Door Marc van OostendorpWaarom zijn er geen talen waarin drie keer hoesten 'boterham' betekent en een keer in je handen klappen 'eten'? Omdat de woorden van alle (gesproken) talen zijn opgebouwd uit een betrekkelijk kleine verzameling klinkers en medeklinkers. Het aantal varieert van ongeveer 13 in het Hawaiiaans tot ongeveer 130 in sommige talen in zuidelijk Afrika. Het … [Lees meer...] overHoe we klanken leren
fonologie
Hoe (en waarom) kennen we klemtoon?
Door Marc van OostendorpWaar ligt de klemtoon in anani? Ik durf te wedden dat je zegt: op na. In een webexperiment dat we het afgelopen jaar gedaan hebben onder enkele duizenden sprekers van het Nederlands, is gebleken dat ongeveer zeventig procent van de sprekers dat doet bij woorden als deze die ze nog nooit eerder hebben gehoord, bijvoorbeeld omdat ze (de woorden) niet … [Lees meer...] overHoe (en waarom) kennen we klemtoon?
Awaters klinkers
Door Marc van Oostendorp Het is een regenachtige dag en dus lezen we het gedicht Awater van Martinus Nijhoff (hier): "Het wil niet als geheel een vorige eeuw / puinhopen zien en zingen van mooi weer'. Het gedicht bestaat uit zeven duidelijk van elkaar te onderscheiden delen, die van elkaar gescheiden zijn door een witregel. Ieder deel wordt gekarakteriseerd door een klinker: … [Lees meer...] overAwaters klinkers
‘Bak’ wordt ‘pak’ in het Afrikaans
Door Marc van OostendorpDezer dagen is de beroemde Zuid-Afrikaanse taalkundige Andries Coetzee in Nederland. Hij gaf gisteren een lezing waarin hij liet zien dat jongeren in Zuid-Afrika het woord 'bak' uitspreken als 'pak', en het woord 'das' als 'tas' – en dat ze toch het verschil kunnen blijven horen.Het verschil tussen een [b] en een [p] is in het Nederlands en in het 'oude' … [Lees meer...] over‘Bak’ wordt ‘pak’ in het Afrikaans
Ik schrok: een maaltijd! Naar binnen!
Door Marc van Oostendorp Het verschil tussen de o in bok en die in hok – dat is een uithoekje van de taalkunde waar mensen zich alleen bij feestelijke gelegenheden in wagen. Zoals gisteren in een lezing die Rick Derksen op een symposium hield dat was georganiseerd ter ere van onze collega Michiel de Vaan, die binnenkort naar Zwitserland … [Lees meer...] overIk schrok: een maaltijd! Naar binnen!
Kleine Roman kan de R zeggen!
Door Marc van OostendorpGisterenavond was een gedenkwaardige avond, want Roman kon die dag voor het eerst de /r/ zeggen. Net op de dag dat ik op bezoek was bij zijn ouders: ik viel met mijn neus in de boter. Hij deed het graag en trots heel vaak voor: zijn eigen naam met een krachtige, rollende /r/, een heel fraaie /r/, mooier dan ik hem maak, eerlijk is eerlijk.Voor veel … [Lees meer...] overKleine Roman kan de R zeggen!
Over de t in godvert
Door Marc van OostendorpHet is nu wetenschappelijk bewezen: vloeken horen ook bij de taal. In een nieuw artikel in het tijdschrift Natural Language and Linguistic Theory gaat de Utrechtse hoogleraar Norbert Corver in op de complexe manier waarop Nederlanders kunnen vloeken – godverdesakkerdeju – en wat dat zegt over de Nederlandse taal. (Het artikel staat ook op Corvers … [Lees meer...] overOver de t in godvert
Waar ligt de klemtoon in ‘holländisch’?
Door Marc van Oostendorp Omdat ik deze week zijdelings geschreven had over Russisch, kreeg ik een e-mail van mijn beroemde Vlaamse collega José Cajot over holländisch. In het Duits ligt de klemtoon in dat woord op hol; waarom leggen Nederlandstaligen het op län? Het komt niet doordat de klemtoon altijd op de voorlaatste lettergreep ligt in het Nederlands, al komt dat patroon … [Lees meer...] overWaar ligt de klemtoon in ‘holländisch’?
Schiphol-Engels: Ladies and g[ɑ]ntlemen
Door Marc van OostendorpWie op Schiphol aankomt, hoort altijd onmiddellijk een nieuw dialect van het Engels, dat je verder nergens op de wereld hoort. Ook elders in Nederland praat men niet zo, zodat je niet kunt zeggen dat het een Nederlands accent is; en tegelijkertijd zijn er meerdere omroepstemmen op Schiphol die het gebruiken, zodat het meer is dan alleen een persoonlijke … [Lees meer...] overSchiphol-Engels: Ladies and g[ɑ]ntlemen
De harde Hollandse g van Golf
"Toen Volkswagen in 1974 de Golf introduceerde," schreef iemand deze week op het Meldpunt Taal, "werd de naam nog uitgesproken met de g van het Duitse Gott of zoals de gelijknamige sport in het Engels wordt aangeduid. Bij mijn weten is dat vele jaren volgehouden. Nu heeft men het bij VW zelf over de Golf met die harde Hollandse g van 'ga toch weg!'. Hoezo … [Lees meer...] overDe harde Hollandse g van Golf
Hoe het Nederlands zich afscheidde
Door Marc van Oostendorp Hoe klonk het oudste Nederlands, de taal die in onze streken in de elfde eeuw, en de eeuwen daarvoor, gesproken werd? Dat heeft mijn Leidse collega Michiel de Vaan de afgelopen jaren uitgezocht. We weten al wel redelijk veel van het zogeheten Middelnederlands dat na die tijd gesproken werd, en zelfs eigenlijk ook al wel meer van het … [Lees meer...] overHoe het Nederlands zich afscheidde
De [t] van Bonita Avenue
Door Marc van Oostendorp De vraag die Nederland én Vlaanderen nu al jaren in zijn greep houdt: hoe dienen we de t uit te spreken in de romantitel Bonita Avenue? Als de korte, d-achtige klank waarmee Amerikanen het woord Bonita zouden uitspreken (een tap, [ɾ] in het internationale fonetische alfabet)? Of als een Nederlandse, langere [t]? De radio is nu … [Lees meer...] overDe [t] van Bonita Avenue
Onteren
Door Marc van OostendorpIk heb de afgelopen dagen op kosten van de Italiaanse belastingbetaler (en nu niet zeggen: hij bestaat) een aantal lezingen gegeven in Verona, en een ervan ging over de woorden onteren en oneindig.Wat is er aan de hand? Beide woorden bestaan uit een voorvoegsel (ont, on), een stam (eer, eind) en een achtevoegsel (en, ig). Er is een belangrijk … [Lees meer...] overOnteren
‘Ik heb’ of ‘ik hep’
Door Marc van OostendorpDe b aan het eind van een woord wordt in het Nederlands uitgesproken als een p (ik hep) en de d als een t (ik hat). Het Nederlands staat daar zeker niet alleen in: ook het Catalaans, het Duits, het Pools en het Russisch en nog tal van andere talen doen dat.Wat er technisch gebeurt is: je laat je … [Lees meer...] over‘Ik heb’ of ‘ik hep’
De atomen van de taal in onze hersenen
Door Marc van OostendorpHoe zitten spraakklanken in ons hoofd? De n of de ee, om er maar twee te noemen – hoe hebben we die opgeslagen? Wanneer we bijvoorbeeld iemand nee horen zeggen, iemand van wie we de stem nog nooit gehoord hebben, hoe herkennen we die klanken dan? We moeten ze ergens mee vergelijken, maar met wat?De Russisch-Amerikaanse taalgeleerde Roman … [Lees meer...] overDe atomen van de taal in onze hersenen
Het verschil tussen ‘man’ en ‘maan’ leren
Door Marc van OostendorpDat het Nederlandstaligen lukt om twee klinkers te onderscheiden die zo sterk op elkaar lijken als de [a] van maan en de [ɑ] van man, is bijna niet te geloven. Iedere generatie moet opnieuw het subtiele verschil leren horen en leren maken. En dat zonder dat iemand hen kan waarschuwen: let op! die klinkers klinken weliswaar heel … [Lees meer...] overHet verschil tussen ‘man’ en ‘maan’ leren
Middelnederlands met een harde g
Door Marc van Oostendorp 'Laat Middelnederlands klinken!' Dat is het motto van de app Vogala die Frits van Oostrom eerder deze maand uitbracht voor de iPad. Naast Van Oostrom brengen enkele andere specialisten op het gebied van de middelnederlandse literatuur en bekende stemmen als Mieke van der Weij en Jean-Marc van Tol het Middelnederlands tot gehore. Dat is heel loffelijk, … [Lees meer...] overMiddelnederlands met een harde g
Waarom nieuwslezers volgen
Door Marc van Oostendorp Het is vreemd om een nieuwslezer tegen te komen. Je kent de stem, maar zo iemand blijkt er altijd anders uit te zien dan je dacht. Kennelijk vorm je je op basis van een stem onwillekeurig een beeld van de persoon. (Ik ben zelf ook wel eens iemand tegengekomen die zei: 'ik dacht dat u zwart haar had en slank was!' Toen heb ik mijn haar geverfd en ben … [Lees meer...] overWaarom nieuwslezers volgen
Minder afleren
Hoe leren tweetalige kinderen klanken onderscheiden?Door Marc van OostendorpEen van de vele wonderlijke dingen die kinderen doen in hun eerste levensjaar, is de klanken van hun moedertaal in hokjes leren stoppen. Ze horen hun ouders een eindeloze stroom klanken maken. Iedere klank klinkt net weer wat anders dan een andere: de mens is een zachte machine die het niet lukt om twee … [Lees meer...] overMinder afleren
Iedereen zegt Huh?
Door Marc van OostendorpMet het woordje huh? kun je over de hele wereld terecht. Probeer het maar: ga naar een ver en vreemd buitenland, liefst een waar niemand een taal spreekt die u ook spreekt. Meng u onder de lokale bevolking en laat deze tot u spreken. Hoor een en ander geduldig aan en zeg dan: huh? Men zal opgelucht merken dat u een van de hunnen bent, en het … [Lees meer...] overIedereen zegt Huh?
Filmpen
Door Marc van OostendorpIk heb een nieuw werkwoord ontdekt: filmpen. Dat zit zo. Gisteren stond er op Spitsnieuws een berichtje met de kop 'Prostituee' filmpt slapende Bieber. Die kop werd al snel ook getwitterd door oplettende lezertjes (hier).Aan die kop is natuurlijk het gebruik van aanhalingstekens interessant. Ik zou die normaliter gebruiken voor titels … [Lees meer...] overFilmpen
De Bob de Rooij-t in de achttiende eeuw
Door Marc van OostendorpTaalmopperaars mogen graag de zinsneden 'de laatste tijd' en 'steeds meer' in de mond nemen. Klachten gaan vrijwel altijd over dingen die nu ineens, de laatste paar jaar, door onnozele taalgebruikers in de mond genomen worden. Mede als gevolg van het almaar kelderende niveau van het onderwijs en de voortschrijdende lamlendigheid der taalgebruikers.Het … [Lees meer...] overDe Bob de Rooij-t in de achttiende eeuw
Klankencyclopedie van het Nederlands (41 en slot): [ʘ]
[ʘ] De [ʘ] maak je door je lippen te tuiten, ze in het midden tegen elkaar aan te zuigen, en ze los te laten. Die klank wordt doorgaans niet tot het Nederlands gerekend, al maken vrijwel alle Nederlandstaligen hem vermoedelijk wel af en toe (drie keer achter elkaar, wanneer ze elkaar begroeten), en wordt hij zelfs wel geschreven, namelijk als mensen onder een brief … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (41 en slot): [ʘ]
Oifobie
De uitspraak van oecumene, economie, en oikofobieDoor Marc van OostendorpHoe spreek je de eerste klinker oecumene uit? Daarover zijn de afgelopen dagen wat observaties verschenen op het Meldpunt Taal. De discussie gaat tussen twee varianten: de [ø] (eu) en de [ʌy] (ui).Ook elders op het internet blijkt er informatie over te vinden. De taalwebsite van de Vlaamse … [Lees meer...] overOifobie
Klankencyclopedie van het Nederlands (40): [iː, yː, uː]
Door Marc van Oostendorp[iː, yː, uː] Het Nederlands heeft geen echt lange klinkers. Althans, de [a] in baad is bijvoorbeeld wel systematisch langer dan de [ɑ] in bad, maar die klinkers verschillen ook nog op een andere manier van elkaar: als je de [ɑ] lang aanhoudt, krijg je niet automatisch een [a].Dat ligt iets anders voor de [iː, yː, uː]. De [i] in … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (40): [iː, yː, uː]
