• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Logo

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Artikelen
  • Media
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De ezelsbruggetjes in ons grammaticaonderwijs; kunnen we zonder?

3 mei 2023 door Sandra van Heemskerk 8 Reacties

Enkele weken geleden besprak ik een aantal formuleringskwesties met mijn leerlingen in havo 4. Zo ook incongruentie. Ik legde uit wat het begrip betekende en dat persoonsvorm altijd bij het onderwerp moet passen. Onderwerp enkelvoud? Dan de persoonsvorm ook enkelvoud. Tot zover zag ik knikkende gezichten: Ja, dit snapten ze ook wel, duh.

Ik vervolgde mijn verhaal dat het toch ook fout gaat, terwijl we dat niet altijd door hebben. Bijvoorbeeld als de zin wat langer wordt en het onderwerp verder bij de persoonsvorm vandaan staat of als het meewerkend voorwerp onterecht als onderwerp wordt gezien en de persoonsvorm daaraan aangepast wordt. Ik zag wat vraagtekens opkomen en de eerste vinger melde zich. “Mevrouw, wat is ook alweer het meewerkend voorwerp?”

Twee jaar geleden heb ik een aantal van mijn huidige havo 4 leerlingen les gegeven in havo 2 en daar heb ik ze het redekundig ontleden uitgelegd. Het moet dus bekend zijn!

Ezelsbruggetje

Ik vroeg aan de andere leerlingen of er iemand het antwoord op de vraag kon vertellen. Eén leerling stak zijn vinger op en zei: “Dat is iets als je er ‘aan’ of ‘voor’ voor kunt zetten.” Aha, daar is het beruchte ezelsbruggetje waar veel leerlingen mee geconfronteerd worden in de onderbouw en op de basisschool. Er ging een tweede vinger omhoog: “Mevrouw, dat heeft toch iets met het werkwoord te maken? Je kunt aan het werkwoord toch zien of er een meewerkend voorwerp in de zin moet zitten?” Wauw! Die leerling had goed opgelet! Ik heb haar en enkele andere leerlingen inderdaad twee jaar geleden verteld dat je aan de valentie van een werkwoord kunt zien hoeveel typen zinsdelen je in de zin kunt verwachten. Ik besloot het lesje over de valentie kort te herhalen voordat ik verder zou gaan met incongruentie. Een aantal leerlingen heb ik nog niet eerder les gegeven in de onderbouw, zij hebben altijd van een collega les gehad.

Nadat ik de valentie van werkwoorden en de grammaticale rollen die werkwoorden dus met zich meebrengen had uitgelegd, was er voor een aantal leerlingen een wereld open gegaan. Zo hadden ze het nog niet eerder uitgelegd gekregen! Wat goed dat ze nu aan het werkwoord konden zien naar hoeveel rollen ze moesten zoeken. En vooral ook, bij wat voor soort werkwoorden er een meewerkend voorwerp in de zin moet staan en hoe ze die zonder ezelsbruggetje kunnen herkennen. Hoe logisch zit het eigenlijk in elkaar!

Wat is dat toch met het grammatica onderwijs dat gedoceerd wordt met ezelsbruggetjes? Al in het basisonderwijs begint dat en we stappen er maar slecht vanaf. De lerarenopleidingen leren alle docenten in spé aan om op deze andere wijze naar het grammaticaonderwijs te kijken. Toch vallen we binnen het onderwijs snel terug op de trucjes en ezelsbruggetjes. Vaak ingegeven door de traditie van de school en/of de methodeboeken. ln praktijk blijkt dat het veel duidelijker is welke rollen er in een zin moeten staan, als we leerlingen meer over onze taal leren, in dit geval over de valentie van onze werkwoorden. De leerlingen moeten het echt hebben van onze inventiviteit om grammaticaonderwijs op een zinvolle manier aangeleerd te krijgen. Herdidactisering van ons grammaticaonderwijs zet ik op de agenda bij het talenoverleg. Ook bij andere talen zullen leerlingen er baat bij hebben en vooral onze collega’s Duits zullen ons enorm dankbaar zijn.

Ik ben benieuwd, volgend jaar komt er weer een klas die ik eerder heb lesgegeven naar havo 4, zou de valentie weer een flinke bel doen rinkelen?

Sandra van Heemskerk doet de master Nederlands aan de Hogeschool Utrecht. 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Jong, Neerlandistiek voor de klas, Uitgelicht, Uitgelicht Jong Tags: Ezelsbruggetjes, grammaticaonderwijs, Jongneerlandistiek voor de klas, Neerlandistiek voor de klas, voordeklas

Lees Interacties

Reacties

  1. Rozemarijn zegt

    3 mei 2023 om 12:54

    Beste Sandra,

    Je blog roept herkenning op. Ook in mijn onderwijspraktijk loop ik tegen de ezelsbruggetjes aan. Daarnaast worden deze ezelsbruggetjes ook nog eens door elkaar gebruikt. Ik ben ook een voorstander van een andere aanpak van grammatica onderwijs. De methode Kern Nederlands doet hier al goed aan mee!
    Wellicht een methodetip voor jullie school.

    Groet, Rozemarijn Goossensen

    Beantwoorden
  2. Jan Uyttendaele zegt

    4 mei 2023 om 11:55

    Natuurlijk is het de bedoeling dat de leerlingen eerst nadenken over de valentie van het werkwoord, bv. ‘geven’: iemand geeft altijd iets aan iets of iemand. Maar in tweede instantie en ter controle moeten ze nagaan of je die ‘aan’ kunt weglaten. Anders gaan ze wellicht denken dat een werkwoord als ‘besteden’ ook een meewerkend voorwerp heeft. Je besteedt ook altijd iets aan iets of iemand, bv. ‘Hij besteedt aandacht aan zijn leerlingen’.

    Beantwoorden
  3. Arcimboldo zegt

    4 mei 2023 om 18:03

    Help mij! Ik ben maar een arme HBS-B’er… Wat is de “valentie” van een werkwoord?

    Beantwoorden
    • Frans zegt

      7 mei 2023 om 19:36

      Een woord voor hoeveel argumenten een werkwoord neemt, een beetje zoals valentie in scheikunde.

      Beantwoorden
  4. Anita zegt

    6 mei 2023 om 14:06

    Is het niet in spe?

    Beantwoorden
  5. Ben Salemans zegt

    10 mei 2023 om 18:34

    Hallo Sandra. Interessant artikel! Maar kun je in een uitgebreider artikel, in bijvoorbeeld neerlandistiek.nl, uiteenzetten hoe je zinsontleding (en woordbenoeming?) aanleren uitlegt met behulp van ‘valentie’. Ik denk dat meer docenten dat zeer op prijs zouden stellen. Groetjes van Ben Salemans.

    Beantwoorden
    • sandra van heemskerk zegt

      12 mei 2023 om 18:15

      Beste Ben, Leuk! Ik wil daar best een uitgebreider artikel aan wijden. Ik ga hier de komende weken eens op broeden.
      Groet, Sandra

      Beantwoorden
    • Jimmy van Rijt zegt

      21 mei 2023 om 17:30

      Dag Ben,
      Het zou leuk zijn als Sandra er nog eens een stuk over zou schrijven, maar over valentie in het grammaticaonderwijs is al tamelijk veel over geschreven, zie bijv. https://lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/1609 en https://didactieknederlands.nl/zo-kan-het-ook/grammatica/2020/09/grammatica-vanuit-valentie-als-basisconcept/. We weten ook dat het goed werkt in het grammaticaonderwijs: https://repository.ubn.ru.nl/bitstream/handle/2066/230214/230214.pdf?sequence=1&isAllowed=y.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Dialect van de week

Nar den buuet goan

“Nar den buuet goan” (naar de boot gaan) betekent in het Wichels “bevallen”. In Wichelen, het dorp waar de inzender van deze zin opgroeide, werd aan kinderen verteld dat baby’s werden afgehaald (ook “kuuepen” (kopen) genoemd) bij een van de vrachtschepen op de Schelde. Het Wichels is een overgangsdialect met opvallend veel dubbelvormen en diftongen. […]

➔ Lees meer
  • Facebook
  • YouTube

Thema's

#taalkunde
Maar goed, een blog over maar goed
Noe he’j ’t schoap an’t driet’n
Dao heb ich mien naas te hoêg vur sjtaôn
Er hangt een schoer in de lucht
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen 
#letterkunde
Bewonderenswaardig bewonderen
Call: Ritme en rijm in Nederlandstalige gedichten en liederen 
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Podcast: Leve(n) lezen met Jeroen Dera
Podcast: Leve(n) lezen met Ingmar Heytze
#recensie
In Het paradijs van slapen kleurt Joost Oomen de dood hoopvol
Yara’s Wedding: een voorstelling die je bijblijft.
Verlies, liefde en leegte: De mitsukoshi troostbaby company
Zee nu: Een dystopische roman over zeespiegelstijging
De zestiende eeuw plus vierhonderd jaar in het ijs: een atypische ecoroman
#taalbeheersing
Maar goed, een blog over maar goed
Hoe werkt een hondenfluitje?
Geert Milders?
‘Poepelwoefie’
Schrijfwedstrijd ‘Neologisme’
#toekomstinterview
‘Ik geloof er toch echt in, dat je iets moet kiezen waar je blij van wordt.’
‘Geniet van wat het vak je brengt. De neerlandistiek kan je naar zoveel plaatsen brengen, zowel letterlijk als figuurlijk.’
‘Mensen sturen berichten over kinderporno alsof ze flippo’s verzamelen’
‘Vertalen is de meest intensieve manier om met taal bezig te zijn’
‘Bedroevend weinig tijd voor het plezier in lezen’
#wijzijnneerlandici
Kwaliteit boven kwantiteit?
Literatuur, natuur, insecticiden en het internet
Jong Neerlandistiek in gesprek: studenten over de grens
#wijzijnneerlandici: Jacques Klöters
“Aan het begin van de studie sprak ik nog geen Nederlands. Na drie jaar schreef ik een scriptie in het Nederlands.”
#voordeklas
24 paar ogen, een glimlach en een gereedschapskist
De vlucht naar Engelse literatuur, waardevol of schadelijk?
Later word ik dokter! Of juf! Of allebei!
Literatuur voor alle leeftijden
De ezelsbruggetjes in ons grammaticaonderwijs; kunnen we zonder?

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d