• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Met zijn vijfjes

4 september 2015 door Marc van Oostendorp 8 Reacties

Zoals je mensen hebt die op een doorregende grijze dag tegen het grijze beton van de grijze gebouwen gegarandeerd een zeldzaam grijs vogeltje zien, zo zijn er mensen die aan de Nederlandse taal steeds weer nieuwe dingen weten te ontlokken.

Mijn college Gertjan Postma is zo iemand – hij weet je gegarandeerd te wijzen op dingen die je als moedertaalspreker al je hele leven wist, maar waar je altijd overheen gekeken hebt. Gisteren gaf hij een lezing op het congres van de Societas Linguistica Europaea, waarin hij liet zien dat de taal soms anders omgaat met kleine getallen dan met grote.

Een klein voorbeeld – zo’n voorbeeld dat hij dan even tussen neus en lippen noemt – is dat je wel kunt zeggen met z’n tweetjes, met z’n drietjes en met z’n viertjes, maar dat het daarna snel is afgelopen. Met Google vind je nog wel een handjevol met z’n vijfjes, zesjes en zeventjes, maar die vormen klinken raar, en staan ook niet in verhouding tot de hoeveelheden met z’n vijven, zessen en zevenen die je vindt.

Maar dat was niet de hoofdmoot. Die ging over alle twee de boeken tegenover alle eenentwintig boeken. In het eerste geval moet je de invoegen (alle twee boeken klinkt raar), maar in het tweede geval mag dat niet (alle eenentwintig de boeken klinkt net zo raar). Wanneer gebruik je wel of niet de?Er is hier sprake van een soort schaal: hoe kleiner het getal, hoe groter de voorkeur voor de. Bij twee, drie of vier is de nog verplicht, daarna is hij dat tot ongeveer twaalf niet meer, al blijft hij wel mogelijk, maar vanaf dertien kan hij eigenlijk niet meer.

Twaalf de boeken

Dit alles was overigens al wel bekend en lijkt bijvoorbeeld ook onafhankelijk te zijn aangevoeld door de Taaladviesdienst van Onze Taal. Postma liet zien dat er los daarvan nog een andere rol speelt: mensen vinden alle tien de boeken meestal beter klinken dan alle negen de boeken. Misschien is dat omdat tien als een soort overzichtelijke eenheid wordt beschouwd (en daarmee als een soort ‘klein getal’), maar waarschijnlijker speelt ook een ritmische factor een rol: tien de boeken geeft een mooie afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen, terwijl negen de boeken twee toonloze e’s op een rij heeft. Er was onder Postma’s informanten ook een tweedeling: mensen die eləf en twaaləf zeiden, waren minder geneigd om daarna nog de te zeggen dan degenen die elf en twaalf zeiden.

Het is, kortom alsof zowel telwoorden die te kort zijn (slechts één lettergreep) als telwoorden die een te laag getal aanduiden nog een extra de nodig hebben om op te steunen in deze constructie. Het is volgens Postma dan ook geen toeval dat kleine getallen allemaal éénlettergrepig zijn, terwijl grote getallen dat niet zijn. Honderd en duizend komen oorspronkelijk van de kortere vormen hond en duiz, maar kregen toen ze hun concrete betekenis van 100 en 1000 kregen er een lettergreep bij: de vorm van het woord weerspiegelt zijn betekenis.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: getal, semantiek, syntaxis, taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Taalprof zegt

    4 september 2015 om 08:23

    Het feit dat 'alle X de' slechter wordt bij grotere getallen wordt ook in de ANS opgemerkt: namelijk hier (klik door naar de opmerking)

    Beantwoorden
  2. Erik Mol zegt

    4 september 2015 om 09:10

    Ritme en melodie blijken van wezenlijk belang bij wat wel en niet kan in een taal. Voor een niet moedertaalspreker zit daar ook het probleem bij de taalverwerving: het aanleren van ritme en melodie.

    Beantwoorden
  3. Sylvia zegt

    4 september 2015 om 09:23

    Ha, dit was mij ook nog nooit opgevallen.

    De trends in Google hebben er wellicht ook mee te maken dat grote getallen in het algemeen minder voorkomen, met uitschieters bij ronde getallen. (Zie bijvoorbeeld hier.) Of is hiervoor gecorrigeerd?
    De woordlengte correspondeert ook met het aantal mentale bewerkingen dat we moeten doen om het getal mentaal 'uit te pakken': dit doet me denken aan bepaalde discussies uit de filosofie van de wiskunde.

    Verder vroeg ik me af hoe deze constructie in het Nederlands zich verhoudt tot andere talen. In het Engels kan je zeggen "all ten of the books", niet "all ten the books" en het lijkt me niet af te hangen van het precieze aantal.

    Persoonlijk zou ik trouwens niet snel zeggen "alle twee de boeken" (dan eerder "beide boeken"), maar wel "alle drie de boeken".

    Beantwoorden
  4. Bas Jongenelen zegt

    4 september 2015 om 09:58

    Ik heb 'Alle de gedichten' altijd een interessante titel gevonden: http://www.dbnl.org/tekst/vos_002alle01_01/ Past die titel in het systeem?

    Beantwoorden
  5. Mereie de Jong zegt

    4 september 2015 om 10:30

    'Ritme en melodie blijken van wezenlijk belang bij wat wel en niet kan in een taal.' Dat is zeker waar, ook in bijvoorbeeld het Engels. Zo kan de ritmische context zelfs de klemtoon in één en hetzelfde woord veranderen. Zo ligt (in Brits Engels) de klemtoon in het woord 'princess' normaal gesproken op de laatste lettergreep, maar in een combinatie met een naam erachter meer op de eerste ('Princess Diana').

    Beantwoorden
  6. Redactie Neder-L zegt

    4 september 2015 om 12:28

    Zoals gezegd, lijkt het effect te blijven bestaan (er is niet formeel voor 'gecorrigeerd', dit is iets dat ik vanochtend even bij mekaar gegoogled heb), maar het lijkt mij met een beetje zoeken vrij duidelijk dat de verhouding 'met z'n x-jes' tegenover 'met z'n x-en' snel afneemt, dat heeft dus weinig te maken met de wet van de googlebare getallen.

    Overigens geldt ook bij 'allebei DE boeken' dat die DE daar voor (vrijwel) alle sprekers noodzakelijk lijkt.

    Beantwoorden
  7. Redactie Neder-L zegt

    4 september 2015 om 12:29

    Tja, er ontbreekt een getal, he. Overigens lijken veel taalkundigen ervan uit te gaan dat het Nederlandse 'alle' zoveel betekent als 'al de', en in die zin is 'alle de' dus opvallend.

    Beantwoorden
  8. Taalprof zegt

    4 september 2015 om 15:03

    Zo heb je ook 'alle deze,' 'alle mijn' en 'alle mijne' ('alle myne sonden') en zelfs 'alle deze mijne' ('alle deze myne tegenwerpingen'). Ik denk dat je 'alle' in deze constructies als een verbuiging zou moeten beschouwen.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jonathan Griffioen • Abnormale kinderen

Ja, Rutger Kopland is blauw.
M. Vasalis is blauwer,
veel blauwer, rode grond met blauwe
bergen. Kopland is grijzer, ik zag nooit
grijzer blauw.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Agenda

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Cornelis Stutterheim
1904 Leendert van Dis
sterfdag
2020 Hugo Ryckeboer
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d