Tijdens mijn opleiding Taalwetenschap heb ik het geluk gehad dat ik al veel heb mogen leren over de Nederlandse taal. Eén inzicht kiezen is dan ook lastig, want er zijn opties genoeg. Maar gezien ik echt zelf mag kiezen is de keuze toch niet zó lastig. Want wat mij nou echt trekt, en het zal niemand die bekend is met mijn werk verbazen, zijn toch de spreekwoorden. En ook de typisch Nederlandse spreekwoorden, want die zijn er!
Ik vind het namelijk belangrijk dat men inziet dat spreekwoorden meer zijn dan alleen een leuke uitspraak die misschien soms van pas komt. Spreekwoorden zijn onlosmakelijk verbonden met cultuur: ze bieden een weerspiegeling van de normen en waarden van een samenleving en zijn zo een evaluatie van menselijk gedrag. Spreekwoorden zijn een vrij unieke vorm van taal en het kost dan ook meer tijd om spreekwoorden te leren. Bovendien geven ze ook een blik op de geschiedenis van de mensheid. Bijvoorbeeld het spreekwoord Je moet een gegeven paard niet in de bek kijken, dat ontstaan is uit de paardenhandel die vroeger natuurlijk veelvoudig werd gevoerd. Ik vraag me af of zo’n spreekwoord in de moderne wereld nog zou ontstaan…
Er zijn veel spreekwoorden die in veel talen terugkomen en daarbij algemene boodschappen delen. Denk bijvoorbeeld aan De pen is machtiger dan het zwaard en Als je het over de duivel hebt…. De boodschap over de macht van het geschreven woord of het feit dat je voorzichtig moet zijn wanneer je over anderen praat, kunnen gezien worden als algemene lessen voor de mensheid.
Maar hoe zit het nou met typisch Nederlandse spreekwoorden? Een voorbeeld van een spreekwoord dat voornamelijk in Nederland populair is, is Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen. Dit zegt natuurlijk wat over het vroegere belang van (kennis van) het christendom en de bijbehorende feestdagen. Alleen wanneer je weet dat de timing van deze dagen van elkaar afhankelijk is, begrijp je de kernboodschap van het spreekwoord. Of Maak dat de kat wijs, een spreekwoord dat werkelijk enkel in Nederland gebruikt lijkt te worden. Hoewel ik dan nog niet goed durf te zeggen wat dit spreekwoord dan zegt over onze cultuur… een oordeel over de intelligentie van katten? Er zijn natuurlijk meer typisch Nederlandse spreekwoorden die ik nog niet uitgeplozen heb, zoals Al draagt een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding.
En dan heb je ook nog nieuwe Nederlandse uitspraken die als spreekwoorden gezien kunnen worden zoals het iconische MAND! of de slogan Wij van WC-Eend; waarvan het ontstaan alleen al wat zegt over ontwikkelingen in onze samenleving.
Naast de algemene les die altijd achter een spreekwoord zit, kunnen we er dus veel meer van leren. Ik hoop dan ook dat dit gedaan wordt en ik hieraan bij kan blijven dragen. Voor vandaag neem ik genoegen met het belichten van het belang van spreekwoorden voor onze Nederlandse cultuur en hoop ik dat we met z’n allen de bloemetjes goed buiten zetten voor Neerlandistiek, van harte!
Yfke de Jong is redacteur bij Jong Neerlandistiek, schrijft wekelijks voor de spreekwoordenrubriek en studeert Taalwetenschap aan de Radboud Universiteit.
Leuk artikel weer! Al is die van die aap ook internationaal, in Spanje is er een gelijksoortige: ‘Aunque la mona se vista de seda, mona se queda’, volgens een artikeltje op elcorreogallego.es zelfs afkomstig van een fabel van Aesopus en ook door Erasmus gebruikt in de Lof der Zotheid.
Wat een goede aanvulling, daar was ik nog niet van op de hoogte.
Mogelijk kan ik hier dan eens naar kijken voor het spreekwoord van de week, bedankt voor je tip! 😉