Iets wat waardevol of winstgevend is toch van de hand doen.
Deze week bespreken we een spreekwoord met – warempel – een literaire oorsprong: de kip met de gouden eieren slachten! Uit de letterlijke woorden valt met een beetje fantasie al wel op te maken wat de betekenis is. Het waarschuwt voor beslissingen die eerst weliswaar voordeel opleveren, maar op de lange termijn negatieve gevolgen kunnen hebben (dbnl). Ik kom de uitdrukking nog maar weinig tegen. Jammer eigenlijk, want bijvoorbeeld met de klimaatverandering is het nog altijd relevant (maar goed, de succesformule van een goed spreekwoord is natuurlijk dat hij altijd toepasselijk is).
De oorsprong van het spreekwoord ligt in de klassieke oudheid, namelijk bij de dichter Aesopus. In zijn fabel ‘De gans met de gouden eieren’ hebben een boer en zijn vrouw een gans die elke dag een gouden ei legt. Hier zijn ze natuurlijk erg blij mee, maar op een dag worden ze te ongeduldig – één ei per dag is niet langer genoeg voor ze. Daarop besluit de boer om de gans te slachten in de hoop nog meer gouden eieren in het lichaam te vinden, zodat hij deze er in een keer uit kan verwijderen. De gans bleek van binnen echter niet anders dan andere ganzen. Omdat de boer dus niet tevreden was met wat hij had, verloor hij zijn belangrijkste inkomstenbron.
De eerste Nederlandse bewerking van dit verhaal komt van niemand minder dan Joost van den Vondel. Zijn boek Warander der Dieren (1620) is een verzameling van moralistische fabels en duidelijk geïnspireerd op Aesopus. Zo is de gelijkenis met De Vrouwe en Henne (nummer CVIII in het boek) over een armlastige vrouw die een kip met gouden eieren slacht best duidelijk. Zij moet bovendien dezelfde les ondervinden:
‘De Gierige’ haer bevindt bedroghen in haer sin:
Terwijl zij schatten soeckt, verliest zij haer ghewin’
Oftewel, de gierigaard komt bedrogen uit. Terwijl – en omdat – ze schatten zoekt, verliest ze haar inkomen. Niet alleen het spreekwoord, ook Vondel laat zijn relevantie vandaag de dag dus blijken. De les moge duidelijk zijn: wees tevreden met wat je hebt, want degene ‘die wickt eerst eer hij’t waeght, sal na-rou van hem keeren.’
Jaap Twiest is masterstudent Literair bedrijf aan de Radboud Universiteit.
Laat een reactie achter