Dat je en jij niet hetzelfde betekenen, blijkt maar weer uit de campagne die de Pensioenfederatie onlangs begonnen is, en die als slogan heeft:
Dat klinkt raar, terwijl Samen sta je sterk natuurlijk veel beter klinkt.
Het is het soort slogan waar je als lezer moe van wordt omdat je voelt hoe hard er door de tekstschrijver over is nagedacht. “Ja! Ik heb het! Samen sta jij sterk! Dan maken we duidelijk dat we aan de ene kant samenwerken, maar dat dit aan de andere kant een voordeel is voor jou, de klant!”
Wat er knerst aan die zin is natuurlijk precies die tegenstelling tussen samen en jij.
Dat samen slaat normaal gesproken terug op het onderwerp, maar dan moet het onderwerp wel meervoudig zijn: samen staan jullie sterk. Jij is enkelvoudig en dat past dus niet.
Maar waarom kan je dan wel? Je kan ook een vorm kan zijn voor jullie, in ieder geval als bezittelijk voornaamwoord: ‘jullie hebben je (eigen) boeken niet meegenomen’ is een gewone zin.
Als persoonlijk voornaamwoord is het wat lastiger. ‘Ik heb je niet gezien’ kan wel betekenen ‘ik heb jullie niet gezien’, maar ik zou dat zelf toch niet zo snel zo zeggen en ik associeer het met ouderwetse boekentaal. In zijn onvolprezen Onze Nederlandse Spreektaal wijst Jelle de Vries erop dat er bovendien iets merkwaardigs aan de hand is: jullie kan wel voorafgaan aan je, maar andersom an het niet:
– Passen jullie goed op dat je niet verdwaalt?
– Pas je goed op dat jullie niet verdwalen? [uitgesloten]
Ik denk dat uit ‘Samen sta je sterk’ blijkt dat het nog iets sterker is: je betekent alleen jullie wanneer er elders in de zin een woord staat dat van je meervoud maakt. Zoals een jullie in de hoofdzin, of een samen. Jij kan op geen enkele manier tot een meervoudige interpretatie worden gedwongen en daarom knerst samen sta jij sterk zo en heeft een copywriter er ongetwijfeld een goed bedrag voor weten af te dwingen bij zijn opdrachtgever.
Hier ben ik het toch niet met de analyse eens. In "Samen sta je sterk" staat "je" naar mijn mening niet voor "jullie". Het is in plaats daarvan volgens mij een soort van onpersoonlijk gebruik, een woord vergelijkbaar met "men" of het Engelse "anyone".
Een zeer flexibel voornaamwoord trouwens, dat onpersoonlijke "je". Hoewel in de directe betekenis onpersoonlijk, kun je (een gewone onpersoonlijke je) het ook gebruiken om over een specifieke persoon te spreken, waarbij die persoon eerste, tweede of derde persoon kan zijn. ("Ik/Jij/Hij merkte op Schiphol dat ik/jij/hij mijn/jouw/zijn paspoort niet bij me/je/zich had. Maar ja, dan ben je wel te laat.") Het kan zelfs echt onpersoonlijk gebruikt worden – "Je hebt" is een alternatief voor "Er is/Er zijn" in zinnen als "Je hebt nog steeds veel armen in India."
In het kort, ik denk dat "Samen sta je sterk" niet betekent "Samen staan jullie sterk" maar "Samen staat men sterk"
Misschien is 't zo gegaan. Er is een tekstschrijver die, zoals de mode is tegenwoordig, altijd de volle vorm van een voornaamwoord schrijft, ook als dat geen klemtoon heeft ('Kies jouw China rondreis'). En de voorlezer leest braaf de letters die er staan.
Ik vind dat 'uitgesloten' van De Vries wel een beetje te sterk, hoor. Zeker in spreektaal kan ik die zin (tegenwoordig?) best hebben.
De stelling dat 'je' alleen 'jullie' betekent als er ergens anders in de zin iets staat wat het meervoud maakt is moeilijk te falsifiëren. Je toont namelijk juist aan dat het 'jullie' betekent door er zoiets bij te zetten.
En over de oorspronkelijke zin: ik zie het vreemde wel, maar 'Samen met anderen sta jij sterk' is helemaal niet zo vreemd, dus het is ook een beetje de vraag waarom het losse 'samen' die meervoudige interpretatie wel oproept (ik aarzel om te zeggen: afdwingt, want misschien is dat in de juiste context wel niet zo)
In dit verband: vind je dat 'wij doen dat altijd samen' ook kan betekenen dat wij het samen met anderen doen? Of alleen 'wij samen,' zonder anderen erbij?
Ik heb dat eerlijk gezegd ook overwogen – een argument is natuurlijk dat 'je' ook een enkelvoudige persoonsvorm vraagt. Maar ik geloof dat ik 'Samen staat men sterk' een beetje raar vindt klinken.
Dat zijn waardevolle aanvullingen. Ik denk dat het wel degelijk te falsificeren is (zeker als je het nog wat preciezer maakt), bijvoorbeeld door het soort zinnen waarvan jij beweert dat ze wel goed zijn. Ik hoor dat toch niet. De zin is natuurlijk niet echt uitgesloten, maar kan voor mij toch echt alleen betekenen dat je je tot één persoon richt die je vraagt ervoor te zorgen dat het groepje waarin hij zich bevindt niet verdwaalt.
Stel dat ik zeg: "Marc en Ton, pas je wel op dat jullie niet verdwalen?" dan kan dat toch wel? Zeker als je de bijzin bijwoordelijker maakt door een intonatiebreuk tussen 'op' en 'dat'?
Ja, daar zit wat in. In deze zin zet je met die vocatief natuurlijk wel weer een meervoud boven dat 'je', dus is het niet echt een tegenvoorbeeld. Maar ik kan me voorstellen dat Marc en Ton niet in de zin staan en wel in de context, en dan klinkt het inderdaad niet zo slecht.
Ja, OK, het was niet bedoeld om de stelling te weerleggen dat je altijd iets erbij moet hebben dat het meervoud maakt (dat vind ik ook lastig), maar om een interpretatie in de oorspronkelijke zin naar voren te halen.Vind jij dat die er alleen in komt door die vocatief?
O wacht, dat vind je niet, ik las het slecht
Ja, 'samen staat men sterk' klinkt ook raar, maar dat is alleen dat de woorden vreemd klinken, niet dat de betekenis raar is. "Een mens staat sterk als hij of zij niet alleen is."
Maar zo bezien heeft 'Samen sta jij sterk' ook geen vreemde betekenis: 'Jij staat sterk als je niet alleen bent.' Toch?
Jacobse en Van Es: "samen voor ons eigen".