• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Terrasje doen en filmpje pakken

30 april 2021 door Ad Welschen 8 Reacties

“Hoera, terrasje doen: moet je reserveren, en mag je naar het toilet?” Met deze vraag ontving ik deze week een mailbericht van het televisieprogramma Radar. De uitdrukking die in de aanloop van de zin gebezigd wordt is waarschijnlijk de jongste en een niet on-creatieve loot binnen een actueel productief paradigma naar het model van een X-je doen. Voor dat X moet dan wel ‘iets gezelligs’ en/of ‘iets consumptiefs’ worden ingevuld, en niet bijvoorbeeld ‘een plasje’.  

Het prototype van dit patroon lijkt een bakkie doen, watal langer een meer gemeenzame manier is om te zeggen: ‘samen een kopje koffie drinken’. We vinden die vaak terug in vragende vorm: Zullen we even een bakkie doen?, of kortweg: Bakkie doen? Het kenmerkende, maar verzwegen element daarbij is precies de notie samen. Het gaat primair om het sociaal gebeuren. ‘Een bakkie doen’ is een uitnodiging om even bij te praten, van gedachten te wisselen, de tijd nemen om bijvoorbeeld te vragen ‘hoe het nu echt met je gaat’. De variante uitdrukking een bakkie troost mist een beetje dit sociale aspect, dat zit meer in de categorie van ‘even een moment voor jezelf’.  Je troost er vooral jezelf mee. In Brabant kent men dat ook als een bakkie leut. 

De uitdrukking is intussen allang het koffiemoment voorbij. Geestrijkere en meer sfeer-bevorderende genietingen immers zijn een biertje doen, een pilsje doen of een wijntje doen. Soms wordt het sociale aspect nog extra benadrukt: Kom gezellig een drankje doen in één van de cafés in X! ‘Drankje doen en bijkletsen’ begint een vaste combinatie te worden. Het toch al vage werkwoord doen kan geheel op de achtergrond raken, ten gunste van de sociale hoofdzaak. De horeca weet er wel raad mee: Gezellig een drankje en even bijkletsen in café Y!  Even lekker bijkletsen onder genot van een drankje! Dat is toch iets anders dan dat clichématige ‘goede gesprek’ onder het genot van ‘een goed glas wijn’.

Het werkwoord ‘doen’ mag in deze uitdrukking dan een gezellig-vage omschrijving van de bedoelde handeling zijn, het affectieve verkleiningssuffix –ie, –je of –tje is hoe dan ook een markant en onmisbaar ingrediënt. Dat zien we ook terug in een verwante uitdrukking als ‘een bioscoopje (filmpje) pakken’: Schat, zullen we een filmpje pakken vanavond? Dat ‘pakken’ kan ook thuis, wat in deze coronatijden voor velen een uitkomst is gebleken.Naast de bioscoop en de beeldbuis om een filmpje te kijken is er tegenwoordig ook nog meer keuze. Maar dat gezellig samen ‘pakken’ lijkt toch eigenlijk wel de hoofdzaak. En dan hoeven we niet per se een filmpje te pakken, we kunnen ook gewoon gezellig een bioscoopje doen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: morfologie, syntaxis, taalkunde, taalverandering

Lees Interacties

Reacties

  1. Ton van der Wouden zegt

    30 april 2021 om 11:59

    ik mis nog andere gezellige combinaties als “een ommetje doen” en “een wipje doen”.

    Beantwoorden
    • Ad Welschen zegt

      30 april 2021 om 15:12

      Er zijn inderdaad nog diverse andere uitdrukkingen die althans gedeeltelijk in dezelfde sfeer liggen. Zo is er bijvoorbeeld ook ‘een feestje bouwen’. Het verschil met de door mij hierboven gesignaleerde gevallen is, dat in in jouw voorbeelden een minder oneigenlijke, meer ge-eigende betekenis van ‘doen’ wordt gehanteerd. Dat geldt a fortiori voor het geval ‘een feestje bouwen’, waarbij het werkwoord eveneens
      een meer waarneembare activiteit veronderstelt. Bij het paradigma van ‘een bakkie/drankje/terrasje/bioscoopje DOEN’ hebben we met een ‘gezellig-vage’ , oneigenlijke toepassing van het werkwoord te maken, eerder met een consumptief ‘niet-doen’.

      Het prototype van dit meer ‘passieve’ DOEN is misschien aan te treffen in ‘een tukje doen’.
      Vroeger hadden we een staatsbedrijf van PTT. Je weet misschien niet waar die afkorting in werkelijkheid voor stond. Een echte PTT-er van de oude stijl heeft mij dat ooit willen onthullen. Het betekende: ”Putje graven, Tentje bouwen, Tukkie doen”.

      Beantwoorden
      • Ad Welschen zegt

        1 mei 2021 om 02:02

        Ter aanvulling nog het volgende:

        1. In de gevallen die Ton noemt is ‘doen’ te vervangen door MAKEN, wat direct duidelijk maakt dat het daar een ‘actief’ doen betreft, en niet een dummy-achtige toepassing van het werkwoord als in ‘een bakkie doen’, ‘een drankje doen’, ‘een bioscoopje doen’, ‘een terrasje doen’ en dergelijke. In de laatste gevallen is substitutie door ‘maken’ niet mogelijk, maar eventueel wel door NEMEN. Let in dit opzicht ook op de werkwoordskeuze in ‘Zullen we een filmpje pakken?’ Het is juist die onbestemde betekenis van ‘doen’ resp. ‘pakken’ die hier zo apart is en aanstekelijk kan werken. Er wordt niet zozeer een activiteit mee aangeduid als wel het nemen van een initiatief. Daarom kan ‘doen’ hier ook zo goed in uitnodigende c.q. wervende zin gebruikt worden.

        2. Waar ik hierboven een mogelijke model-functie of voorlopers-rol tot dit gebruik heb willen zien van een aloude uitdrukking als ‘een tukkie doen’, kan dit uiteraard evenzeer gesteld worden voor het wat minder gemeenzame synonieme frase daarvan: ‘een dutje doen’.

        Beantwoorden
        • Ad Welschen zegt

          1 mei 2021 om 22:42

          Lees: “de wat minder gemeenzame synonieme frase daarvan (…).”

          Beantwoorden
      • Ad Welschen zegt

        1 mei 2021 om 22:07

        Het schijnt dat de ‘witz’ over de afkorting PTT afkomstig is van Wim Kan, uit een conference van 1973. Maar het gaat mij om het drievoudig herhaalde patroon [[N] — [V] ] enerzijds, en het bijzondere gebruik van het werkwoord DOEN anderzijds.

        Beantwoorden
  2. Ad Foolen zegt

    1 mei 2021 om 13:18

    Bitterballetje erbij, blokje kaas met een vlaggetje en genieten. (tekst uit de krant, een paar jaar geleden opgetekend om het affectieve diminutiefsuffix te illustreren)

    Beantwoorden
    • Ad Welschen zegt

      1 mei 2021 om 22:37

      Ja zeker, en let ook op het lidwoordloze gebruik in de twee inleidende elementen bij deze ‘drieslag’. Vergelijk ”Putje graven, tentje bouwen, tukkie doen”.

      Beantwoorden
  3. Ad Welschen zegt

    1 mei 2021 om 22:33

    Terugkomend op de werkwoordkeuze in ‘filmpje pakken’ vs. ’terrasje doen’:

    Het gebruik van ‘pakken’ is hier wel tamelijk bijzonder, maar zeker niet nieuw of zonder precedent. Het staat op één lijn met standaardcombinaties als bijvoorbeeld ‘de trein pakken/nemen’. Daarin staat ook de ‘start-notie’ (het momentane en inchoatieve aspect) voor de gehele tijdspassering.

    Bij ‘bakkie / drankje / terrasje / bioscoopje (enz.) doen’ ligt dat even anders. DOEN heeft daarin niet zozeer een handelingsbetekenis als wel een duratief, of zelfs perfectief aspect, net als in ‘(een) tukkie doen’.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Paul Snoek • Een reus

Een reus kent zichzelf.
Hij zoekt een meisje zoet als een konijn
om weg te goochelen in en uit
de grote hoed van zijn hart.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d