Door Ine Kiekens Een doodgewone zondag in Gouda, 1477. Wie na de wekelijkse zondagsmis in de St.-Janskerk behoefte had aan nog meer religieus onderricht, kon zich hiervoor tot verschillende personen wenden. Minderbroeder-observant Jan Brugman bijvoorbeeld – jawel, diegene die ons bekend is van “praten als Brugman” – hield welluidende preken op het kerkhof. Iets verder … [Lees meer...] overSchrijven als Herp, onderzoeken als Dlabačová
recensies
Een intellectueel ondernemer in de zestiende eeuw
Door Marc van Oostendorp Sommige boeken maken de lezer vreselijk jaloers. In ieder geval mij: wat moet het fijn zijn geweest om over dit onderwerp te schrijven! Om hier onderzoek naar te mogen doen, om hier een paar jaar over na te denken, om deze wereld te mogen verkennen! De woordenaar, het boek van de historica Sandra Langereis over de legendarische zestiende-eeuwse … [Lees meer...] overEen intellectueel ondernemer in de zestiende eeuw
De universiteit: iedereen moppert, maar niemand doet wat
Door Marc van OostendorpDe bundel Waartoe is de universiteit op aarde? opent met een paar opstellen van studenten. Toen ik die las, moest ik de verleiding weerstaan om het boek woedend in een hoek van de kamer te gooien. Gelukkig heb ik dat niet gedaan.Die studenten weten namelijk precies waartoe de universiteit op aarde is: om hen te amuseren. Bladzijden lang mogen ze klagen … [Lees meer...] overDe universiteit: iedereen moppert, maar niemand doet wat
Kan je taal je dommer of seksistischer maken?
Een genuanceerd 'manifest' over taal en denken Je aandacht is meteen getrokken wanneer je de eerste zinnen leest van het nieuwe boek van de Amerikaanse taalkundige John McWhorter: "Dit boek is een manifest," schrijft hij. "Ik ga hier een idee tegenspreken dat sinds de jaren dertig bepaalde academici in hun greep heeft en dat de laatste tijd ook een sterke invloed heeft … [Lees meer...] overKan je taal je dommer of seksistischer maken?
Er is slechts één manier om een gedicht te vatten
Door Marc van OostendorpPaul Claes kent geen twijfel. Hij weet hoe gedichten gelezen moeten worden, hij heeft de formule gevonden om dat te doen. Wie zijn methode volgt, kan ieder gedicht, hoe obscuur het ook is, openbreken en er de ware betekenis uit halen. Dat blijkt – ook weer – uit zijn nieuwe bundel opstellen De sleutel, waarin hij 'vijfentwintig gedichten van Noord en … [Lees meer...] overEr is slechts één manier om een gedicht te vatten
Net zo versnipperd als wij allemaal
Over Wiel Kusters' biografie van Kees Fens Door Marc van Oostendorp Een vrolijk boek is het niet, de biografie die Wiel Kusters schreef over Kees Fens. Melancholiek is het eerder, op het zorgelijke af. Fens was een man die in de loop van zijn carrière zo'n beetje alles wat hij liefhad, ten onder zag gaan. Critici kregen steeds minder aanzien en deden er door de … [Lees meer...] overNet zo versnipperd als wij allemaal
Roodkapje kleedt zich helemaal uit
Door Marc van Oostendorp 's Ochtends schrijf ik meestal eerst dit stukje, dan haal ik koffie –mijn vrouw klaagt als ik te vroeg in de ochtend de espressomachine laat ratelen –, en dan zoek ik er nog even een plaatje bij. Wat is daar de zin van? En dat heb ik het nu even niet over dat schrijven van stukjes, koffie drinken of luisteren naar mijn vrouw, maar het zoeken van … [Lees meer...] overRoodkapje kleedt zich helemaal uit
De wereld zou nog best wat filologie kunnen gebruiken
Door Marc van Oostendorp De Westerse geesteswetenschappen begonnen allemaal met verbazing over hoe verschillend de mensen zijn. De Grieken hadden twee boeken die ze enorm bewonderden en dagelijks lazen, de Ilias en de Odyssee. Die waren echter in een wonderlijke mengeling van Griekse dialecten geschreven – een mengeling die, net als de inhoud van de boeken, bovendien in … [Lees meer...] overDe wereld zou nog best wat filologie kunnen gebruiken
Het schrijven van een zakelijke brief als een way of life
Door Marc van OostendorpJullie zitten nu met de eerste ochtendkoffie achter je beeldscherm en julie probleem is dat jullie reuze benieuwd zijn waarover ik vandaag ga uitwijden. Welnu, ik ga jullie onderhouden over het aerotoxisch syndroom. Gisterennacht zat ik mijn stukje te tikken in het vliegtuig. Jullie hebben dat misschien wel gemerkt, want mijn hoofd wordt er altijd een … [Lees meer...] overHet schrijven van een zakelijke brief als een way of life
Het bewustzijn als intelligent klembord
Over Consciousness and the Brain van Stanislas DehaeneDoor Marc van OostendorpJa, het is vroeg in de morgen, maar hier zijn twee eenvoudige opdrachten. Reken eerst uit je hoofd uit hoeveel 12x13 is. En bepaal vervolgens of hij kan verwijzen in de zin Dat hij zijn moeder nooit meer heeft gezien, speet Jan. Er is een verschil tussen die twee taken. Bij de … [Lees meer...] overHet bewustzijn als intelligent klembord
Afrikaanse taalkunde: dat is nog eens taalwetenschap
Door Marc van OostendorpWij Nederlanders wonen in een aangeharkte taaltuin. Vrijwel iedereen kent de standaardtaal op zijn minst passief, en het dagelijks leven speelt zich af in diezelfde standaardtaal, of een dialect, of eventueel in het Engels. Het is een wonder dat de Nederlandse taalkunde niet saai is.Nee, dan het Afrikaans, gesproken door miljoenen heel verschillende … [Lees meer...] overAfrikaanse taalkunde: dat is nog eens taalwetenschap
Het karakollenprobleem
'Hij wierp zwijgend een blik op zijn schouder en liep plotseling schuddend verder' als de ideale romantekstDoor Marc van OostendorpWelke woorden kun je het beste eerst in je hoofd stampen wanneer je Nederlands gaat leren? Het hangt er maar vanaf wat je wilt.Wanneer je het liefst romans leest, kun je het best beginnen met blik, schouder, raam, zwijgen, stoel, glas, knikken, … [Lees meer...] overHet karakollenprobleem
De literatuur als zandbak
Door Marc van OostendorpHugo Claus wilde het steeds anders. Van veel van zijn gedichten zijn veel verschillende varianten overgebleven; als hij maar even de kans had, herschreef Claus een gedicht, of bracht op zijn minst kleine correcties aan.Ook van het werk van anderen bleef Claus niet af. Hier is bijvoorbeeld het begin van het gedicht 'At Melville's Tomb' van Hart Crane, en … [Lees meer...] overDe literatuur als zandbak
De opmars der genitieven
Door Marc van OostendorpEen dik en groen boek over de genetivus in het Nederlands en het Duits – ja, ik weet wel waarop ik mij een zaterdagmiddag trakteer, terwijl ik net doe alsof het helemaal niet heel guur is op een terras.De 'tweede naamval' heeft in het Nederlands een vreemde geschiedenis gehad. Net als andere naamvallen begon hij in de veertiende eeuw of daaromtrent … [Lees meer...] overDe opmars der genitieven
De taal van leven en dood
Korte inleiding in het werk van William Labov (5)Door Marc van OostendorpMisschien is The language of life and death William Labovs laatste boek. Het zou er in ieder geval een mooie titel voor zijn, en een waardige inhoud. Hij ontleedt er een groot aantal verhalen in die mensen hem in de loop van zijn loopbaan hebben verteld: verhalen over ervaringen waar mensen dachten … [Lees meer...] overDe taal van leven en dood
Middelnederlands met een harde g
Door Marc van Oostendorp 'Laat Middelnederlands klinken!' Dat is het motto van de app Vogala die Frits van Oostrom eerder deze maand uitbracht voor de iPad. Naast Van Oostrom brengen enkele andere specialisten op het gebied van de middelnederlandse literatuur en bekende stemmen als Mieke van der Weij en Jean-Marc van Tol het Middelnederlands tot gehore. Dat is heel loffelijk, … [Lees meer...] overMiddelnederlands met een harde g
Knagen en rommelen in de achttiende eeuw
Door Marc van OostendorpDe achttiende eeuw! De Nederlandse letteren in de achttiende eeuw! Wie eenmaal het indrukwekkende boek Worm en donder van Inger Leemans en Gert-Jan Johannes heeft gelezen, het nieuwste deel in de Geschiedenis van de Nederlandse literatuur, hoeft een tijdje lang geen ander tijdperk meer. In die honderd jaar tussen 1700 en 1800 gebeurde zo … [Lees meer...] overKnagen en rommelen in de achttiende eeuw
Over het leven van de zin
door Gaston DorrenDe zin, de gesproken zin, de geschreven zin, kortom, de “eenheid van inhoud” waarin we ons binnenleven naar buiten brengen, ja, zelfs deze lange en intussen misschien een beetje ingewikkelde zin (of gaat het nog?), kun je beschouwen als een cadeautje. Waarom? Voor een deel omdat we hem altijd aan iemand ‘geven’, meestal aan iemand anders. Maar er is nog een … [Lees meer...] overOver het leven van de zin
Bilderdijk bleef het liefste thuis
Over de biografie van Willem BilderdijkDoor Marc van OostendorpU vraagt zich natuurlijk af waarom ik de afgelopen dagen zo vrolijk was. Welnu, dat was omdat ik in De gefnuikte arend aan het lezen was, de biografie van Willem Bilderdijk die Rick Honings en Peter van Zonneveld schreven en die vorige week verscheen.Die opgeruimdheid wordt niet alleen veroorzaakt door het … [Lees meer...] overBilderdijk bleef het liefste thuis
Literatuurgeschiedenis als geologisch landschap
Door Marc van OostendorpStel dat je een grote stapel onbekende romans zou moeten sorteren in boeken die in 1950, 1975 en 2000 verschenen zijn. Iemand die een beetje gelezen heeft, zou die taak vermoedelijk met redelijk succes kunnen uitvoeren. Waar ligt dat aan? Waarom heeft de Nederlandstalige letterkunde nu een andere toon en inhoud dan die van zestig jaar geleden? Dat ligt … [Lees meer...] overLiteratuurgeschiedenis als geologisch landschap
Big up! Woord! is fris als februari
Door Marten van der MeulenWoord!, het nieuwe boek van Vivien Waszink over de taal van nederhop, leest zoals een hiphopnummer klinkt: termen, namen, grappen en interessante taalvondsten, zoals het heerlijk Hollandse “eenvoudig als een vouwfiets”, buitelen over elkaar heen als de flow van een rapper. Dit boek geeft een fijn overzicht van hoe en waarom de taal van nederhop nou zo … [Lees meer...] overBig up! Woord! is fris als februari
Geen woord te veel
Over literatuurwetenschap, naar aanleiding van Literatuur in de wereldDoor Marc van OostendorpIk las deze week Literatuur in de wereld en keek daarbij af en toe raar op. In dit Handboek moderne letterkunde, dat vorige week bij uitgeverij Vantilt verscheen, leggen een aantal vooraanstaande letterkundigen uit hoe de moderne literatuurwetenschap ervoor staat. … [Lees meer...] overGeen woord te veel
Zuiver Fries heeft nooit bestaan
(Net zo min als zuiver Nederlands)Door Marc van OostendorpDe geschiedenis van het Fries begint met het Latijn. Dat was in ieder geval de eerste geschreven taal waarvan we weten dat hij in onze streken gebruikt werd. Daarnaast werden er pakweg tweeduizend jaar geleden in onze streken ook allerlei Germaanse dialecten gesproken, waar we weinig vanaf weten, maar die mogelijk nog … [Lees meer...] overZuiver Fries heeft nooit bestaan
Anna Bijns en PowerPoint
Door Marc van OostendorpAnna Bijns is vooral bekend als de dichteres van lange lappen tekst. Haar tirades tegen Luther en het huwelijk hebben heel kunstige rijmschema's en ritmische patronen, maar lijken op het eerste gezicht vooral een opeenstapeling van woedende kreten.In haar proefschrift, nu bij uitgeverij Verloren verschenen in een handelseditie, laat Judith Keßler … [Lees meer...] overAnna Bijns en PowerPoint
Breed uitgemeten Engelse longen en levers
Door Marc van OostendorpVan Johan Zoutman wist ik tot nu toe eigenlijk vooral dat hij een zeeheld was. En dat wist ik dan weer vooral omdat ik vroeger weleens in de Zoutmanstraat kwam, en dus wist dat deze in het Zeeheldenkwartier in Den Haag ligt.Dat hij in 1781 een belangrijke rol had gespeeld bij de Slag om de Doggersbank, was me ontgaan, en ook dat die rol alleen maar … [Lees meer...] overBreed uitgemeten Engelse longen en levers
