“Hoera, terrasje doen: moet je reserveren, en mag je naar het toilet?” Met deze vraag ontving ik deze week een mailbericht van het televisieprogramma Radar. De uitdrukking die in de aanloop van de zin gebezigd wordt is waarschijnlijk de jongste en een niet on-creatieve loot binnen een actueel productief paradigma naar het model van een X-je doen. Voor dat X moet dan wel ‘iets … [Lees meer...] overTerrasje doen en filmpje pakken
morfologie
Archaïsche achtervoegsels zoals in ambtshalve en spoedheidshalve
Van Dale heeft (hetzij voor ons gemak of om redenen van efficiency) gekozen voor één achtervoegsel -halve. Dat is iets om even een wenkbrauw bij in beweging te brengen zodra we zien hoe -halve in twee groepen uiteenvalt. Die zijn op basis van hun verschijningsvorm aan te duiden als -thalve en -shalve en dat zou Van Dale dus ook als twee … [Lees meer...] overArchaïsche achtervoegsels zoals in ambtshalve en spoedheidshalve
Achter het achtervoegsel (4): satinette
Satinette, edelsteen uit het oosten Tijdens het zoeken naar imitatiebontnamen op –ette, zie Achter het achtervoegsel (2) over biberette, kwam ik verschillende keren het woord Satinette tegen. Allereerst was dat als naam voor renpaarden, maar ook gebruikte men het om een bepaalde sierduif aan te duiden. Dat laatste trok natuurlijk mijn aandacht. Wanneer we via … [Lees meer...] overAchter het achtervoegsel (4): satinette
Achter het achtervoegsel (3): kitchenette
Door Roland de Bonth Verrassend genoeg kun je voor de vorming en de betekenis van zelfstandige naamwoorden op -ette veel informatie vinden in het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Het lemma -ETTEII geeft maar liefst zeven verschillende betekenissen bij op drie manieren gevormde -ette-woorden: met een zelfstandig naamwoord als naamwoord, met een werkwoord als … [Lees meer...] overAchter het achtervoegsel (3): kitchenette
Wat gebeurt er als een nonsenswerkwoord op een -t eindigt in de ik-vorm?
Door Marijke De Belder en Esther Ruigendijk Tijdens een experiment dat op 23 februari 2021 op Taalpost verscheen, hebben 800 moedertaalsprekers aangegeven of ze nonsenswoorden als werkwoorden of als zelfstandige naamwoorden ervaren. Ze moesten dan bijvoorbeeld kiezen tussen ‘ik splum’ (werkwoord) en ‘een splum’ (zelfstandig naamwoord). Het werkwoord stond altijd in de eerste … [Lees meer...] overWat gebeurt er als een nonsenswerkwoord op een -t eindigt in de ik-vorm?
“Gaan jullie allemaal weg!” en andere gebiedende wijzen die wat extra aandacht verdienen
Door Henk Wolf De Nederlandse gebiedende wijs is, net als de aantonende wijs, een categorie van werkwoordvormen met een eigen vorm en functie. Net als regelmatige vormen van de aantonende wijs, worden ze op basis van een eigen gebiedendewijsstam gevormd. Anders dan vormen van de aantonende wijs staan ze altijd helemaal vooraan in de zin. De meest typerende gebruikswijze … [Lees meer...] over“Gaan jullie allemaal weg!” en andere gebiedende wijzen die wat extra aandacht verdienen
‘Plasse(n) doen’ in het Nederlands en Fries
Door Henk Wolf Daan moet nodig plassen.Daan moet nodig plasse. In het moderne Nederlands maakt het niets uit welke van de bovenstaande zinnen je gebruikt. De infinitief (de onbepaalde wijs, het 'hele werkwoord') kan eindigen op een -n of op een uh-achtig klankje, dat we meestal als -e schrijven. … [Lees meer...] over‘Plasse(n) doen’ in het Nederlands en Fries
Rusk
Door Henk Wolf Wie in de verschillende woordenboeken de Friese vertaling van roest opzoekt, vindt roast, rost, rust, ruost, roest en rûst. De meeste van die vormen heb ik weleens gehoord en gelezen, maar het zijn geen vormen die ikzelf gebruik. Voor mij heet geoxideerd metaal in het Fries rusk. … [Lees meer...] overRusk
Waarom betekent ‘verwijderen’ niet ‘wijder maken’?
Door Henk Wolf Is een middeltje dat aderen en slagaderen wijder maakt, een vaatverwijderaar? In de Trouw van vandaag bespreekt Ton den Boon die vraag. Hij beschrijft dat die benaming veel voorkomt en dat die niet is afgeleid van verwijden, maar van verwijderen, dat we vandaag de dag alleen kennen in de betekenis 'weghalen'. … [Lees meer...] overWaarom betekent ‘verwijderen’ niet ‘wijder maken’?
‘Vioolspelen’ en/of ‘viool spelen’?
Door Henk Wolf In een interessant stuk hier op Neerlandistiek.nl stelde Gillan Wyngaards laatst de volgende vraag: "Hoe moet een vijftienjarige leerling nou weten waarom gitaar spelen een woordgroep is en vioolspelen een samenstelling?" Dat is een vraag waarin drie heel verschillende problemen bij elkaar komen. Ik zet ze even op een rijtje:1. Het eerste probleem lijkt … [Lees meer...] over‘Vioolspelen’ en/of ‘viool spelen’?
Waarom heet een theedoek in het Fries ‘skûlk’ en in het Nederlands niet?
Door Henk Wolf Een schort is in het Fries een skelk en een theedoek wordt door een deel van de Friestaligen skûlk (uitspraak 'skoelk') genoemd. Beide woorden zijn ontstaan uit samenstellingen van twee woorden: skelk < skerteldoek < skerte ('schoot') + -el- (tussenklanken) + doekskûlk < skûteldoek < skûtel ('schotel') + doek De woorden zijn heel sterk … [Lees meer...] overWaarom heet een theedoek in het Fries ‘skûlk’ en in het Nederlands niet?
Twee soorten tussen-n
Door Henk Wolf In het Nederlands kun je twee woorden combineren tot een nieuw, samengesteld woord. Soms kan dat direct: piano+ leraar = pianoleraar. Soms valt er een stukje weg: aarde + verschuiving = aardverschuiving. En soms komt er een stukje tussen: regering + leider = regeringsleider.De geschreven tussen-n is NederlandsEen zo'n stukje dat je als stopverf tussen de … [Lees meer...] overTwee soorten tussen-n
Sneustra’s, klungelsma’s en pafstra’s
Door Henk Wolf Friezen zijn dol op hun -a-achternamen, zo dol dat ze op basis van bestaande patronen in de negentiende eeuw zelfs nieuwe familienamen zijn gaan vormen die niet helemaal etymologisch verantwoord waren. Zo werd -sma, dat oorspronkelijk een familierelatie aangaf, zoals in Jansma, toen ook achter plaatsbepalingen geplakt. Een naam als Dijksma is dan ook het … [Lees meer...] overSneustra’s, klungelsma’s en pafstra’s
Het woord in het Utrechts
Een gastcollege dat ik op 20 april 2020 hield voor studenten van de Universiteit van Amsterdam. Ik houd dit college ieder jaar, naar aanleiding van een heel oud artikel van me. Het behandelt de fonologische structuur van het woord, voor in het Nederlands en de Nederlandse dialecten, met een ere plaats voor het dialect van de stad Utrecht. (Bekijk deze video op YouTube) … [Lees meer...] overHet woord in het Utrechts
Hekelende agentieve samenstellende afleidingen als nieuwsmeme
Door Henk Wolf Waxinelichthoudergooier. Damschreeuwer. Flatspringer. Gezichthoester. Coronahoester. Het zijn zomaar vijf persoonsbeschrijvingen uit nieuwsberichten van de afgelopen jaren. Ik heb de indruk dat deze persoonsbeschrijvingen van een type zijn dat relatief nieuw is. Meer dan een indruk is het niet, ik heb het niet onderzocht, maar goed, dit is een column, daarin … [Lees meer...] overHekelende agentieve samenstellende afleidingen als nieuwsmeme
De plek van een initiaalwoord in het woordenboek en de veranderende GGD’s
Door Siemon Reker Wanneer is die omslag precies geweest, jaren ‘90 van de vorige eeuw? Ergens in die jaren besloten woordenboekmakers om afkortingen niet meer aan het begin van een letter in een lijstje op te nemen en ze daar op te lossen. Het was even wennen, een woord als KLM opzoeken midden in de K, BV ver in de B en niet meer in een … [Lees meer...] overDe plek van een initiaalwoord in het woordenboek en de veranderende GGD’s
Sterrix & Kruisix
Door Roland de Bonth Michelle van Dijk is een bevlogen docent Nederlands die voortdurend op zoek is naar manieren om jongeren aan het lezen te krijgen en hen daaraan plezier te laten beleven. Recentelijk verscheen van haar een veelbesproken hertaling van Couperus’ roman Van oude mensen. Zij had gemerkt dat de oorspronkelijke taal van Couperus een te grote … [Lees meer...] overSterrix & Kruisix
Een hele goeie navond: de opgebruimde conducteur
Door Siemon Reker Het verhaal van de hoofdconducteur van enkele maanden terug komt zo, eerst even naar een jaar of 30 geleden. Een collega vertelde me enthousiast hoe zijn zoontje hem had verteld dat hij iets juist heel goed had opgebruimd. Opgebruimd? Ja, van het werkwoord opbruimen dat net zo klinkt als opruimen en als je dat als jonge junior nog … [Lees meer...] overEen hele goeie navond: de opgebruimde conducteur
Schel en andere dorado’s
Door Wouter van der Land Van het Zeeuws-Vlaamse stadje Terneuzen weet ik niet veel meer dan dat er een kanaal naartoe leidt, dat ze er de ‘h’ niet uitspreken en de ‘g’ juist als ‘h’: ik eb mien uus hries heverfd. Maar ook dat daar een subtropisch zwembad is met de naam ‘Scheldorado’. Het werd laatst genoemd in een bericht over achterstallig onderhoud. Hoe komt zo’n curieuze … [Lees meer...] overSchel en andere dorado’s
Keukenstafels
Door Henk Wolf Waar het Nederlands één woord keukentafel heeft, heeft het Fries er minimaal twee: keukentafel en keukenstafel. Die twee vormen zijn niet onderling uitwisselbaar. Een keukentafel (zonder tussen-s en met de woordklemtoon op keuken) is een willekeurige tafel die in een keuken staat of die gemaakt is om in een keuken te staan. De Ikea en de Kwantum verkopen … [Lees meer...] overKeukenstafels
Eseleien, Eselinnen, Eslereien
Von Philipp Krämer Belgien ist ein wichtiges Herkunftsland für viele Produkte, zum Beispiel Schokolade, Bier, Eselsmilch. Ja: Eselsmilch. Auf der Suche nach einem Geschenk stolperte ich kürzlich über die Webseite von Anes & Sens, einem Unternehmen im Hennegau direkt an der Sprachgrenze. Dahinter verbirgt sich ein Betrieb von einer Sorte, die es weltweit nur äußerst … [Lees meer...] overEseleien, Eselinnen, Eslereien
Maathouden versus orde houden
Door Robert Chamalaun Een van mijn favoriete momenten tijdens de spellingles is altijd het moment waarop iets ogenschijnlijk eenvoudigs plots heel wat ingewikkelder blijkt te zijn. Het vormt meestal een mooi aanknopingspunt om met leerlingen dieper in te gaan op de taal zelf. Spellingregels lijken soms totaal niet logisch en dan is het des te interessanter om te beredeneren … [Lees meer...] overMaathouden versus orde houden
Helje-en-bringservice
Door Henk Wolf Als ik 's morgens naar het werk rij, hoor ik voor de radio vaak een reclame van een bedrijf met een "helje-en-bringservice". Dat is Fries voor 'haal-en-brengservice', maar wel opvallend Fries. Het Nederlands heeft één type regelmatige werkwoorden, het Fries heeft er twee. Je hebt werkwoorden met een woordenboekvorm (onbepaalde wijs, infinitief, hele werkwoord) op … [Lees meer...] overHelje-en-bringservice
Ciaciao
Van de week klaagde iemand in een reactiepaneel op dit blog dat de geesteswetenschappen zo weinig ontdekken, maar die klacht is ongegrond, er worden aan de lopende band dingen ontdekt, in ieder geval door mij. Let op! De ontdekking van de week: het Nederlands lijkt op het Ilokano. Het begon van de week op Twitter met iemand die zich erover verbaasde dat hij zo vaak doei doei … [Lees meer...] overCiaciao
Die vragenlijst met van die onzinwoorden
Door Marijke De Belder Twee weken geleden vulde u misschien een vragenlijst met onzinwoorden in op Taalpost. In deze tekst krijgt u daarbij een kijkje achter de schermen. Wat heb ik getest en waarom, hoe is het verlopen en wat zijn de resultaten? U vindt het hieronder. In 1989 observeerde Mieke Trommelen dat de stam van een ongeleed Nederlands werkwoord uit slechts één … [Lees meer...] overDie vragenlijst met van die onzinwoorden
