In de Volkskrant stond laatst een beschouwing van een maaltijd in een hamburgertentje ergens in Noord-Holland, waarin een zin voorkwam die ik niet begreep. De schrijfster van het stuk vertelde eerst dat ze op allerlei gerechten een geel goedje kreeg dat voor kaassaus moest doorgaan, maar dat niet de eigenschappen van kaas had en dat ze ook niet lekker vond. Vervolgens … [Lees meer...] overHeb ik iets gemist?
Hinderlagen uitvoeren
De bovenstaande zin stond op 4 augustus 2025 in de Trouw. Hij viel me op vanwege de ongebruikelijke combinatie van het werkwoord uitvoeren en het lijdend voorwerp hinderlagen. Ligplaats Vanouds is een laag een plaats waar iets of iemand ligt - of kan liggen. Het woorddeel hinder is het Nederlandse cognaat van het Duitse hinter. Het werd aan het meerduidige laag toegevoegd … [Lees meer...] overHinderlagen uitvoeren
‘Iets spannend vinden’ voor ‘ergens tegen opzien’
Welke betekenis en welke gevoelswaarde heeft het woord 'spannend'? Dat vroeg ik me af toen ik in de Trouw van 28 mei de volgende zin las: De zin komt voor in een artikel over de vraag hoe ouders een kieskeurige kleuter tot het eten van wat nieuws, vooral groente, kunnen bewegen. De strekking van het stuk is dat de kieskeurigheid van het kind een aangeboren … [Lees meer...] over‘Iets spannend vinden’ voor ‘ergens tegen opzien’
‘Doen’ als voorwaardelijk hulpwerkwoord in het Saterfries
Het werkwoord 'doen' wordt in allerlei Germaanse talen en dialecten als hulpwerkwoord gebruikt, soms met een duidelijke functie, soms ook niet. Zegt een Engelsman "I didn't see her", dan is 'do' een noodzakelijk deel van de ontkenningsconstructie, maar zegt een Brabander "Doe even opruimen", dan is het al veel minder duidelijk welke functie 'doen' heeft.In het Fries in … [Lees meer...] over‘Doen’ als voorwaardelijk hulpwerkwoord in het Saterfries
Je in je pijngrens laten zitten
In een interview in de Trouw van 25 november zei het Nederlandse NSC-Kamerlid Nicolien van Vroonhoven: Die uitspraak intrigeerde me. De betekenis uit de context wel grofweg op te maken: mevrouw Van Vroonhoven vertelde dat ze een begripvolle arbeidsrelatie met haar PVV-collega Geert Wilders onderhield en met hem wilde samenwerken, maar dat ze geen persoonlijke aanvallen … [Lees meer...] overJe in je pijngrens laten zitten
Trjaarske
In een door Marron Fort opgetekend verhaal komt de volgende Saterfriese zin voor: „In de Foarjier wud 'n oolde Trjaarske Gärslound umebreken.“ Dat betekent zoveel als: “In het voorjaar werd een oud stuk braakliggend land omgeploegd”. Interessant daarin is het woord „Trjaarske“.Dat Friese „Trjaarske“ komt ook als „Tjaarske“ voor en navraag bij een groepje sprekers leert dat het … [Lees meer...] overTrjaarske
“Ambigue”: een geval van woordbeeldbesmetting?
In de Trouw van 1 november stond de volgende zin: "Democratieën kunnen ook verzanden in een zogenaamde anocratie, een regeringssituatie waarbij de plek van de macht ambigue is geworden." Daarin viel me de spelling ambigue op, met een <e> die lastig te verantwoorden is, zeker omdat de Trouw in 2021 bekend heeft gemaakt de officiële spellingregels te gaan gebruiken. … [Lees meer...] over“Ambigue”: een geval van woordbeeldbesmetting?
De/het hoen
Vaak gebruik ik het woord "hoen" niet. 's Morgens voer ik "de kippen" of in het Fries "de hinnen". Als het woord "hoen" al eens ter tafel komt, dan is het meestal in een samenstelling als "korhoen", "dwerghoen", "mesthoen" of "leghoen".Die samenstellingen zijn voor mij duidelijk het-woorden. "De korhoen" klinkt me raar in de oren. Vermoedelijk daarom zou ik ook "het hoen" … [Lees meer...] overDe/het hoen
Oud-presidentsvrouw
In een artikeltje op de website van de NOS viel me laatst de volgende formulering op: "de Amerikaanse oud-presidentsvrouw Michelle Obama". Die kan op zeker twee manieren worden geïnterpreteerd en die zijn allebei frappant.Vrijwel iedereen in het Nederlandse taalgebied zal wel weten dat mevrouw Obama getrouwd is met een Amerikaanse oud-president. Semantisch gezien ligt het … [Lees meer...] overOud-presidentsvrouw
Jülje/joolje
Yn it Saterfriesisches Wörterbuch fan Marron Fort komt it tiidwurd jülje foar, mei de betsjutting "beim Laufen die Absätze schief setzen, so dass die Zehen nach außen stehen". It lemma ferwiist troch nei twäärsfoutje, dat de omskriuwing "mit nach außen gerichteten Fußspitzen gehen" krigen hat. Dat beskriuwt sawat it loopke fan Charlie Chaplin. Bouke Slofstra makke my op it … [Lees meer...] overJülje/joolje
Sjedit is ek in konstruksje dêr’t Jarich oer skreaun hat
Op 20 septimber is taalkundige Jarich Hoekstra ferstoarn. Ta syn neitins ha Bouke Slofstra en Henk Wolf in pear stikken út Jarich syn pinne opdold om se hjir nochris wer yn it ljocht te jaan. Ynstee fan dy man kin men ek sizze fan dy man dêr of dy man dêre. Dat makket dat it noch wat mear opfalt dat nei ien man yn it bysûnder ferwiisd wurdt. Fierder kin men mei dy man dêre … [Lees meer...] overSjedit is ek in konstruksje dêr’t Jarich oer skreaun hat
Omwenners
Op 20 septimber is taalkundige Jarich Hoekstra ferstoarn. Ta syn neitins ha Bouke Slofstra en Henk Wolf in pear stikken út Jarich syn pinne opdold om se hjir nochris wer yn it ljocht te jaan. Jarich wie in alsidich man. As teoretysk taalkundige is er fierwei it ferneamdst wurden, mar yn syn tiid by de Fryske Akademy foarme er mei Rienk de Haan ek it Taalburo, dat de … [Lees meer...] overOmwenners
Discomfort
De meteorologische instituten voorspelden dat 12 en 13 augustus 2024 in Nederland zwoele dagen zouden worden. De NOS wijdde daar een stukje aan en liet de termofysioloog Hein Daanen aan het woord, die uitlegde hoe het lichaam op plotselinge warmte reageert. Hij vertelde hoe die reacties een zekere loomheid tot gevolg hebben. Daarbij zei ie het volgende: In dat citaat viel … [Lees meer...] overDiscomfort
Een “frou” van 18, kan dat?
Omrop Fryslân heeft een merkwaardige manier om over mensen te schrijven. De onderstaande kop is daar een voorbeeld van: Op die kop is wel meer aan te merken, maar waar het me hier om gaat, is de combinatie "frou (18)". Het woord frou en de leeftijdsaanduiding 18 passen namelijk niet bij elkaar.Waarom? Laat ik een analogie geven. Stel dat mevrouw Jansen uit het raam kijkt … [Lees meer...] overEen “frou” van 18, kan dat?
Blij dat ik zo niemand ken
Bij mijn stukje over de ontleding van "Welkom in Europa!" op de Facebookpagina van Neerlandistiek staan ruim tachtig reacties. Dat is voor dat forum een heleboel, helemaal als je rekent dat het een nogal technisch verhaal was en ik niet meer heb gedaan dan op basis van een oppervlakkige beschouwing heel voorzichtig een voorlopige voorkeur voor een analyse te geven. Voor … [Lees meer...] overBlij dat ik zo niemand ken
“Meartaligenskoördinator”: misbetearde wurdsjebakkerij
Omrop Fryslân fernijde op 5 juny dat Wietske Poelman "meartaligenskoördinator" fan de gemeente Noardeast-Fryslân wurdt. Dat is moai nijs. It taalferskaat yn Noardeast-Fryslân is grut: de measte doarpen binne Frysktalich, Dokkum hat syn stedsk, yn it Lauwersmargebiet wurde dialekten praat dy't almeast by it Nedersaksysk rekkene wurde, al tinke guon dêr langer wat oars oer en it … [Lees meer...] over“Meartaligenskoördinator”: misbetearde wurdsjebakkerij
“Europese Parlementsverkiezingen”: wat doet die buigings-e daar?
Peter-Arno Coppen heeft het in zijn column in de Trouw de afgelopen tijd meermaals gehad over de buigings-e in Europese Parlementsverkiezingen (zie hier en hier). Volgens hem analyseren sprekers die die -e gebruiken die klankreeks alsof ze betrekking heeft op "parlementsverkiezingen" die "Europees" zijn, niet als "verkiezingen voor het Europees Parlement". Dat lijkt me best … [Lees meer...] over“Europese Parlementsverkiezingen”: wat doet die buigings-e daar?
“Welkom in Europa!”: wat is de woordsoort van “welkom”?
Wat is de woordsoort van welkom in de zin "Welkom in Europa!" uit het songfestivalliedje Europapa? Die vraag stelde kortgeleden een stagelopende student in de Facebookgroep Leraar Nederlands. Dat leverde een aantal wrevelige reacties op van zittende leraren, die vonden dat de stagiair wel even had mogen googelen. Ze plaatsten screenshots van online-naslagwerken, maar zonder … [Lees meer...] over“Welkom in Europa!”: wat is de woordsoort van “welkom”?
Alte Weisheiten
Im Jahr 1897 erschien das Buch "Das Saterland, eine Darstellung von Land, Leben, Leuten in Wort und Bild". Der Verfasser war Dr. Julius Bröring. Zu den vielen interessanten Informationen über das Saterland, die das Buch vermittelt, gehört eine lange Liste von Sprichwörtern und Redewendungen auf Saterfriesisch. Nicht weniger als 1210 von diesen geflügelten Worten hat Bröring … [Lees meer...] overAlte Weisheiten
De stalenros
In de Facebookgroep Leraar Nederlands plaatste op 10 april iemand een kindergedicht met daarbij een paar regels begeleidende tekst. Daarin kwam de volgende zin voor: Uiteraard viel me de woordgroep "de stalenros" op. Mijn eerste gedachte was deze: de schrijver kende het woord ros voor "paard" niet, daardoor herkende ie de beeldsprakige woordgroep "stalen ros" niet en heeft … [Lees meer...] overDe stalenros
“Wat is dat?” als indirecte taalhandeling
Bij de paasbult van dit jaar stond ik als vrijwilliger in een kraampje om hapjes en drankjes te verkopen. Het meeste kostte een grijpstuiver, maar ranja was gratis en dat stond ook zo op de prijslijst. Verder hadden we een paar schaaltjes met chocolade-eitjes neergezet, waar iedereen zich van mocht bedienen, ook gratis, al stond dat nergens aangegeven. De interactie met … [Lees meer...] over“Wat is dat?” als indirecte taalhandeling
Zij mogen minder mest uitrijden om zo de waterkwaliteit te verbeteren
In de Trouw van 2 april stond een zin die me een aantal dagen heeft beziggehouden. Dat is de volgende: Die zin komt uit de pen van Jelle Brandsma, die hem gebruikte in een artikel over het Europees mestbeleid. Heel wat krantenlezers zullen er geen been in hebben gezien - en lezen eroverheen - maar een gekke zin is het, om minstens twee redenen. De interpretatie van … [Lees meer...] overZij mogen minder mest uitrijden om zo de waterkwaliteit te verbeteren
Klemtoonverschuiving in “hoogleraar”
Vorig jaar viel me voor het eerst op dat iemand "hoogleraar" anders beklemtoonde dan ik. Het ging om een studente ergens achter in de twintig en ze legde de klemtoon op "hoog".Toevallig zaten we op dat moment in een college over taalverandering, dus we thematiseerden het even. Er was nog een jongedame in de zaal die de klemtoon op "hoog" legde. De overige studenten … [Lees meer...] overKlemtoonverschuiving in “hoogleraar”
Kiebäiste: in spoar fan it Aldfryske ki “kij” yn it Sealterfrysk
Yn alle hjoeddeistige Fryske talen hat it wurd foar "ko" in ûnregelmjittige meartalsfoarm. Yn it Westerlauwersk Fryslân is it ientallige wurd almeast ko, wylst by Kollum om koe sein wurdt (mei it lûd fan kût). It meartal dat dêrby heart, is kij (mei it wenstige dialektferskaat yn de útspraak fan it lûd). Yn Noard-Fryslân leit it spul der net botte oars hinne. Op 'e fêstewâl … [Lees meer...] overKiebäiste: in spoar fan it Aldfryske ki “kij” yn it Sealterfrysk
Indentiteit
Waarom schrijven mensen <indentiteit>, <indentiek> enzovoort met een <n> in de eerste lettergreep? Die vraag stelt zich Ton den Boon in de Trouw van 28 maart. Hij komt er niet uit en dat komt mede doordat hij een opvallende denkfout maakt. Den Boon noemt de schrijfwijze met <inde-> namelijk een "spelfout" en een "misspelling". En dat is het met grote … [Lees meer...] overIndentiteit
