Door Marc van Oostendorp
Over vijftig jaar, zo beloof ik jullie, komt er een in leer gebonden uitgave van mijn blogposts op Neerlandistiek over de constructie Klik hier. Die serie is nog niet erg vergevorderd – dit is de tweede aflevering en de eerste verscheen in 2013 -, maar geef het nog wat tijd en het boekje loopt vanzelf vol. Zeker nu ook andere bloggers zich ermee gaan bemoeien, zoals mijn Nijmeegse collega Marten van der Meulen, die onlangs op Twitter deze observatie deed:
Ik vind dit heel erg grappig. Vooral niet hier dus. Zeldzaam ook volgens mij, of zien jullie dit vaker? pic.twitter.com/bW6HBd1pUS
— Marten vd Meulen (@MartenvdMeulen) 23 mei 2018
Er is inderdaad op het eerste gezicht iets raars: je hoort niet te zeggen klik daar, maar je hoort te zeggen klik hier. Althans, je kunt natuurlijk wel klik daar zeggen, maar dan alleen als je verwijst naar iets wat al eerder is genoemd: “Ga naar de hoofdpagina van de site en klik daar op de het menu-item ‘Veelgestelde vragen’.” In zo’n zin is daar juist eigenlijk raar?
Zwaarder
Enig twitteren leidde er al snel toe dat we ontdekten dat de bron van Martens zin deze pagina is op de website van de Taalunie. Daar kun je dat daar inderdaad zien als een terugverwijzing, naar het Eindhovencorpus. Maar dat lost de vraag niet op: waarom moet je voor ieders taalgevoel op links spreken over hier en niet over daar, of over deze pagina, zoals ik aan het begin van deze alinea deed, en niet over die pagina?
Het rare is dat in het Nederlands dit, deze en hier juist specifieker in betekenis lijken te zijn dan dat, die en daar. De eersten verwijzen normaliter alleen naar dingen die dicht bij de spreker (en misschien de hoorder) zijn, maar de laatste kun je in allerlei conteksten gebruiken. Een paar jaar geleden schreef ik daar <hier> al over: de zin
- Heb je een nieuwe camera gekocht en wil je deze leren beheersen?
klinkt veel minder natuurlijk dan
- Heb je een nieuwe camera gekocht en wil je die leren beheersen?
zoals ook Hier staan we dan specifieker (en ‘zwaarder’) klinkt dan Daar staan we dan.
Gipsen been
Het komt erop neer dat woorden die nabijheid aangeven ook echt alleen gebruikt kunnen worden als er sprake is van een soort nabijheid al is het maar in gedachten. “Deze kinderen bevinden zich aan de andere kant van de wereld” kun je wel zeggen, maar alleen als je eerst de aandacht op die kinderen hebt gevestigd zodat ze in ieder geval geestelijk nabij zijn. “Die kinderen zijn bloemetjes op mijn gipsen been aan het tekenen” kun je daarentegen altijd zeggen, ook al zijn die (!) kinderen dus heel erg nabij.
Maar hoe zit het dan met die links? Waarom moet je schrijven klik hier of klik op deze pagina en kun je alleen zeggen klik daar of klik op die pagina als je die pagina al genoemd hebt? Helemaal duidelijk is dat niet.
Het woord zelf
Althans, het laatste is denk ik wel te begrijpen: daar en die hebben niet zoveel betekenis, dus zijn dat de logische keuzes als je niet hoeft te specificeren. Je zegt ook eerder: ‘bloemen, daar denk ik iedere dag aan’ dan ‘bloemen, hier denk ik iedere dag aan’, of ‘bloemen, die vind ik mooi’ dan ‘bloemen, deze vind ik mooi’. Het is dus een voorbeeld van de betrekkelijke neutraliteit van daar, die en dat.
Maar hoe zit het dan met klik hier? Misschien gaat het er hier (!) om dat je echt op een bepaalde plek moet klikken, en wel een die als dichtbij kan worden aangemerkt: het woord zelf.
Ik vind dat een vreemde vraag, waarom je ‘klik hier’ zou zeggen. Doorgaans is de zin waarin het ‘klik hier’ zit ook de link waar je op moet klikken om op de betreffende pagina of site terecht te komen. Er zit dus geen verwijzing naar een ‘daar’ in die zin. En de reden waarom de zin zelf doorgaans aanklikbaar is, en je niet de constructie ‘klik daar voor meer info over xyz’ en dan de aanklikbare zin krijgt, is ook eenvoudig: SEO. Een zoekmachine als Google indexeert op zoekwoorden, en maakt gebruik van algoritmes om te bepalen welke zoekwoorden belangrijker zijn dan andere. Een van die aspecten die Google als ‘belangrijk’-signaal beschouwt, is dat er een link achter zit. Wil je dus dat Google de zoekwoorden van een bepaalde pagina opmerkt, dan moet je die zoekwoorden zetten in de zin met een link. In mijn bovenstaand voorbeeld krijgt ‘xyz’ extra aandacht van Google, en dat is de bedoeling. Als je die ‘xyz’ in een zin nà de ‘klik daar’ met link zet, zonder de link zelf dus, scoort je zoekwoord minder goed bij Google. Dat is meteen ook een belangrijke reden waarom je beter een volledig zin aanklikbaar maakt, en niet alleen het woordje ‘hier’. Tenzij je met ‘hier’ hoog wil scoren in de zoekresultaten van Google.
Je conclusie aan het eind lijkt me correct: het linkwoord in de zin zelf is nogal dichtbij. ‘Hier’ moet eerst geraadpleegd worden aan ‘daar’ te komen. Volgens mijn taalgevoel werkt dit zelfs zo in een zin met verwijzingen die niet klikbaar zijn, bijvoorbeeld (in een boek):
“Wilt u meer weten over onze methode, dan vindt u op deze pagina’s meer informatie: 63-65, 71, 75.”
Ja, dat is een goede observatie. “U vindt op die pagina’s meer informatie” zou heel vreemd zijn.
In een verwante deiktische afgrond val ik altijd weer bij de automatische paspoortcontrole op Schiphol. ‘Kijk hier’ staat er tamelijk ver verwijderd van een klein pijltje en boven het camerabeeld van je eigen hoofd. De reflex: ik kijk vooral en lang naar het hier van ‘hier’. Als ik in de richting van het pijtje geduwd moet worden, zou er voor mij ‘kijk daar’ moeten staan. Tenzij het juist gaat om de opeenvolging van oogbewegingen, maar dat wordt dan niet uitgelegd.
https://www.schiphol.nl/nl/pagina/paspoort-en-reisdocumenten/