• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het Nederlands is in Holland een migrantentaal

10 juni 2022 door Alex Kerkhof Reageer

Leitheri Burch, 10e eeuw. Illustratie: Peter-Alexander Kerkhof

Stel nu, je zet een tijdmachine neer op de heuvel van de burcht van Leiden en besluit elfhonderd jaar terug de tijd in te gaan. Wat zou je zien? Wat zou je horen? Wat zou je meemaken?

Eerst even een waarschuwing voor de argeloze tijdreiziger; de tiende eeuw is geen prettige plaats voor iemand met moderne gevoeligheden. Oorlogsgeweld, honger, overstromingen, slavernij. Kom dus gewapend met een behoorlijk portie cultuurrelativisme want anders ga je ongetwijfeld een slechte ervaring hebben.

Okee, de tijdmachine doet zijn ding en brengt ons in een wervelwind van tijd en ruimte terug naar de tiende eeuw. We staan in het midden van het vroegmiddeleeuwse mottekasteel van Leiden, de Leitheriburch. Om ons heen lopen de knechten van de graaf van Rijnland, gewapende mannen met zware maliënkolders; sommige roepen bevelen naar de horigen die hooi en graan naar binnen brengen, anderen bespreken het nieuws dat de Vikinghoofdman Harald Walcheren heeft ingenomen. 

Deze tiende eeuw is een bijzondere periode in het taalverleden van het Nederlands; in deze periode werd er namelijk in een groot deel van Nederland geen Nederlands gesproken. Het Nederlands was toentertijd meer de taal van het landinwaartse rivierengebied en van de zuiderlingen – de mensen uit Utrecht, Tiel en Nijmegen dus en de mensen uit Brussel, Antwerpen en Gent. Aan de kust daarentegen sprak men een oud soort Fries. Dat is niet gek want de Friese koning Redbad bezat uitgebreide landgoederen op de Hollandse duinruggen; van het eiland Voorne tot Heiloo. 

Toch hadden de kustbewoners geregeld contact met Nederlandssprekende vreemdelingen; voorbij de grote veenmoerassen – in Nifterlake (Utrecht) en Hamaland (Gelderland) – werd namelijk wel Nederlands gesproken zodat voor de handel en de contacten met de bisschop het leren van de Nederlandse taal een nuttige aangelegenheid was. Ook kwamen er van tijd tot migranten uit Nederlandstalige streken in het kustgebied wonen. Zo werd wat later Holland zou worden tweetalig, een situatie die pas in de loop van de twaalfde eeuw omsloeg in het voordeel van het Nederlands. 

Het verdwijnen van de tweetaligheid in Holland is al vaak door historici en taalwetenschappers bestudeerd. Geleerden zoals Izaak Gosses, Klaas Heeroma, Dirk Blok, Cor van Bree en – recentelijk nog – Michiel de Vaan hebben geleerde verhandelingen over dit onderwerp geschreven. Toch is dit meertalige verleden van Nederland relatief onbekend gebleven. Dat is jammer want dat het Nederlands vroeger als migrantentaal Holland is binnengekomen lijkt mij een belangrijk maatschappelijke inzicht. 

Terug naar de tiende eeuw. We stappen de tijdmachine uit en lopen richting het westelijke poortgebouw van de Leidse burcht: het uitzicht is fenomenaal. We zien de bossen, de moerassen en zelfs – in de verte – de toppen van de duinen. Als we naar beneden kijken, merken we op dat net enkele schepen aanmeren; aan het scheepstype te zien zijn het Vlamingen. De burchtheer die naast ons in de poort staat, bromt knorrig: “Ik vind het prima als er vreemdelingen komen, zolang ze maar wel de taal leren. Voor je het weet spreken we hier allemaal Nederlands!”

Bibliografie

Blok, D.P. (1965). “Toponymische gegevens over Merovingisch-Karolingisch Midden- en West-Nederland”. In: Frankisch, Merovingisch, Karolingisch. Studia Theodisca. Assen, 51-62.

Van Bree, C. (1997). Een oud onderwerp opnieuw bekeken: het Ingweoons. Leiden.

Gosses, I.H. (1946). Verspreide geschriften. (Gosses, I.H. & J.F. Niermeyer eds.). Groningen.

Heeroma, K. (1965). “Frankisch als dialectologisch begrip”. In: Frankisch, Merovingisch, Karolingisch. Studia Theodisca. Assen, 10-33.

De Vaan, M. (2017). Dawn of Dutch: language contact in the western Low Countries before 1200. Amsterdam.

Peter-Alexander Kerkhof is onderzoeker bij de Fryske Akademy

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht Tags: Fries, Holland, Jubileum, Jubileum30, meertaligheid, Oudnederlands, taalgeschiedenis

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jonathan Griffioen • Abnormale kinderen

Ja, Rutger Kopland is blauw.
M. Vasalis is blauwer,
veel blauwer, rode grond met blauwe
bergen. Kopland is grijzer, ik zag nooit
grijzer blauw.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

PEINTURE

Bij het schilderen van een appeltje sneed hij zich in de vinger

Bron: Barbarber, maart 1968

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1838 Henri Moltzer
sterfdag
1986 Willem Pée
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d