• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Joops waarzeggerij

16 juni 2023 door Eline Zenner 1 Reactie

8-12-07 Congres Onze Taal ter gelegeheid van het 75 jarig jubileum in Utrecht. ‘Onze taal: onze toekomst’

Joop van der Horst, emeritus-professor, neerlandicus en historisch taalkundige, is een van die academici over wie je al gehoord had nog lang voor je een eerste teen in z’n aula zette. Een meer ervaren medestudent had je op de gang al gewaarschuwd voor de legendarische en mysterieuze zevende vraag op het examen, waar je zelf hypotheses moest gaan vormen over een door Joop opgemerkt taalfenomeen waar hij zelf zijn pijlen op had gericht. De status van -matig in woorden als handmatig of leerdoelmatig was het bij ons.

Of een tooghanger van het studentencafé had je al verteld over Joops liftprincipe, waarbij Joop veranderingen in de klinkerdriehoek toelichtte op grond van ons eigen menselijk gedrag in een lift. Komt er een nieuwe liftganger bij, herschikken de al aanwezige liftgebruikers zich om op een optimale afstand van elkaar te gaan staan. Zo gaat het ook met klanken in de akoestische ruimte die onze mond is. Van zodra je hem de parallel zelf met overtuiging hoorde verkondigen, stapte je nooit meer in een lift zonder de korte herschikkingsdans van je medeliftgangers op te merken.

Misschien nog het meest stond Joop bekend om zijn waarzeggerij. Vanuit zijn vogelperspectief als historisch taalkundige overschouwde hij eeuwen variatie en verandering in het Nederlands. Het inzicht van wat achter ons ligt, voedde zijn projecties voor de toekomst. Zijn voorspellingen waren soms groots, systeemgeoriënteerd, van toepassing op zo veel meer talen dan enkel het Nederlands, en op zo veel meer dan enkel taal. In het boek Het einde van de standaardtaal uit 2008 werkte Joop zich zo vanuit de overgang van het middeleeuwse denken naar de renaissancegeest richting het toen nog ontluikende Web 2.0, van de boekdrukkunst en standaardisering naar het einde van het geschreven woord zoals we het vandaag kennen. Op andere keren waren zijn voorspellingen kleiner, gericht op specifieke varianten of lopende taalverandering.

Het is zo’n microvoorspelling waar Melina De Dijn, medegermanist uit de Joop-generatie en taalkundig onderzoeker, op terugkwam tijdens een gastcollege over taal, identiteit en solliciteren dat ze voor mijn derdejaarsstudenten verzorgde. Melina haalde aan hoe fijn ze Joops voorspellingen vond, en nog meer hoe Joop zijn studenten aanmaande hem jaren later nog aan te spreken als ze hem ergens tegen het lijf liepen, om zijn voorspellingen te ontkrachten of te bevestigen. Die ene voorspelling die Melina altijd is bijgebleven was van lexicale aard. In 2004 gaf Joop aan Melina en haar jaargenoten te kennen dat volgens hem stiefmoeder en andere gelijkaardige verwantschapstermen die met stief- gevormd kunnen worden, bewust en top-down uit de woordenschat geweerd zouden worden binnen afzienbare tijd. De negatieve connotaties met de term, vooral vanuit de sprookjeshoek en vereeuwigd in uitdrukkingen als stiefmoederlijk behandelen, stonden haaks op de maatschappelijke realiteit van de eenentwintigste eeuw.

Op 29 juni 2008 was het dan zover. Het Nieuwsblad op Zondag kopt “Stiefouders worden plusmama en pluspapa”. Voor die tijd geen spoor van de termen in corpus Sonar (*) of in BelgaPress, het archief van 11 Vlaamse kranten en hun regionale edities vanaf ongeveer 1995, een hele reeks Nederlands- en Franstalige magazines van de Roularta Media Group, De Persgroep en Sanoma Media, en de persberichten van het agentschap Belga. De verandering kwam er zo topdown als Joop had verwacht, met een heuse wedstrijd van een toenmalige vzw. Die vzw droeg dan wel de naam “Stiefouder”, ze wilden zelf een leuker woord om de relaties binnen nieuw-samengestelde gezinnen te beschrijven. En zo kwam plus- uit de bus als alternatief voor stief-. Met succes. Intussen geeft Google ongeveer 30.000 hits voor plusouder en pluspapa en meer dan 40.000 voor plusmama.

Goed ingeschat van Joop, maar z’n hypothese over plusouders was eigenlijk niet meteen rechtstreeks relevant voor Melina’s toelichting over het sollicitatiegesprek. Dat onderstreept nog maar extra welke blijvende indruk hij bij z’n studenten naliet. Hij voedde niet enkel ons talig denken, maar evenzeer onze lespraktijk. Melina haalde Joops voorspelling aan om retorisch ruimte vrij te maken om zich zo zelf tijdens haar gastcollege aan een voorspelling te kunnen wagen: “binnen enkele jaren zien we het einde van het sollicitatiegesprek zoals we het vandaag kennen”. En mijn voorspelling is dat ik op die stelling dra terugkom in weer een nieuw stukje.

Meer weten?

  • Joops Het einde van de standaardtaal blijft een aanrader. Het boek verscheen vijftien jaar geleden, maar blijft – mede dankzij de voorspellende kracht van Joops expositie, brandend actueel.
  • Een basistoelichting over connotaties vind je in het Algemeen letterkundig lexicon, online te raadplegen via DBNL.
  • Gebeten door het liftprincipe? Kijke ven naar https://www.dbnl.org/tekst/bree001hist01_01/bree001hist01_01_0011.php, sectie 6.6 “Tendensen in klankverandering” in Historische taalkunde van Cor van Bree.

(*) dank aan Stefano De Pascale voor de snelle zoektocht

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: neologismen, taalbeheersing, woorden

Lees Interacties

Reacties

  1. Lid. zegt

    17 juni 2023 om 09:05

    Heerlijk stuk maar ik vroeg me meteen af of plusmama inmiddels niet ook / alweer bonusmoeder is geworden? Hartelijks Lid.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Anouk Smies • Ik ben geen natuurlijk persoon

Elk antwoord dat niet uit het hart komt
heet geleende kennis en vervalt
Ik draag alleen bij
aan de wereld die ik verlang

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

FATUM

De hond drinkt uit zijn spiegelbeeld
het hele plasje leeg.
 

Bron: Barbarber, december 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

26 mei 2025: promotie Viorica Van der Roest

22 mei 2025

➔ Lees meer
25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1920 Cyriel Moeyaert
➔ Neerlandicikalender

Media

Memory, War and Translation

Memory, War and Translation

22 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d