Het Engels en het Duits – én het Nederlands daartussenin    

        

De drie talen

Al voor degene die zich tenminste op het basisniveau voor West-Germaanse talen interesseert valt het onmiddellijk op dat het aantal gelijkenissen tussen de drie talen aanzienlijk groot is. Wie Engels, Nederlands of Duits spreekt, begrijpt ook wat van de andere van deze talen die hij of zij niet als moedertaal spreekt. Gezien de gemeenschappelijke oorsprong van deze talen en de geografische ligging is dat geen groot wonder – het is goed begrijpelijk.

Voor de gelijkenissen heeft hun gemeenschappelijke oorsprong (de Germaanse oertaal)  gezorgd en voor de verschillen hun verschillende ontwikkeling. Het Engels en het Duits worden vaak als twee polen – ofwel twee extremen wat de West-Germaanse talen betreft – aangeduid. Het Engels kan worden beschouwd als de taal die het meest romaans, anders en vereenvoudigd is geworden terwijl het Duits het meest bij het oorspronkelijke, traditionele gebleven is. En ergens in het midden ligt dus het Nederlands. Maar waar precies? Het doel van dit stukje is duidelijk te laten zien en ook met enkele voorbeelden te benadrukken dat het Nederlands inderdaad de middenpositie inneemt, soms dichter bij het Engels, soms dichter bij het Duits.

Syntaxis, genus, naamvallen en adjectiefflexie, numerus, composita

Wat de syntaxis betreft staat het Nederlands wel in het midden maar toch wat meer aan de Duitse kant. Ook al heeft het Engels de zogeheten SVOMPT (een afkorting om de woordvolgorde te onthouden in een Engelse zin: Subject, Verb, Object, Manner, Place Time), is het in vergelijking met het Duits en het Nederlands vrij goed mogelijk om te stellen dat de regels van de zinsbouw en de woordvolgorde niet zo strikt zijn. Het Engels bevat geen tangconstructies of voegwoorden die de woordvolgorde veranderen wat weer kenmerkend is voor de twee andere talen.

Een belangrijk verschil tussen het Nederlands en het Duits is echter het feit dat het in het Nederlands mogelijk is om de vaste zinsconstructie aan te tasten wanneer er een voorzetsel gebruikt wordt.

Bijvoorbeeld:

Ms Van den Horst has e-mailed us that she will not be coming in January. (ENG)

Mevrouw Van den Horst heeft ons gemaild dat ze niet komt in januari. (NL)

Frau Van den Horst hat uns per E-Mail mitgeteilt, dass sie im Januar nicht kommen wird. (D)

Sprekend over genus is het weer zo dat het Nederlands zich tussen de twee andere talen bevindt, in dit geval precies in het midden. Terwijl het Engels geen verschillen (meer) maakt tussen genera en dus alleen twee lidwoorden nodig heeft – onbepaald a/an en bepaald the voor alle naamwoorden – maakt het Duits verschillen tussen drie genera waarvoor dan drie bepaalde lidwoorden nodig zijn (der, die, das).

Het Nederlands beschikt hier over twee: bepaald de voor de naamwoorden van mannelijk en vrouwelijk geslacht en bepaald het voor de neutrale woorden.

Om een paar voorbeelden te laten zien:

	Engels	Nederlands	Duits
mannelijk	the day	de dag	der Tag
vrouwelijk	the sun	de zon	die Sonne
neutraal	the water	het water	das Wasser
	1 genus	2 genera	3 genera

Wat is er in het Engels en in het Nederlands overgebleven van naamvallen? Niet veel, tenminste zeker niet zo veel als in het Duits. In dit opzicht ligt het Nederlands aanzienlijk dichter bij het Engels want de verhoudingen tussen woorden in een zin of de functie daarvan van beide talen worden meestal door voorzetsels uitgedrukt en de vorm van andere woorden verandert bijna niet. In het Duits hebben we wel nog vier naamvallen – nominatief, accusatief, datief, en genitief die ervoor zorgen dat vormen van enkele woorden zich veranderen. Dit is het meest zichtbaar aan de vormen van bepaalde lidwoorden en de flexie van adjectieven.

Ter vergelijking:

	Duits	Nederlands	Engels
nominatief	ein dicker Mann	een dikke man	a fat man
nominatief	der dicke Man	de dikke man	the fat man
akusatief	den dicken Mann	de dikke man	the fat man
datief	dem dicken Mann	aan de dikke man	(to) the fat man
genitief	des dicken Mannes	van de dikke man	of the fat man

Bij het uitdrukken van het numerus is het, hoe dan ook, hetzelfde geval. Daar zien we alweer het Nederlands exact tussen het Engels en het Duits. Het Engels gebruikt in het meervoud gewoon bijna overal het affix -s waartegen dan het Duits staat met het gebruik van zowel affixen als de umlaut. En te midden daarvan is het Nederlands te vinden met affixen -s en -en.

Heel karakteristiek voor Germaanse talen is het groot aantal samenstellingen. Die kan men nog relatief vaak zien bij alle drie talen ook al is het weer zo dat ze in het Engels minder vaak voorkomen en in het Duits het vaakst. En het zal waarschijnlijk geen grote verrassing zijn dat ik wederom stel dat het Nederlands midden tussen de twee andere talen zit. Deze keer is het Nederlands evenwel meer Duits dan Engels.

Zie deze:

Duits	Nederlands	Engels
gemüsehändler	groenteman	greengrocer
vollmond	volle maan	full moon
autobahn	snelweg	highway
fahrradweg	fietspad	cycling track
hausarzt	huisarts	family doctor

In het midden dus, maar toch ietwat aan de kant van het Engels

Ook al zou men op de eerste blik kunnen stellen dat het Nederlands zeker dichterbij het Duits ligt – wat dan gebaseerd zou zijn op de grote hoeveelheid gelijkenissen op het lexicologische (in dit artikel de composita) en syntactische veld (tangconstructies en vaste zinsbouwregels) – is het eigenlijk helemaal niet zo makkelijk om dat te stellen. Grammatisch en morfologisch gezien is het Nederlands namelijk veel dichter bij het Engels te vinden (geen naamvallen meer en soortgelijke regels voor adjectiefflexie). En soms staat het precies daartussenin – bijvoorbeeld in het geval van lidwoorden en de wijze waarop het meervoud wordt gevormd.

Dominik Malisek studeert Nederlands aan de Universiteit van Olomouc, Tsjechië.