• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het mocht niet zo zijn

5 augustus 2014 door Marc van Oostendorp 7 Reacties

Door Marc van Oostendorp

 

Waarom zeggen mensen ‘het mocht niet baten‘? Waarom niet ‘het baatte niet‘? Dat is toch veel korter, en betekent bovendien hetzelfde? Dat vroeg iemand (in 140 lettertekens) op Twitter.

Nu is een gouden stelregel in het leven dat twee zinnen nóóit precies hetzelfde betekenen. Ieder woordje voegt wat toe, iedere verandering in de vorm zorgt ervoor dat de associatie net wat anders wordt gelegd. (Zelfs als je een zin herhaalt, betekent hij de tweede keer wat anders; het feit dat je hem herhaalt, voegt iets toe.) Dus wat is het verschil tussen de twee zinnen?

Mogen heeft verschillende betekenissen of betekenisnuances.

De Grote Bescheerder

 

 

De prominentste is die van ’toestemming hebben’: ‘Jij mag dat helemaal niet doen!’ Daarnaast kan het als hulpwerkwoord op allerlei andere manieren gebruikt worden. Er zit geloof ik geen toestemming verborgen in

zinnen als ‘Mocht Karel komen, geef hem dan dit briefje’, ‘Je mag blij zijn dat ik nog niet vertrokken ben’ of ‘Wie mag ik helpen?’

Toch klinkt die betekenis geloof ik wel mee in het mocht niet baten of het mocht niet zo zijn. Hoewel ook verstokte atheïsten die uitdrukkingen moeiteloos kunnen gebruiken, klinkt er volgens mij een hogere macht door van wie het kennelijk niet mocht; zoals ook in een gelukkig leven was hem niet gegund (of, wat ouderwetser, beschoren). Daarin klinkt stiekem een Grote Gunner (of Bescheerder) door, een onverwacht restje godsdienstigheid in een uithoekje van de taal.

Toneel

 

Voor mijn gevoel werkt het daarbij het best als het onderwerp een onpersoonlijk het is, zoals in de voorbeelden (het dat niet baten mag, of dat niet zo mag zijn). Althans, je kunt geloof ik ook nog wel zeggen:

  • De medicijnen mochten niet baten.

Maar de volgende zinnen kun je niet zeggen, althans niet met de bedoelde betekenis:

  • De politie mocht de daders niet vinden.

Naar mijn gevoel betekent dit niet hetzelfde als ‘het mocht niet zo zijn dat de politie de daders vond’. Zodra er in de zin een onderwerp optreedt dat zelf kan handelen en de uitkomst van die handeling beïnvloeden, verdwijnt de magische instantie die op de achtergrond toestemming kan geven, van het toneel.

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: modale werkwoorden, semantiek, taalkunde, woordbetekenis

Lees Interacties

Reacties

  1. JudyElf zegt

    5 augustus 2014 om 10:57

    ‘Wat mag het zijn: rode wijn?’
    ‘Nee, dat mag ik niet hebben.’
    ‘Waarom niet?’
    ‘Joost mag het weten.’

    Beantwoorden
  2. Mient Adema zegt

    5 augustus 2014 om 11:46

    Mogen is natuurlijk wel een modaal werkwoord en voegt dus iets toe aan het blote feit. Ik zie het dan ook als een werkwoord van de eventualiteit. Die kan je in alle betekenissen zo'n beetje erbij fantaseren.

    1. Wat mag ik inschenken? > veronderstelt dat iemand eerst gevraagd heeft of hij een keus mocht maken uit de drankvoorraad. Grappig daarbij is dan dat de moger wijzigt. Die wisseling is dan m.i. een vorm van beleefdheid, want de inschenker is niet afhankelijk van de toestemming van de drinker. De drinker was dat wél.
    2. Het mocht niet baten > de keus uit 2 opties viel anders uit dan de bedoeling was en op de achtergrond daarbij komt dan dat de vereiste/gesuggereerde toestemming heel impliciet is. Het mocht niet, je kunt niet anders dan het accepteren en erin berusten.
    3. Joost mag het weten > betekent zoiets als "het kan me niet schelen of Joost het nu weet of niet, maar…" Het modale zit dan in de toegevendheid, de eventualiteit en de berustende houding van de spreker.
    4. Mocht Marc het er niet mee eens zijn, dan is het ook goed > mogen als een eventuele mogelijkheid, die een voorwaardelijke bijzin inluidt.

    Pieker er verder niet te veel over, want het mag eigenlijk geen naam hebben. Het had die ook niet.

    Beantwoorden
  3. Taalprof zegt

    6 augustus 2014 om 10:25

    Naar mijn idee is 'mogen' het andere uiterste van de wenselijkheidsschaal, waarbij de verplichting het ene uiterste is. Bij 'de medicijnen mochten niet baten' zeg je volgens mij twee dingen: allereerst dat je het zelf wenselijk had gevonden dat ze wél zouden baten, en ten tweede suggereer je dat een of andere voorzienigheid, of het lot, het wenselijk vond dat ze dat niet deden.

    Beantwoorden
  4. Marc van Oostendorp zegt

    6 augustus 2014 om 11:59

    Ja, dank je! Twee dingen:
    1) Ik begrijp de term 'wenselijkheidsschaal' niet; ik zou denken dat dingen die mogen en dingen die verplicht zijn allebei 'wenselijk' zijn, zij het misschien voor verschillende actoren. Of zie ik dat verkeerd?
    2) Voor de 'het mocht…'-zin lijkt het me nodig dat het onderwerp agentief is/een wil heeft. Vandaar dat het niet zomaar 'het lot' kan zijn, want dat is blind en wil niks. 'Het mocht niet van het lot' lijkt mij ook raar. Toch?

    Beantwoorden
  5. Taalprof zegt

    6 augustus 2014 om 12:36

    Als iets heel erg wenselijk is (doorgaans niet voor jezelf, maar voor een ander persoon), dan is het verplicht (voor die bewuste persoon). Anderzijds, als het onwenselijk is maar nog net niet verboden, dan is het toegestaan.

    In een linguïstisch miniatuurtje uit 1993 staat al eens een soortgelijk geval besproken, in verband met de voorbeeldzin 'Zij kwam naast mij te zitten.' Zie hier.

    Beantwoorden
  6. Taalprof zegt

    6 augustus 2014 om 12:38

    Ik bedoel misschien meer 'minder wenselijk' dan 'onwenselijk.'

    Beantwoorden
  7. Marc van Oostendorp zegt

    6 augustus 2014 om 16:25

    Het wordt hoog tijd dat u eens al uw inzichten op het gebied van modale werkwoorden op een rijtje zet, Taalprof.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Gerrit Achterberg • Noordeinde

Ik loop in doodvacantie door den Haag.
Het uitgestalde wordt mijn eigendom.
De dorst naar u slaat op de wereld om
zonder dat ik de dingen overvraag.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

RAG

Een web van één draad lang
waarin een spin voer vangt,
waarop een vlieg kort zit,
beweegt, zijn poten wast,
wegvliegt en keert, niet weet
waarvoor die draad zich spant.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1894 Edgard Blancquaert
sterfdag
1849 Barthold Lulofs
1984 Leonardus Michels
1986 W.A.P. Smit
➔ Neerlandicikalender

Media

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d