiste hoeveelheid informatie bevat.

Discussie

Bovendien is het gemiddelde wetenschappelijke artikel helemaal niet geschikt om samen te vatten in wat voor ‘lekentaal’ dan ook. De meeste artikelen bevatten namelijk alleen bijdragen die zinnig zijn voor andere wetenschappers: een correctie op iets wat elders wordt beweerd, een klein detail dat verder wordt uitgewerkt, iets dat eigenlijk alleen maar de moeite van het begrijpen waard is als je de ruime context begrijpt van het wetenschappelijke debat waarin het plaats vindt. Om dat allemaal begrijpelijk te maken, moet je een ‘samenvatting’ schrijven die langer is dan het artikel zelf.

Als het al voor iemand buiten het vak interessant is. Ik schrijf hier regelmatig over recente taalkundige artikelen en naar schatting (echt niet overdreven) zie ik 100 artikelen voorbij komen voordat er 1 is waarover ik een stukje schrijf. Nu volg ik daarbij ook mijn eigen idiosyncratische interesses, dus in een team zouden we er vast nog wat meer uit halen, maar de ruime meerderheid van de artikelen zijn niet interessant voor ‘leken’ omdat ze over specialistische onderwerpen gaan. Die ‘leken’ hebben wat dat betreft veel meer aan overzichtsartikelen, en precies dat is wat The Conversation, Kennislink en Neerlandistiek doorgaans bieden (als ik naar aanleiding van een bepaald artikel schrijf, probeer ik meestal ook een deel van de discussie te beschrijven waaraan dat artikel bijdraagt; maar ik doe dat dan meestal niet meer voor allerlei andere bijdragen aan die discussie).

Samen vatten

Bosmans bewering is gebaseerd op het misverstand dat je wetenschap moet ‘populariseren’, dat wil zeggen ‘vertalen’ voor een breder publiek. Maar een heleboel wetenschap kán niet vertaald worden, simpelweg omdat wetenschappers slimme mensen zijn die de hele dag met die wetenschap bezig zijn. Je kunt daar dan niet een stukje uit nemen (een artikel) en dat in een paar woorden helder maken voor een buitenstaander, ongeveer zoals je ook een handleiding voor het bouwen van je eigen drone niet kunt ‘samenvatten’ voor mensen die geen drone willen bouwen.

Dat wil dus niet zeggen dat je niet over wetenschap kunt communiceren, en het wil ook niet zeggen dat je niet je best kunt doen om wetenschappelijke artikelen toegankelijk te maken, bijvoorbeeld door zoveel mogelijk te linken naar de oorspronkelijke artikelen, zodat de echt geïnteresseerde altijd kan controleren of het klopt wat jij zegt in je samenvattende ijver. Maar de meeste wetenschap valt niet te ‘vertalen’ en ook niet samen te vatten.