Op school hadden we vroeger een lesmethode voor het literatuuronderwijs die Een wereld in woorden heette – een schrijver bouwde een wereld op door woorden te gebruiken. Maar wat is dat voor wereld? Wat is er precies waar in een wereld die iemand maakt door erover te vertellen en wat niet? Kan dat eigenlijk wel, een 'wereld' maken in woorden? Je zou om te beginnen kunnen … [Lees meer...] overWat is waarheid in een wereld in woorden?
semantiek
Wanneer is ‘nu’?
Wat betekent nu? Het lijkt op het eerste gezicht altijd te verwijzen naar de tijd wanneer je spreekt, zeggen de taalkundigen Una Stojić en Daniel Altshuler in een nieuw artikel. Vergelijk maar eens de volgende twee zinnen: Vorige week hoorde ik dat er een aardbeving zou zijn.Vorige week hoorde ik dat er nu een aardbeving zou zijn. Met de eerste zin zeg ik dat ik de … [Lees meer...] overWanneer is ‘nu’?
Wat betekent muziek?
Muziek, de universele taal! Er is een inmiddels al een lange traditie van je afvragen of taal en muziek iets met elkaar gemeen hebben. Heeft muziek bijvoorbeeld een syntaxis, en lijkt de manier waarop een componist noten in volgorde zet dan op de woordvolgorde van een taal? En nog ingewikkelder: heeft muziek betekenis op de manier waarop taal betekenis heeft? Een belangrijke … [Lees meer...] overWat betekent muziek?
Hoe we ons in taal in een ander verplaatsen
Om de betekenis van taal te begrijpen, moet je inzien dat wij mensen ons voortdurend in elkaar verplaatsen – bijvoorbeeld als we iets vertellen. Niet alleen in literaire verhalen, maar in ieder verhaal dat we elkaar vertellen vinden voortdurend kleine perspectiefwisselingen plaats. Neem, zegt de Hongaarse taalkundige Márta Abrusán in een nieuw artikel, een zin als de … [Lees meer...] overHoe we ons in taal in een ander verplaatsen
Hoe een schilderij in taal tot leven kan komen
Als ik één recent taalkundig proefschrift zou moeten aanraden aan een neerlandicus die eigenlijk meer geïnteresseerd is in literatuur, zou het Bringing Stories to Life zijn, dat Thijs Trompenaars vorige week in Nijmegen verdedigde – nota bene niet eens bij Nederlands, maar bij Taalwetenschap (zijn promotor was Helen de Hoop). Zoals uit de titel al een beetje blijkt, gaat het … [Lees meer...] overHoe een schilderij in taal tot leven kan komen
Waarom obers zelden opscheppen
Door Marc van Oostendorp Je hebt gedineerd in een restaurant – oh, goede oude tijd! – en alles was goed – het eten was gaar, het licht was op de juiste wijze gedimd, er klonk geen hinderlijke muziek. Dan is het niet raar om de ober – als vertegenwoordiger van het restaurant – te complimenteren en te bedanken. Maar het is wel raar als de ober zelf wijst op alle kwaliteiten … [Lees meer...] overWaarom obers zelden opscheppen
Ik heb taal dus ik
Door Marc van Oostendorp Mensen kunnen over zichzelf praten. Ze kunnen bijvoorbeeld zeggen 'de ondergetekende', of naar zichzelf wijzen en dan zeggen 'de spreker', of tandenknarsend tegen zichzelf zeggen 'gij ongelukkige'! En ze kunnen persoonlijk voornaamwoorden als ik of mij gebruiken: de 'eerste persoon'. … [Lees meer...] overIk heb taal dus ik
Minstens nul bananen
Door Marc van Oostendorp Er is weer nieuws over nul bananen. Ook in 2013 en 2018 waren er al wederwaardigheden te melden uit de wetenschap over de precieze betekenis van deze uitdrukking; als Neerlandistiek nog 50 jaar bestaat, kunnen we een bundeling maken met artikelen over dit onderwerp. Er is nu in ieder geval een nieuw artikel verschenen in het wetenschappelijk … [Lees meer...] overMinstens nul bananen
Mankement
Door Henk Wolf Wat zijn de gevoelswaarde en de gebruikscontext van het woord mankement? … [Lees meer...] overMankement
Veel soorten vleermuis
Een vraag van een eindredacteur van een krant in het noordwesten des lands! In een artikel was er sprake van 'veel soorten vleermuis'. Een lezer had daarover geklaagd: moet dat niet zijn 'veel soorten vleermuizen'? En inderdaad klinkt dat beter. Maar waarom? Je zegt toch ook 'veel soorten vlees'? … [Lees meer...] overVeel soorten vleermuis
Een puzzel met ouwe en ouderwetse auto’s
Door Henk Wolf Van de week zag ik op Facebook een foto waarop de voorruit en de motorkap van een auto te zien waren. Op de voorstoelen van de auto zaten een man en een vrouw. Aan de chromen randjes, de vorm van de motorkap en andere stijlkenmerken was te zien dat de auto gebouwd moest zijn in de jaren zeventig of tachtig. Mijn interne samenvatting van het beeld in … [Lees meer...] overEen puzzel met ouwe en ouderwetse auto’s
Je kop
Door Henk Wolf Met het woord kop is iets geks aan de hand: de gevoelswaarde ervan wisselt namelijk nogal. En daar lijkt systeem in te zitten. … [Lees meer...] overJe kop
Alles wat je zegt heeft betekenis
Een mens kan geen woord zeggen dat niets betekent: Aaaaaawaaaaaa! Nee, dat woord staat niet in het woordenboek, er valt geen definitie van te geven. En toch, als ik het op de markt roep, betekent het van alles, bijvoorbeeld dat ik het me kan permitteren om zomaar wat te roepen, of dat ik krankzinnig ben, en dat mijn stem een beetje schor is. … [Lees meer...] overAlles wat je zegt heeft betekenis
Bepaalt je taal je emotie?
Waarover hebben we het als we het over emoties hebben? Dat valt nauwelijks te zeggen. Wie als kind leert wat een poes is, kan door een volwassene in de buurt tenminste nog worden gewezen op een aantal geslaagde voorbeelden van poezen. Maar je kent als mens alleen je eigen gevoelens: hoe weet je dan dat het liefde is dat je voelt, of woede, of eenzaamheid? … [Lees meer...] overBepaalt je taal je emotie?
Woorden in je kop
Je kunt een driemensionele kaart maken van welke woorden in teksten bij elkaar in de buurt staan. Je kunt ook een driemensionele kaart maken van de manier waarop woorden in de hersenen zitten. Die kaarten lijken op elkaar! Dat betekent dat we er misschien iets van begrijpen. Bekijk deze video op YouTubeBekijk alle filmpjes over Human Language. … [Lees meer...] overWoorden in je kop
Computers en betekenis
Wat betekent het woord boom? Volgens een bepaalde manier van kijken wordt die betekenis bepaald door alle contexten waarin het woord boom voorkomt. Die manier van kijken blijkt goed werkbaar te maken voor een computer en geeft potentieel een scherp beeld van wat de betekenis eigenlijk is. Bekijk deze video op YouTubeBekijk alle filmpjes over Human Language. … [Lees meer...] overComputers en betekenis
De poëzierecensent en de dichter zelf
De poëzierecensent is de lantaarnopsteker van de eenentwintigste eeuw: uit nostalgie houdt een enkele publicatie er nog een op na, maar een werkelijke functie hebben ze niet meer. De tijd dat de discussie over ontwikkelingen in de dichtkunst deel uitmaakte van de bredere discussie over ontwikkelingen in de wereld ligt achter ons. Wat blijft zijn wat wanhopige pogingen … [Lees meer...] overDe poëzierecensent en de dichter zelf
‘Dit theekopje is niet mooi, maar ik vind het er goed uitzien’
Interesse in kunst doet iets met je taal, zo blijkt uit een nieuw artikel van een groep Duitse psychologen en filosofen in het tijdschrift Poetics. Ze lieten in hun onderzoek mensen zinnen beoordelen als de volgende: Deze boom is niet mooi, maar ik vind hem er goed uitzien.Deze boom vind ik er goed uitzien, maar hij is niet mooi. … [Lees meer...] over‘Dit theekopje is niet mooi, maar ik vind het er goed uitzien’
‘Als Amerika zijn kernwapens in de zee had gegooid, was er oorlog uitgebroken‘
Een van de aardige dingen van taal is dat ze ons mogelijk maakt om zaken te bespreken die helemaal niet waar zijn: "Als morgen de Derde Wereldoorlog uitbreekt, ga ik zeker kijken." Als andere dieren zoiets al zouden denken, kunnen ze het in ieder geval niet met elkaar over dat soort hypothetische omstandigheden hebben. Wat betekent zo'n zin eigenlijk? Lange tijd is gedacht … [Lees meer...] over‘Als Amerika zijn kernwapens in de zee had gegooid, was er oorlog uitgebroken‘
Boeken zijn als getallen
Wat zijn boeken voor dingen? Over die vraag gaat een artikel dat de beroemde Amerikaanse taalkundige Paul Postal onlangs op internet plaatste. Dat boeken vreemde dingen zijn, was al meer mensen opgevallen. Ze zijn abstract en lijken in die zin op bijvoorbeeld getallen. De kleine Johannes bevindt zich net zo min als het getal 26 op een bepaalde plaats in de fysieke … [Lees meer...] overBoeken zijn als getallen
Ironie is niet het omgekeerde zeggen van wat je denkt
Ilja Leonard Pfeijffer als ironicus Het is een geleerd essay, dat Ilja Leonard Pfeijffer schreef over de ironie. Hij lardeert zijn betoog, Ondraaglijke lichtheid, – dat ongeveer tot strekking heeft dat de ironie een mooi stijlmiddel is maar dat het tot nihilisme voert wanneer je je hele leven ironisch gaat leven – met verwijzingen naar tal van geleerden uit binnen- en … [Lees meer...] overIronie is niet het omgekeerde zeggen van wat je denkt
De grondwet als literatuur
Door F.G. Droste In een interview met de Leidse hoogleraar staatsrecht Wim Voermans komt de essentie van zijn recente boek Het Verhaal van de Grondwet helder naar voren. Maar dat gebeurt ook al in de (dubbele) titel van dit verslag: “Een grondwet is literatuur” en “het is ook een verbeelde wereld”. Even, zij het in het voorbijgaan, roept dit de voordracht op van Koningin … [Lees meer...] overDe grondwet als literatuur
Wat betekent een zachte g?
Een zin betekent meestal heel veel dingen tegelijk. Hij heeft een letterlijke inhoud, maar door de manier waarop je hem zegt kunnen daar nog allerlei andere betekenislagen aan worden toegevoegd. Wanneer iemand 'Ik heb geen broers' zegt met een zachte g, zegt hij niet alleen 'mijn ouders hebben geen andere mannelijke kinderen gekregen die nog in leven zijn', maar ook: 'ik kom … [Lees meer...] overWat betekent een zachte g?
Honden hebben drie poten
Veel van wat we elkaar vertellen over de wereld bestaat uit algemene waarheden die bijvoorbeeld de volgende vorm hebben: Tijgers hebben strepen. Het ligt voor de hand om te denken dat die zin betekent: alle tijgers hebben strepen. Maar dat kan niet kloppen, zeggen de Amsterdamse taalkundigen Robert van Rooij en Katrin Schulz in een nieuw artikel in Linguistics & … [Lees meer...] overHonden hebben drie poten
Het regent nog
Wat is het verschil in betekenis tussen 'hij slaapt', en 'hij slaapt nog'? Nog voegt, zegt de Duitse semanticus Sigrid Beck in een nieuw artikel in Linguistics and Philosophy, twee betekenislagen toe aan het werkwoord: hij sliep in het (eventueel recente) verleden ook; en er is de verwachting dat hij in de toekomst niet meer zal slapen. Beide lagen laten zich gemakkelijk … [Lees meer...] overHet regent nog
