Door Michiel de Vaankwalm zn. ‘dikke damp’Nnl. qualm, quallem (Steendam, 1649), kwalm (1820) ‘vettige rook’, opkwalmen (1806). Verwanten: Oudfries quelma ‘(in rook) doen stikken’. Nieuwhoogduits Qualm m. ‘walm, damp’ (niet voor de 16e eeuw aangetroffen) is volgens Seebold25 afkomstig uit het Nederduits, maar daarover bestaat onzekerheid.kwelm zn. ‘kwelwater’Mnl. quelm m. ‘grond … [Lees meer...] overEtymologie: kwalm
taalkunde
De emancipatie van?!
Door Marc van OostendorpHet feit dat niet op de voorpagina's van alle weblogs heeft gestaan dat Voor altijd voor het laatst van Tjitske Jansen het Nederlandse taalbouwwerkje van het jaar is, betekent dat het boekje wordt onderschat, vind ik. De dichteres is zich sinds haar succesvolle debuut uit 2003 langzaam aan het transformeren in een prozaschrijfster, maar op de omslag … [Lees meer...] overDe emancipatie van?!
Uit de archieven van ’t Meertens Instituut: de proefkaart ‘etter’
door Jan Stroop ’t Vakgebied dat mijn werkterrein werd toen ik in 1966 aangesteld werd bij ’t Dialectbureau, ’t latere Meertens Instituut, was de taalgeografie, meer in ‘t bijzonder de woordgeografie. Dat is een vakgebied dat zich bezighoudt met de verspreiding van heteroniemen en de verklaring van hun verspreidingspatronen op de landkaart. De woordgeograaf verzamelt … [Lees meer...] overUit de archieven van ’t Meertens Instituut: de proefkaart ‘etter’
Schrijven PVV’ers een apendialect?
Door Marc van OostendorpMag je iemand ooit afrekenen op een taalfout? Mag je bijvoorbeeld in een discussie over willekeurig onderwerp naar voren brengen dat je tegenstander een woord verkeerd gespeld heeft? Het lijkt mij dat beschaafde mensen zoiets niet doen; net zoals je iemand nooit voor de voeten mag werpen dat hij een raar kapsel heeft. De uitzondering is natuurlijk: … [Lees meer...] overSchrijven PVV’ers een apendialect?
Onheerlijk, onhelder Nederlands
Door Marc van OostendorpOnlangs verscheen het aanstekelijke boekje Heerlijk helder van Jan Hautekiet en Ann De Craemer. Naar aanleiding daarvan in mijn zondagochtendminicollege een bespiegeling over onheerlijk, onhelder Nederlands. … [Lees meer...] overOnheerlijk, onhelder Nederlands
Twintig jaar doctor
Door Marc van OostendorpIk kan me de 16 oktober 1995 nog tot in groot detail voor de geest halen. Het is de dag dat ik mij voor het eerst dr. mocht noemen nadat ik in Tilburg dit proefschrift had verdedigd. Voor de gelegenheid heb ik dat proefschrift weer eens doorgenomen. Hoe verouderd was het inmiddels?Aan de ene kant vind ik het nog steeds niet zo verouderd. Het … [Lees meer...] overTwintig jaar doctor
Nederlandse oues leef voort in Afrikaans
Door Jana LutherTaal verander. Nederlands verander. Aan die een kant kom daar nuwe woorde by. Aan die ander kant is daar woorde wat geleidelik al hoe minder geskryf word, ál minder gehoor word, totdat hulle stil-stil uit die taal verdwyn en mettertyd vergete raak.In Het Nieuwe Verdwijnwoordenboek (pas verskyn by Uitgeverij de Weideblik) belig Ton den Boon ’n stuk of duisend van … [Lees meer...] overNederlandse oues leef voort in Afrikaans
Etymologie: kukelen
Door Michiel de Vaankukelen ww. ‘tuimelen’Nnl. kukelen ‘tuimelen’ (1897), omkukelen ‘op handen en voeten duikelen; omvallen’ (1897). Daarnaast bestaat de variant keukelen (1835), dat als ‘tuimelen, duikelen, strompelen’ in het Gelders, Overijssels en Drents bekend is, en ook ‘goochelen, toveren’ kan betekenen. Verder Kleverlands en Rijnlands kaukele, kookele, keukele ‘de koprol … [Lees meer...] overEtymologie: kukelen
Ja, goedemiddag!
Door Lucas SeurenAls kind kreeg ik van mijn ouders heel expliciete instructies over wat ik moest doen als ik thuis de telefoon opnam: ik moest eerst groeten, waarna ik mezelf moest introduceren, en tot slot moest ik naar de naam van de beller vragen. Dit was uiteraard voor de tijd van nummerherkenning en smartphones. Als reactie stelde de beller zich dan altijd voor. Zo’n … [Lees meer...] overJa, goedemiddag!
Oude betekenissen in nieuwe Van Dale
Door Ariane van SantenEr is een nieuwe Van Dale, en dat zullen we weten. Bij de royale aandacht voor de zojuist verschenen 15e editie van Van Dale gaat het vooral over vernieuwingen. Er zijn nieuwe woorden opgenomen (dodebomenmedia, factchecken) en oude geschrapt (schrijfjeukte, hongerbloempje). En er is veel publiciteit over de onlineversie, waarin gebruikers zelf dingen … [Lees meer...] overOude betekenissen in nieuwe Van Dale
Flirten in het lab
Door Marc van OostendorpEr wordt wel onderzoek gedaan naar de vraag hoe je een begrijpelijke bijsluiter bij een medicijn maakt, een niet al te toespraak schrijft voor de minister van Verkeer en Waterstaat of hoe je de nieuwsbrief van een bedrijf kunt inrichten. Maar hoe je een gesprek met een meisje via de Whatsapp gaande houdt zodat zij alleen maar met je wil zoenen, daar … [Lees meer...] overFlirten in het lab
Een kloek Groen Boek
Door Maartje Lindhout“Een kloek boek! Handzaam en in een mooi formaat” was het verse oordeel van de eerste bezitster van het nieuwe Groene Boekje, minister Jet Bussemaker (zonder tussen-n). Nadat afgelopen dinsdag de nieuwe Dikke Van Dale was verschenen, was het nu de beurt aan het Groene Boekje, heel toepasselijk in de Week van het Nederlands. De aanwezigen in het Spaansche … [Lees meer...] overEen kloek Groen Boek
Uitrekenen wat ‘elke student lacht’ betekent
Door Marc van Oostendorp Ik weet wel dat sommige lezers er anders over denken, maar wat mij betreft kan geen poezenplaatje op internet op tegen tekeningen als de volgende: Hier wordt voorgerekend hoe je de betekenis van de zin 'Laura ziet Karel niet' kunt bepalen uit de samenstellende delen. Boven ieder woord staat de logische formule voor dat woord (eigennamen zijn … [Lees meer...] overUitrekenen wat ‘elke student lacht’ betekent
Eén oorlog is alvast voorbij: de spellingsoorlog
Door Ewoud SandersZoals u wellicht weet, woedde er tot voor kort in Nederland een spellingsoorlog. De strijdende partijen hadden hun eigen kleur: de groenen en de witten.Goed nieuws van het front: de oorlog is voorbij! De groenen hebben gewonnen. Dat wil zeggen: de witten volgen nu de spelling van de groenen, maar als ze het niet met de groenen eens zijn, vermelden ze in hun … [Lees meer...] overEén oorlog is alvast voorbij: de spellingsoorlog
De taalkunde wordt gratis!
Door Marc van Oostendorp Het zoemde al een tijdje rond, maar later vandaag – aan het begin van de internationale open access week – wordt het openbaar gemaakt: er komt meer gratis taalkunde! De resultaten van taalkundig onderzoek wordt in ieder geval fysiek toegankelijk voor iedereen die dat wil. Een aantal belangrijke internationale taalkundige tijdschriften vertrekt … [Lees meer...] overDe taalkunde wordt gratis!
Universiteit Gent brengt dialecten tot leven
(Persbericht)Jutekako, schaverdijnen, palulle. Wie kent de dialectwoorden nog voor een schommel, schaatsen en een pannenkoek? Sedert de jaren 60 van de vorige eeuw is het traditionele dialect in Vlaanderen snel aan het verdwijnen. Dialect wordt daarom steeds meer als erfgoed gezien, maar kan net daardoor op veel belangstelling rekenen. Dialectverlies wordt immers aangevoeld als … [Lees meer...] overUniversiteit Gent brengt dialecten tot leven
Topneerlandici
Door Marc van Oostendorp De financieel geograaf Ewald Engelen haalde deze week in zijn Socrateslezing (en vorig weekeinde in NRC Handelsblad) fel uit naar de discipline als wetenschap: die zou nog steeds te zelfvoldaan zijn en te weinig aandacht hebben voor alternatieve opinies, in eigen kring of in aanpalende disciplines. Op zeker moment haalt Engelen er ook een … [Lees meer...] overTopneerlandici
Etymologie: ontbreken
Door Michiel de Vaan ontbreken ww. ‘mankeren’Vmnl. untbreken (Nederrijn, 1270–1290), ontbreken (West-Vlaanderen, 1285) ‘ontsnappen aan (+ datief of genitief); in de steek laten (+ dat.); ontbreken, mankeren (+ dat.). Intransitief ww. Mnl. ontbreken ook nog ‘uit de slaap wakker schrikken’ en ‘met geweld losrukken; bevrijden’. Nnl. ontbreken betekent nog maar zelden … [Lees meer...] overEtymologie: ontbreken
Taalversmalling
Door Leonie CornipsIn zijn recente column schetst Frans Pollux hoe het dialect sluipenderwijs in Limburg verdwijnt. Mensen zijn mobieler en partners komen van verder weg dan eigen dorp, stad of provincie. Nederlands wordt dan de voertaal in het gezin, zeker met kinderen. “Opvoeding schakelt elke generatie meer dialectsprekers uit dan dat er nieuwe bijkomen” schrijft hij. … [Lees meer...] overTaalversmalling
De Dikke Van Dale als filosofisch traktaat
Door Marc van Oostendorp Wat is taal? Zijn het de klanken die we uitstoten? De woorden die ergens opgeslagen zijn in onze hersenen? De structuur van de zinnen in de archieven van NRC Handelsblad? Ik ben nu al bijna twintig jaar taalkundige, maar ik mag nog altijd graag luisteren naar mensen die het uitleggen, want ik ben er nog steeds niet uit. Het voorwoord van Van … [Lees meer...] overDe Dikke Van Dale als filosofisch traktaat
Nieuwe spellingwebsite: Spellingsite.nu
Vanochtend is een nieuwe spellingwebsite geopend: Spellingsite.nu. Op deze website kun je de spelling van zo'n honderdduizend woorden, afkortingen en namen opzoeken, en bovendien alle spellingregels raadplegen.De site geeft van elk woord de officiële spelling, maar biedt in bepaalde gevallen ook alternatieve schrijfwijzen. Bij elk woord kun je doorklikken naar de bijbehorende … [Lees meer...] overNieuwe spellingwebsite: Spellingsite.nu
Badr Hari zonder context
Door Lucas SeurenRecent was ik op het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek in Nijmegen voor een workshop over de ontogenese van wederzijds begrip. Vrij vertaald was het thema hoe kinderen de vaardigheid leren van het lezen van elkaars gedachten. Het is immers een merkwaardig fenomeen; ondanks dat we niet kunnen zien wat andere mensen denken en willen, kunnen we veelal … [Lees meer...] overBadr Hari zonder context
De Dikke Van Dale als dichtbundel
Door Marc van OostendorpDat de Nederlandse hoofdredacteur van Van Dale, Ton den Boon, een verwoed lezer is, weten we. Hij schreef eerder over onder ander Kloos, Nijhoff en Lucebert. Dat laat zijn sporen na in de Grote Van Dale (de uitgever zegt tegenwoordig Dikke Van Dale, maar vroeger mocht je dat nooit zeggen van diezelfde uitgever, en nu zit ik aan dat Grote vast, … [Lees meer...] overDe Dikke Van Dale als dichtbundel
De nieuwe Van Dale: even aanlokkelijk als een iPhone
Door Marc van Oostendorp Toen ik erheen ging, vreesde ik dat ik naar een begrafenis ging: de presentatie van de nieuwste, vijftiende druk van het Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal. Het bleek een feestje. Het lijkt logisch om te denken dat dit nu weleens de laatste Van Dale op papier zou kunnen zijn, want wie wil er nu nog zo'n papieren bakbeest in huis als je … [Lees meer...] overDe nieuwe Van Dale: even aanlokkelijk als een iPhone
Verschenen: Nederlandse Taalkunde (20/2)
Pas verschenen: Nederlandse Taalkunde 20 (2015), nr. 2 (september). ISSN: 1384-5845. Online ISSN: 2352-1171Inhoud:VoorwoordRonny BoogaartThe acquisition of the Dutch discourse particle welLotte Hogeweg; Richard van GerrevinkDiscussion of Robert S. Kirsner, Qualitative-quantitative Analyses of Dutch and Afrikaans Grammar and LexiconRonny Boogaart; Ad Foolen … [Lees meer...] overVerschenen: Nederlandse Taalkunde (20/2)