Door Henk Wolf Sommige woorden vormen paren van tegenovergestelden, of met een vakterm antoniemen. Voorbeelden zijn klein-groot en aan-uit. Andere woorden vormen homoniemen. Dat zijn woorden die hetzelfde klinken en/of hetzelfde geschreven worden. Voorbeelden zijn boer (landbouwer of veehouder) en boer (oprisping van lucht). Dit stukje gaat over woordparen die allebei zijn: … [Lees meer...] overAuto-antoniemen: woorden die hun eigen tegenovergestelde zijn
semantiek
Comparatieve illusies
Door Marc van Oostendorp Er zijn meer mensen naar Moskou gegaan dan ik dat ben. Ja, dat lezen jullie goed en denk daar maar eens over na. Maar liever niet te lang, want voor je het weet val je in een afgrond van onbegrip. Die zin klinkt goed, maar als je erover nadenkt blijkt hij geen enkele duidelijke betekenis te hebben. Er zijn weinig zinnen waarover je dat kunt … [Lees meer...] overComparatieve illusies
Hard aaien
Door Marc van Oostendorp Soms moet een mens kracht uitoefenen en soms moet een mens het daarover hebben. Je kunt bijvoorbeeld iets of iemand slaan, of duwen of aaien. Over dat soort werkwoorden gaat het proefschrift waarop Anja Goldschmidt vorige maand in Utrecht promoveerde. Je kunt die werkwoorden op verschillende manieren onderverdelen, zegt Goldschmidt. Er zijn … [Lees meer...] overHard aaien
Wie weet er of Jo een echte Limburger is?
Door Marc van Oostendorp Iedere zin is een wonder. Ik ben nu toch al tientallen jaren student taalwetenschap, en nog steeds ontvouwt zich bijna iedere dag wel weer een klein raadsel rondom een doodnormale zin. Zo las ik deze week een artikel over zinnen zoals: Ben weet niet of Jo een Limburger is. Op het eerste gezicht lijkt deze zin misschien alleen een mededeling … [Lees meer...] overWie weet er of Jo een echte Limburger is?
Amsterdam uitbreiden met mooie woorden
Door Marc van Oostendorp Gisteren verdedigde MaartenJan Hoekstra in Delft zijn proefschrift. Dat was niet zomaar een proefschrift, maar een dubbelpromotie in één persoon – zijn boek Stedebouwkundig(e) ontwerpen in woorden gaat zowel over bouwkunde als over taalkunde. Er waren dan ook twee promotoren: Han Meyer uit Delft, en ik. De bekende etymologe Marlies Philippa was … [Lees meer...] overAmsterdam uitbreiden met mooie woorden
Voor meer informatie: klik daar
Door Marc van Oostendorp Over vijftig jaar, zo beloof ik jullie, komt er een in leer gebonden uitgave van mijn blogposts op Neerlandistiek over de constructie Klik hier. Die serie is nog niet erg vergevorderd – dit is de tweede aflevering en de eerste verscheen in 2013 -, maar geef het nog wat tijd en het boekje loopt vanzelf vol. Zeker nu ook andere bloggers zich ermee gaan … [Lees meer...] overVoor meer informatie: klik daar
Wat is waarheid in taal?
Door Marc van Oostendorp Wat bedoelen we als we zeggen dat iets waar is? Vele generaties filosofen hebben zich inmiddels over die vraag gebogen, en dat heeft zeer dikke boeken opgeleverd en/of ingewikkelde mathematische formules, maar in een nieuw artikel stelt de Duitse taalkundige Friederike Moltmann voor om eens wat nauwkeuriger te kijken naar wat we precies in alledaagse … [Lees meer...] overWat is waarheid in taal?
Oproep: onderzoek bewegingswoorden in het Nederlands
Door Jeffrey Pheiff en Lea Schäfer Wij onderzoeken de verschillende mogelijkheden om beweging uit te drukken in de Nederlandse omgangstaal. Het zou ons zeer helpen als u 10 minuten de tijd zou kunnen nemen om de volgende anonieme enquête in te vullen. U heeft tot taak een aantal zinnen te completeren. Bij elk zinnetje staat een bijbehorend plaatje dat de bedoelde situatie … [Lees meer...] overOproep: onderzoek bewegingswoorden in het Nederlands
Als Anne, Janne en Sanne elkaar iksen
Door Marc van Oostendorp Anne, Janne en Sanne kennen elkaar: wie kent dan wie? Normaliter zul je ervan uitgaan dat de volgende zaken waar zijn: Anne kent Janne. Anne kent Sanne. Janne kent Anne. Janne kent Sanne. Sanne kent Anne. Sanne kent Janne. Met andere woorden: iedereen kent iedereen. Toch heeft elkaar niet altijd precies die betekenis, zegt een … [Lees meer...] overAls Anne, Janne en Sanne elkaar iksen
Weinig ongezellig
Door Marc van Oostendorp Waarom kun je wel 'niet ongezellig' zeggen, en 'niet gezellig', en 'weinig gezellig', maar zegt niemand (kennelijk) ooit 'weinig ongezellig'. Ik bespreek een nieuwe theorie in mijn zondagochtendminicollege. Deze video bekijken op YouTube. Het besproken artikel … [Lees meer...] overWeinig ongezellig
Vinden, geloven en beschouwen
Door Marc van Oostendorp Wat is het verschil tussen vinden en geloven? Waarom kun je wel zeggen 'Ik vind dat het eten in de kantine lekker is', maar niet 'Ik vind dat jij een dokter bent'? Het ligt er niet aan dat je alleen dingen kunt vinden die objectief waar zijn, want je kunt natuurlijk zeggen 'Ik geloof dat jij een dokter bent' en dan is het ook niet zeker waar dat jij … [Lees meer...] overVinden, geloven en beschouwen
Hoeven leren
Door Marc van Oostendorp Laten we ons even verplaatsen in de peuter die geconfronteerd wordt met het werkwoord hoeven. We zitten sowieso in een fase in ons leven dat we iedere dag tal van nieuwe woorden leren, en dan is daar ineens hoeven. Je ene moeder zegt bijvoorbeeld tegen je andere: Je hoeft dat niet te doen. Op de een of andere manier moet je uitvissen hoe dat in … [Lees meer...] overHoeven leren
X hebben aan Y
Door Robert Chamalaun Vorige week was ik met een groep leerlingen op kamp in de Ardennen. Het mooie van dit soort kampen is ook dat leerlingen zich vrijer voelen in hun taalgebruik dan in een klassensituatie. Zo hoorde ik tijdens een van de vele wandelingen verschillende leerlingen verzuchten dat ze haat hadden aan het bos, de bergen, het eten en wat al niet meer. Het was … [Lees meer...] overX hebben aan Y
‘Elke jongen leest een ander boek’
Door Marc van Oostendorp Hoe bepaal je wat een zin betekent? Het moet ongeveer zo gaan: je zoekt in het gigantische woordenboek in je hoofd op wat ieder van de woorden betekent, je bekijkt hoe die woorden zich in de zin tot elkaar verhouden – wat het onderwerp is en wat het lijdend voorwerp, bijvoorbeeld – en dan stel je de betekenis van de zin vast. De betekenis … [Lees meer...] over‘Elke jongen leest een ander boek’
tragisch / triest
Verwarwoordenboek Vervolg (33) Door Jan Renkema In het Verwarwoordenboek worden zo’n 500 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Talrijke lezers hebben woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek. Mocht u ook een ‘verwarpaar’ behandeld … [Lees meer...] overtragisch / triest
Deze appel is roder dan die andere
Door Marc van Oostendorp Galileo Galilei onderscheidde al twee soorten bijvoeglijk naamwoorden. Sommige geven een absolute waarde aan; in het Nederlands is zwanger daar het spreekwoordelijke voorbeeld van ('je kunt niet een beetje zwanger zijn'). Andere kun je op een schaal zetten: je kunt wel 'een beetje groot' zijn, zoals je trouwens ook groter kunt zijn … [Lees meer...] overDeze appel is roder dan die andere
Drie winnaars voor deze race: mogelijkheden tellen
Door Marc van Oostendorp Er is een interessant verschil tussen boeken en winnaars, merkte de Amerikaanse taalkundige Itamar Francez onlangs op in een nieuw artikel. Je kunt dat verschil zien als je zinnen zoals de volgende twee met elkaar vergelijkt: Op dit moment kunnen er drie winnaars van deze race zijn. Op dit moment kunnen er drie boeken op tafel liggen. De … [Lees meer...] overDrie winnaars voor deze race: mogelijkheden tellen
Op, aan, in
Door Marc van Oostendorp Ik had nog nooit gehoord van de op-aan-in-schaal, maar dankzij een fraai overzichtsartikel (€) in Language and Linguistic Compass van de Utrechtse semanticus Joost Zwarts zal ik het niet snel meer vergeten. Dat artikel gaat over de betekenis van ruimtelijke voorzetsels: wat bedoelen we als we in of achter zeggen? En wat zegt dat over de manier waarop we … [Lees meer...] overOp, aan, in
Herinnering: Nascholing opleiding Nederlandse Taal en Cultuur Leiden
De sturende kracht van taal – avondlezingen 17 en 31 mei 2017 Taal is nooit neutraal. We gebruiken taal voor onze communicatie, maar de interpretatie van uitingen wordt maar gedeeltelijk bepaald door de betekenis van de woorden die de spreker gebruikt. Een spreker bedoelt meer, en soms zelfs iets anders, dan hij letterlijk zegt en schrijvers van verhalen en gedichten zetten … [Lees meer...] overHerinnering: Nascholing opleiding Nederlandse Taal en Cultuur Leiden
Getalsincongruentie in vergelijkingen
Door Fabian Stolk Kijk, de taalkunde ligt, voor een deel, op straat. Ik ben al een tijdje bezig met linguïstisch veldwerk, in die zin dat ik interessante deskundigen op het gebied van de taal- en communicatiekunde in het wild aanspreek met een probleem dat ik met me meezeul omdat ik de kennis niet in huis heb om een begin van een oplossing te vinden. Zo sprak ik onlangs op de … [Lees meer...] overGetalsincongruentie in vergelijkingen
Wanneer is nu?
Door Marc van Oostendorp Lijkt de betekenis van nu meer op die van ik of meer op die van hij? Dat is een van de fascinerende vragen die Daniel Altshuler opwerpt in zijn nieuwe, gratis te downloaden studie Events, states and times, waarin hij ingaat op de manier waarop er in verhalen met de tijd wordt omgegaan. Op het eerste gezicht lijkt nu meer op ik dan op hij. Ik verwijst … [Lees meer...] overWanneer is nu?
Je bent als granaatappels
Door Marc van Oostendorp Sinds ik naar verluidt ben doorgedrongen tot de top-100 van bekendste neerlandistische bloggers aller tijden (tot nu toe), word ik op straat weleens aangesproken. Ik liep onlangs door het Utrechtse stadje U., toen er ineens een neerlandicus op een fiets kwam aangesneld, die afstapte en mij toeriep dat hij een probleem voor me had. Ik was zo … [Lees meer...] overJe bent als granaatappels
Vet kutte dingen
Door Marc van Oostendorp Twitter schijnt op zijn laatste benen te lopen, maar tot het zo ver is, hebben de taaltwitterati wel weer een productief weekeindje. Het begon met een tamelijk onschuldige vraag die alleen aan Onze Taal gericht was: @onzetaal Het is 'supermooi'. Maar is het ook 'hypermooi', of komt er dan een spatie tussen? #mooi #hyper @roosvant — Menno … [Lees meer...] overVet kutte dingen
Is water hetzelfde als H2O?
Door Marc van Oostendorp Als ik jong was geweest – ik ben nu heel oud, maar ook ik had ooit een bos krullen en puisten – had ik Als dan dus daarom van Sjoerd van der Niet verslonden. Sterker nog, als ik het lees, voel ik het weer kriebelen op mijn kruin én op mijn wangen. De opwinding van het wonder van de menselijke taal, zoals het beleefd wordt in de taalfilosofie is weer … [Lees meer...] overIs water hetzelfde als H2O?
Waarom ‘het houten mooie stoeltje’ niet goed voelt
Door Marc van Oostendorp Wat zou jij zeggen: 'de kleine rode stoel' of 'de rode kleine stoel'? Vrijwel iedereen kiest hier voor de eerste vorm – de tweede klinkt vreemd. Ook in andere talen is dat de volgorde die de voorkeur geniet: 'the small red chair' is beter dan 'the red small chair'. (In het Frans ligt het daar wat anders omdat sommige bijvoeglijk naamwoorden voor het … [Lees meer...] overWaarom ‘het houten mooie stoeltje’ niet goed voelt
