Waarom zou je nu Mei van Herman Gorter lezen? Omdat het een gedicht is dat ons nu kan helpen. Gorters 134 jaar oude epische gedicht is Ellen Deckwitz’ antwoord op de vraag van Lisa, een studente Literatuurwetenschap, die wilde weten welk gedicht verlichting kan bieden nu de aarde op het punt staat te bezwijken onder de zon en de zee. ‘Er zijn parallellen tussen de dilemma’s die in dit gedicht vorm krijgen en die waar we tegenwoordig onder gebukt gaan,’ aldus Deckwitz.

Lisa was al snel overtuigd van de waarde van de Mei, de leden van haar leesclub wist Deckwitz niet voor het gedicht van ruim vierduizend regels te winnen. De scepsis waarmee Mei wordt bejegend en de moeite die lezers hebben om de tekst te begrijpen, vormen voor Deckwitz de aanleiding om in April, een boekje in de maandenreeks van Das Mag, uit te leggen hoe mooi en relevant Gorters debuut is, en waar het gedicht over gaat. En dat doet ze in haar uit haar poëziecolumns in NRC bekende aanstekelijke stijl.

De Mei gaat, uiteraard, over Mei, een jonge godin die voor de Hollandse meimaand staat maar veel meer is dan alleen een symbool: ze heeft een eigen wil en persoonlijkheid. Het verhaal bestaat uit drie delen en in het eerste komt Mei per boot aan op de Nederlandse kust. Ze is geboren uit de zon en de maan, een plaatje om te zien en bezit aanvankelijk een levenslust die de meesten slechts per pil kunnen verkrijgen.

Deckwitz’ uitleg over het verhaalverloop van de Mei bevat enkele spoilers, maar bereidt nieuwe lezers van Gorter goed voor op wat ze in het gedicht tegen zullen komen. ‘Weg met het heilige niet-weten-want-zelf-ervaren’, schreef Joyce Roodnat onlangs over de noodzaak van informatiebordjes bij kunstwerken in NRC. Als ze te weinig weet over een kunstwerk voelt de kunstcritica zich als ‘Grietje in het bos met maar één kruimeltje.’ Deckwitz helpt de beginnende Mei-lezer zich een weg te banen door het lange gedicht door talloze kruimels te strooien. ‘Met wat informatie zie ik meer, begrijp ik beter, is het genieten groter’, aldus Roodnat. Inleiden en inwijden leidt tot meer appreciatie dan maar laten ervaren, herkennen en beleven. Het is zelfs wetenschappelijk bewezen dat gedetailleerde educatieve informatie onder niet-experts, denk aan leerlingen en studenten, tot een grotere belangstelling en meer waardering voor een kunstwerk leidt, schrijft Roodnat. Geïnformeerde beginnende kunstliefhebbers merken meer op dan ongeïnformeerde, zo blijkt uit een klein (n=30) onderzoek van Serena Castellotti et al. (2023) van de Universiteit van Florence. Ik ben ervan overtuigd dat dat ook geldt voor klassieke woordkunstwerken als de Mei.

Na haar aankomst trekt Mei door de Nederlandse ontluikende natuur, ziet fantasiewezens als elfen en ‘kromme kabouters’ en daarnaast sprookjesfiguren als Oberon en Titania uit Shakespeares A Midsummer Night’s Dream. Er zijn zee- en windgoden, tritons en stroomnimfen en daarnaast boeren en arbeiders. En dan loopt Mei een dichter, het alter ego van Herman Gorter himself, tegen het lijf. Ze zetten het meteen op een zoenen (…)

In de Mei worden (o.a.) de schoonheid en de vergankelijkheid van de natuur bezongen. Vergankelijkheid rechtvaardigt geen onverschilligheid, was de conclusie van de studente die op Deckwitz’ aanraden Gorters gedicht las. Dat er steeds weer een nieuwe mei komt, is inmiddels niet zo vanzelfsprekend meer. Lezers snappen dat, politici te weinig. Dat maakt zowel de Mei als Gorter weer actueel, want de sportieve domineeszoon en classicus was niet alleen een taalvernieuwer en estheticus, maar ook een politiek activist die geëngageerde poëzie schreef. Over die Gorter gaat De totale Gorter (2021), een uitgave van de Gorter Organisatie onder redactie van Johan Sonnenschein. De titel doet een dik boekwerk vermoeden, maar De totale Gorter telt nog geen vijftig pagina’s. Johan Sonnenschein, Anneke Brassinga, Bram Ieven, Piet Gerbrandy, Loranne Davelaar, Hannah van Binsbergen, Samuel Vriezen en andere auteurs en kunstenaars gaan in op één aspect van het werk van Gorter of schrijven een gedicht dat is gebaseerd op zijn poëzie.

‘We moeten (hem) opnieuw leren lezen’, aldus de Gorter Organisatie in de inleiding van De totale Gorter. Gorter lezen, of het nu Mei, Verzen of Pan is, is al een overdonderende ervaring. Je realiseren wat we nog niet weten over zijn poëzie en alle nieuwe manieren om Gorter te lezen is helemaal overweldigend. De totale Gorter is een uitnodiging om je helemaal (opnieuw) onder te dompelen in Gorters leven en werk. Ik schreef dat de auteurs op één aspect van Gorters werk ingaan. Dat is eigenlijk misleidend. Neem de bijdrage van Geert Buelens over de verhouding van mens en natuur in een fragment over de Eerste Wereldoorlog in Pan, ‘een onthutsend revolutionair gedicht’ in de woorden van Sonnenschein in De Gids (2018/5). Buelens wijst erop dat Gorter niet zou zeggen dat we in het Antropoceen leven, maar in het Oligantropoceen (Swyngedouw, 2013). Buelens: ‘Niet de mens maakt de planeet kapot, maar een beperkt aantal kapitalisten.’ ‘De rijkste 10% stoot het meeste uit, heeft het minste last van klimaatopwarming en bezit de meeste middelen om er iets aan te doen: triple wammy of climate injustice‘, tweette Ewald Engelen onlangs.

Dat wordt bevestigd door de wetenschap (Chancel et al., 2023), en door Gorter, die in Pan veelvuldig spreekt van ‘slaven’, waarmee hij geen tot slaaf gemaakten bedoelde, maar de massa (‘de groote drommen’) die zich liet afslachten voor de belangen van een kleine groep.

Via close-reading laat Buelens ook zien hoe Gorter de ‘pracht’ van de oorlog met de schoonheid van de natuur verbindt. Die natuur laat het overigens koud dat wij (uit)sterven: ‘Of er nu lijken in liggen of niet, het meilicht is prachtig.’ Bram Ieven, die Pan leest als ‘planetaire poëzie’, bevestigt dat de natuur wint bij Gorter. Ieven laat overtuigend zien dat de term ‘ecofictie’ te beperkt is voor Gorter. De lezer moet bedreven raken in scalar literacy, de geletterdheid om verhalen te herkennen die de schaal van een mensenleven ontstijgen, om Gorters kracht te kunnen duiden.

Als je je niet blind staart op de verwoesting die de 10 procent van Engelen en Chancel et al. aanricht, zou je de fascinatie voor het oorlogstuig in Pan, de ‘prachtige koperen ronde granaten’, duikboten als ‘heerlijke zalmen’ en de ‘prachtige torpedo’s’, misschien kunnen vergelijken met onze obsessie met technologie. Het water- en stroomverbruik van de servers van Amazon, Google en Meta en het delven van de kostbare metalen voor onze smartphones dragen in rap tempo bij aan de klimaatverandering – we kunnen niet alles afschuiven op de 10 procent grootste klimaatverwoesters, we moeten ook de impact van ons eigen gedrag meer scalar beschouwen. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de arbeidsomstandigheden van de werkers die voor ons sorteren, bezorgen, delven en assembleren.

Eigenlijk zijn we allemaal nieuwe lezers van Gorter.

Literatuur

Castellotti S, D’Agostino O, Mencarini A, Fabozzi M, Varano R, Mastandrea S, et al. (2023). Psychophysiological and behavioral responses to descriptive labels in modern art museums. PLoS ONE 18(5): e0284149. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0284149.

Chancel, L., Bothe, P., & Voituriez, T. (2023) Climate Inequality Report 2023, World Inequality Lab Study 2023/1. https://wid.world/wp-content/uploads/2023/01/CBV2023-ClimateInequalityReport-3.pdf.

Clark, T. (2019). The Value of Ecocriticism. Cambridge University Press.

Swyngedouw, E. (2013). ‘Trouble with Nature’: Ecology as the New Opium for the Masses. Second meeting of the Human-Nature Platform “The Natures of Natures in Political Ecology” – GeoPolis, University of Lausanne, Switzerland. https://wp.unil.ch/societenature/files/2013/07/Swyngedouw-July2013.pdf.

Ellen Deckwitz. April. Das Mag, 2023. Bestelinformatie bij de uitgever.

Johan Sonnenschein (red.). De totale Gorter. Gorter Organisatie/Kelderuitgeverij, 2021. Bestelinformatie bij de uitgever.

Foto van Jacob W. Frank.