Ook dit jaar loopt de society weer voorop door het woord because aan te wijzen. Pardon? Ja, het woord because, dat namelijk tegenwoordig in hip Amerikaans gebruikt kan worden als voorzetsel en dingen zeggen en twitteren als:
Skipping lunch today because sleep.
— Jodi Sipes (@jodi_sipes) 18 november 2013
Het interessante is: dat kunnen wij ook! Kijk maar:
Links is opvallend stil, eigenlijk vinden ze het geen discriminatie, want Jood! #Vitesse had thuis kunnen blijven http://t.co/yZHeN5SFqh
— Wim (@wimdubbel) 6 januari 2014
Wat is hier aan de hand? Wat is dit voor een constructie? Volgens de Britse taalkundige Geoffrey Pullum is because langzaam tot een gewoon voorzetsel aan het worden, dat je niet alleen met zinnen kunt combineren (because I say so) of met voorzetselgroepen (because of the bad weather), maar ook met zelfstandig naamwoorden.
Bij de analyse van de parallelle ontwikkeling van want zie ik nog wel een probleempje. Je kunt het ook combineren met een bijvoeglijk naamwoord of een voltooid deelwoord. Ik kan daar zelfs makkelijker voorbeelden van vinden, maar ik weet niet of dat iets zegt; het is sowieso lastig zoeken naar deze constructie:
Totaal niet moe want vanochtend echt lang geslapen
— 阿恩 (@blowbliss) 5 januari 2014
Het heeft even geduurd dit blog. Ik weet het. Excuses. Maar ja, ik had óf geen zin (want boos/verdrietig/bekaf) óf ik had op zich wel zin, maar geen tijd. (Weblog Je kunt niet altijd zes gooien.)
Met normale voorzetsels kan dit niet; volgens het standaardwerk The Syntax of Dutch van Hans Broekhuis kan het alleen bij constructies die een tijdsspanne uitdrukken:
- sinds lang/kort
- voor hoe lang
Dat is in het geval van want verdrietig niet aan de hand. Want komt bij Broekhuis dan ook niet voor als voorzetsel. Maar wat is het dan wel?
Wat met 'want' kan, kan met 'omdat' ook. Online vlugspraak. Bij GeenStijl zie je de constructie regelmatig voorbijkomen. Zeg ik uit mijn hoofd. Maar ik zou er eens op moeten zoeken.
Ik zou die voorbeelden met 'omdat' graag zien, inderdaad. Het klinkt mij minder natuurlijk in de oren, 'ik heb dat niet gedaan omdat bekaf'. En natuurlijk is het een soort verkorting; het is alsof je een verkorte zin ('Hoe voel je je?' 'Bekaf!' en niet 'ik voel me bekaf!') met dat want schakelt. Als dat klopt zou je het met 'want' (die hoofdzinnen schakelt) eerder en makkelijker moeten kunnen doen dan met 'omdat').
Ja, ik voel 'm met 'omdat' ook wel als acceptabel aan, en je vindt er ook wel enkele:
Je hebt straks al twee keer een herkansing. De eerste ben je niet komen opdagen (omdat ziek).
http://forum.fok.nl/topic/2052557
Waarom die Amira haat? Omdat bijdehand. Omdat vervelend verwend. Omdat irritant. Omdat kind. Omdat Holand's next wereldverbeteraar-praatje. Omdat het kan.
http://forum.fok.nl/topic/2037798/4/25
In Vlaanderen komt de constructie al een hele tijd voor: http://www.vrt.be/taal/want-krom-wegens-koeterwaals
Dank!
Interessant; ik heb overigens geen idee of er echt een verschil is tussen Nederland en Vlaanderen op dit punt: niet of er nu een veschil is noch of de constructie zich echt eerder voordeed in Vlaanderen.
Er staat ook een vrij serieus advies over op Taaladvies.net:
http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/1620/
Plus de vergelijkbare kwestie 'hij zit thuis wegens ziek(te)':
http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/1420
De gedachte dat het voorzetsel is moet te maken hebben met de voegwoorden 'als' en 'dan,' die vergelijkbaar lijken. Die vertonen naamvalseffecten zoals 'hij is slimmer als mij' (of 'dan mij'), die doen vermoeden dat ze, net als voorzetsels, naamvallen uitdelen. Met name 'als' komt echter ook voor met losse predicaatsnomina erachter (als linguïst weet je dat). Bij 'want' heb je dus ook predicaten (soms ook predicaatsnomina, zoals in 'want Jood').
Overigens, je kunt wel predicaten hebben bij voorzetseluitdrukkingen als 'in plaats van:' hij was lui in plaats van moe. Dat heeft dan wel meteen iets voegwoordachtigs ('hij was lui in plaats van dat hij moe was'), maar het ziet er wel voorzetseliger uit.
Is dat in tegenstelling tot de andere adviezen die meer of minder serieus zijn?
Ik vroeg me ook af waarom ik het zo opschreef. Maar ik bedoel dat het kennelijk als een vrij serieuze kwestie wordt gezien, anders zou er geen advies over op de site staan.
Dank je wel. Over 'als' als voorzetsel is Broekhuis tamelijk kort. Hij doet het af met zeggen dat 'als mij' door veel mensen als substandaard wordt gezien.
En dan heb je ook nog het "redenvragende voornaamwoord" "want" als zin in interviews….Maar dan komen we te veel op het psychologische level 🙂
Het valt mij op dat het advies over 'want' ervan uitgaat dat wat er achter 'want' staat een 'elliptische zin' is, terwijl het advies over 'wegens' stelt dat het in dit geval gaat om een voorzetsel met een bijvoeglijk naamwoord. 'Ik kom niet want ziek' heeft dus een andere analyse dan 'Ik kom niet wegens ziek'. Ik zie niet goed in wat daar de motivatie voor is.
Het advies over 'wegens' gaat er voorts vanuit dat er hier sprake is van een verschil tussen België en Nederland, net als Ruud Hendrickx en de VRT. Omdat Ruud in het overleg zit dat redactioneel verantwoordelijk is voor de taaladvieswebsite, geldt dat natuurlijk niet als onafhankelijke bron. Ik heb wel twijfels of er inderdaad hier een verschil is; daar zou ik weleens een wat steviger empirische onderbouwing voor willen zien.
Ik vraag me af in hoeverre dit eigenlijk internettaal is. Weliswaar is zelfcontrole niet heel zinnig, maar ik gebruik het nooit tijdens een gesprek, maar op internet komt het nog wel eens voor en dan inderdaad met 'want' en niet 'omdat'.
In het VRT-commentaar dat Ruud Hendrickx hierboven noemt, gaat het over de taal van sportcommentatoren.
Vandaag vond ik een gebruik van 'want' in twee gelijklopende Vlaamse opiniestukken.
Over Brussel: http://www.standaard.be/cnt/dmf20140106_00915385
'Ik ben het beu. Het achterom kijken als ik ’s avonds mijn auto parkeer. Het niet altijd durven gebruik maken van het openbaar vervoer, want te onveilig.'
Over Antwerpen: http://www.standaard.be/cnt/dmf20140107_00916523
'Ik ben het beu. Het achterom kijken als ik ’s avonds ergens naartoe wil niet wetende of ik en mijn moslimcentjes welkom zijn. Het niet altijd durven gebruik maken van het openbaar vervoer, want te onveilig.'
Het is me nooit opvallen bij NL's sportcommentaar, maar ik zal er eens op gaan letten. Ook in dagelijkse gesprekken of studenten of zo het gebruiken. Want interactieanalist.
Eventjes wat pagina's doorgezocht, je komt er toch nog aardig wat tegen:
…de verzekeraars om je linkerdakpan te verzekeren tegen vallende sterren (maar bleek uitgesloten in de kleine lettertjes omdat ramp)
(…)
…de notabelen die alles wat omtrent je woning overgedragen, afgedragen, voortgedragen, opgedragen of ontdragen moet worden van zeer dure stempels moet voorzien (wat ze vrolijk lachend doen omdat toptarief)
…de curatoren die de armoedzaaiers uit huis moeten zetten (armoedzaaiers die met hetzelfde inkomen jaren geleden nog middenstanders waren omdat minder lasten)
http://www.geenstijl.nl/mt/archieven/3417091_pda.html
GeenStijl wilde 20.000 euro ophalen voor Gijsbert Ruiter om zijn dwangsom aan de gemeente Leudal mee te kunnen betalen. En GeenStijl háálde 20.000 euro op voor Gijsbert. Omdat het kan. Omdat we bazen van lezers hebben. Omdat fuck you, gemeente Sneudal.
http://www.geenstijl.nl/mt/archieven/3561641_pda.html
Zwemmen. U kijkt het. Omdat gespierde lijven (m/v) in weinig spandex. Omdat toch niks op TV. Omdat regen buiten. Omdat KromoMania. Maar vooral: omdat 'we' aardig wat podiumkansen hebben vanavond op de Olympische chloor-orgie in Londen.
http://www.geenstijl.nl/mt/archieven/2012/08/plons_geenstijl_zomerzwemavond.html
Gister in de Jumbo. Ik moest kiezen voor kant-en-klare lasagne of zelf maken. Ik koos voor het eerste omdat goedkoper, terwijl zelf maken leuker is.
http://www.ploep.com/view/message/261/
Ik heb het boek om de voorkant gekozen, omdat grappig
http://www.mijnstempel.nl/group/show-review?lc=1316&id;=2080
Ik heb het boek om de voorkant gekozen, omdat best wel leuk
(…)
Ik denk dat het verhaal niet echt gebeurd is, omdat saai
http://www.mijnstempel.nl/group/show-review?lc=1012&id;=2882
Omdat saai? Of hou je gewoon niet van lezen?
http://forum.fok.nl/topic/1977289/7/25
Gewoon omdat lekker wijf en tevens ook nog eens lief enzo.
http://www.blackbunny.nl/FrauBitch
Natuurlijk zijn we niet alleen in haar room maar boeien omdat lekker wijf 😉 !
http://www.islivereviews.nl/
Kees Fens in Tussentijds, 1972:
– Vanaf dat ogenblik beweegt hij zich tussen gisteren en morgen, tussen herinnering en verlangen, in een voortdurende lente want in een tijd van verwachting.
– Wat in dit boek gebeurt en beschreven wordt, is verbazingwekkend want uitzonderlijk.
Geweldig! Wat een goede bron: veertig jaar geleden én een vooraanstaand intellectueel (en voetballiefhebber, maar dit terzijde).
De gevallen bij Fens zijn van een iets ander – en misschien ouder? – soort, die de ANS ook al kent. Het gaat dan om nevenschikking van constituenten (anders dan zinnen), meestal adjectieven. Volgens de ANS niet voor iedereen acceptabel, maar toch 'geen bezwaar tegen':
http://ans.ruhosting.nl/e-ans/26/04/02/01/body.html