• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Kijk hier de uitzending

19 september 2014 door Marc van Oostendorp 5 Reacties

Door Marc van Oostendorp


De webredactie van NRC Handelsblad is om. Lange tijd kondigde ze tv-fragmenten aan met de frase Kijk hier het interview van Sven Kockelman met Marianne Thieme. Maar sinds kort doen ze dat niet meer, en gebruiken ze een voorvoegsel: Bekijk hier…

Er zullen wel mensen hebben geklaagd, en ik moet toegeven dat ik zelf bij die andere formulering ergens een klein tikje voelde. Want kijken is natuurlijk meestal onovergankelijk en kan geen lijdend voorwerp hebben: Ik ga kijken! Kijk je even mee? Moet je hem zien kijken. Het voorvoegsel be- wordt wel meer gebruikt om een onovergankelijk werkwoord overgankelijk te maken: ik slaap, ik beslaap de vloer, ik wandel, ik bewandel de weg.

Alhoewel.
Eigenlijk zijn er verschillende lijdende voorwerpen die ook ik moeiteloos kan toevoegen aan kijken: eventueel een bijzin: even kijken of er iets aan te doen valt, maar vooral televisie en film.
Maar voor mijn taalgevoel kan zo’n lijdend voorwerp alleen iets heel algemeens aanduiden. Ik kan wel televisie kijken, met enige moeite nog wel detectives kijken en met nog iets meer moeite Derrick kijken, maar eigenlijk niet de aflevering van Derrick van afgelopen dinsdag kijken. De webredactie van NRC Handelsblad had die beperking kennelijk niet, maar inmiddels toch weer wel.

Passief

Ik geloof ook dat het hoe dan ook alleen werkt met dingen die je op een scherm ziet. Zelfs mensen die moeiteloos het journal van vanochtend kijken, zeggen naar mijn indruk niet ik kijk mijn zoontje, laat staan ik kijk dat mijn zoontje ontbijt.

De zaken zijn volkomen parallel met het werkwoord luisteren. Ik kan met moeite radio of Spotify luisteren maar eigenlijk niet Kunststof van gisterenavond luisteren of het nieuwe liedje van Zaz luisteren. Laat staan dat ik jou luister als je staat te zingen.

Het opvallende is dat het dus vooral goed werkt als er een passieve dimensie aan het kijken en luisteren zit: wie filmpjes kijkt en podcasts luistert, kan niks terugzeggen. Misschien heeft het te maken met het feit dat de werkwoorden zelf in hun betekenis al iets passiefs hebben: je kunt kijken zonder te zien, je kunt luisteren zonder te horen.

Die passieve betekenis kan iets worden uitgebreid; maar dan mag je er niet ook een lijdend voorwerp bij plaatsen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: syntaxis, taalkunde, woordgebruik

Lees Interacties

Reacties

  1. Mient Adema zegt

    19 september 2014 om 09:57

    Heerlijk, zo'n beschouwing half vanuit het gevoel, half vanuit de rede.
    Ik zou ook beginnen met te zeggen dat kijken intransitief is en bekijken transitief.
    Maar of kijken nu passiever is dan bekijken, weet ik niet. Het loopt wat in elkaar over; als we iemand aansporen met "kijk, dat is nu net het probleem" dan wordt het object wat verborgen, want je benoemt het niet maar suggereert het wel. Anderzijds is een uitdrukking als "bekijk het even!" misschien juist wel een manier om niet op het lijdend voorwerp in te zoomen maar de zaak algemeen te houden.

    Wat wij met onze ogen doen, is allereerst ze open doen, dan algemeen waarnemen, vervolgens inzoomen op een object om er tenslotte een echte studie van te maken. Oftewel: knop op aan, kijken, kijken naar en bekijken.

    Beantwoorden
  2. Taalprof zegt

    19 september 2014 om 11:04

    Ik betwijfel of het met dat passieve karakter van 'kijken' en 'luisteren' te maken heeft, want 'zien' en 'horen' zijn een stuk passiever (van betekenis) dan 'kijken' en 'luisteren,' en die hebben juist heel gemakkelijk een lijdend voorwerp. Als je iets ziet, dan overkomt het je (het onderwerp van 'zien' is niet echt een handelende persoon), terwijl je 'kijken' juist heel bewust en doelgericht doet. Vergelijk:

    (1a) Ik keek voorzichtig of het buiten regende
    (2a) Ik keek expres Derrick, om mijn vrienden te stangen
    (1b) *? Ik zag voorzichtig dat het buiten regende
    (2b) *? Ik zag expres Derrick, om mijn vrienden te stangen

    'Kijken' kun je combineren met bepalingen van gesteldheid die betrekking hebben op bewust handelen, terwijl dat met 'zien' niet gaat.

    Ik zou eerder denken dat het te maken heeft met dat doelgerichte karakter van 'kijken' en 'luisteren.' Die veronderstellen een richting of een doel, uitgedrukt in een voorwerpachtig zinsdeel met het voorzetsel 'naar.' Ik kan me voorstellen dat je dat zinsdeel, dat misschien aanvankelijk het karakter van een richtingsbepaling heeft, meer gaat zien als een voorzetselvoorwerp. Dan ligt de weg open om bij zinsachtige voorwerpen het voorzetsel weg te laten, en dan ben je op weg naar een lijdend voorwerp.

    Beantwoorden
  3. Mient Adema zegt

    19 september 2014 om 14:47

    Kunnen we het er dan misschien over eens zijn dat in een zin als

    "ik keek en ik keek en toen zag ik het"

    het kijken iets intentioneels, iets subjectiefs en iets persoonlijks heeft, terwijl het zien een objectieve vaststelling is van iets wat je goed hebt bekeken?

    En dat kijken en bekijken in wezen onder de noemer "subjectief" vallen, maar dat ze in de taal een verschillende invloed op hun omgeving hebben?

    Beantwoorden
  4. Marc van Oostendorp zegt

    19 september 2014 om 16:08

    Dank je wel, dat is een inzichtelijke reactie. Je oordelen onderschrijf ik helemaal; passief en actief is dus niet het juiste woord. Tegelijkertijd is er een andere dimensie: dat je ergens naar kunt kijken zonder het te zien, maar niet andersom; dus dat zien kijken vooronderstelt en andersom niet. Daar doelde ik eigenlijk op. Naar Derrick kijken betekent niet precies dat je ook maar iets van die aflevering meekrijgt. Derrick kijken heeft die implicatie geloof ik wel. Tegelijkertijd is (2a) dus wel goed voor sommige mensen, en zie ik ook wel het contrast met (2b).
    Interessant!

    Beantwoorden
  5. Mient Adema zegt

    19 september 2014 om 17:31

    Nog even over die 1a en 1b (ik keek of… en ik zag dat…): die vergelijking is niet helemaal gezond, maar tegelijkertijd wel onderscheidend.
    Bij kijken of hebben we te maken met een open resultaat, het kan regenen en het kan niet regenen.
    Bij zien dat is het een gesloten resultaat: het regent.
    Met andere woorden: eerst kijk je met de gedachte dat er 2 opties zijn en daarna zie je dat er 1 optie overblijft.
    Lijkt me een treffend voorbeeld van het subjectief/objectief-verhaal.

    Ik ga nu maar even naar de televisie kijken, hij moet nodig gepoetst 🙂

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Maarten van der Graaff • Peiskam

ik zit met kruimels op mijn jas in de stiltecoupé
ik word morsiger ik weet iets van poëzie
de forenzen zien het morsige in mij
ik ruik naaldbomen ik ruik potgrond

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

ARS POETICA

Waar puin ligt en een oude fiets
keerde mijn schoen een kistje om,
ik keerde op mijn schreden,
keerde het om, ik dacht misschien
ligt het toch liever andersom.

Bron: Het Zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1962 Joseph Endepols
➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d