Door Marc van Oostendorp Taal ligt aan de basis van de samenleving: zonder taal zijn de ingewikkelde afspraken, contracten, regels, waarop de samenleving gebouwd is niet denkbaar. Taal is bovendien hét instrument bij uitstek van de politicus: alles wat hij maakt is gemaakt van taal (amendementen, resoluties, wetsvoorstellen), al zijn handwerk bestaat grotendeels uit taal … [Lees meer...] overDe verkiezingsprogramma’s over taal: D66
De vragenschaal
Door Marc van Oostendorp Er zijn graden van vraagachtigheid. De vraagachtigste vraag is er een die met een vraagwoord begint: Waar haalt Abraham de mosterd? [1] Iets minder vraagachtig is de ja/nee-vraag, die met de persoonsvorm begint: Haalt Abraham zijn mosterd nu eens op? [2] En de minst vraagachtige vraag heeft de vorm van een bewering: Abraham is toch … [Lees meer...] overDe vragenschaal
Het eeuwige gevecht tussen als en dan
Door Marc van Oostendorp Moet je nu groter als zeggen of groter dan? Daarover kun je lang bakkeleien zonder dat een van de bakkeleiers er gelukkig van wordt. Je kunt je ook afvragen waaróm er eigenlijk variatie is, en waarom precies tussen die twee vormen. En dan kom je tot verrassende inzichten: dat het Nederlands zich bijvoorbeeld beweegt in de richting van het Duits, maar … [Lees meer...] overHet eeuwige gevecht tussen als en dan
Wetenschap, houd op met al dat reproduceren!
Door Marc van Oostendorp Het hoofdartikel van NRC Handelsblad had het afgelopen zaterdag, behoorlijk hysterisch, over 'verziekte wetenschap'. Als medicijn voor alle ellende die de wetenschap volgens de krant over zichzelf had afgeroepen, raadde het aan dat 'er serieus gekeken wordt' naar een manifest dat een aantal wetenschappers ook al vorige week publiceerde in Nature Human … [Lees meer...] overWetenschap, houd op met al dat reproduceren!
Woordsoorten zijn raadsels
Door Marc van Oostendorp Er zijn onderwerpen in de taalkunde waarover we na duizenden jaren theoretiseren nog steeds weinig weten. Woordsoorten zijn zo'n onderwerp. Het is in het Nederlands duidelijk zinnig om bijvoorbeeld werkwoorden (lopen, slapen) te onderscheiden van zelfstandig naamwoorden (wandeling, bed). De eerste twee hebben bijvoorbeeld een verledentijdsvorm … [Lees meer...] overWoordsoorten zijn raadsels
Kangeroe
Door Marc van Oostendorp Omdat het vandaag de Dag van de Herontdekte Klassieker is, heb ik mijn zondagochtendminicollege vandaag ook uitgeschreven – onder de video. Als ik jou de afgelopen dagen nog niet heb gevraagd hoe je kangoeroe uitspreekt, ken ik je waarschijnlijk niet. Dat er variatie zit in de klinker is geen verrassing: sommige mensen zeggen kang[a]roe, … [Lees meer...] overKangeroe
‘In ’t frisch gelispel van de ritslende iepen’
Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (106) Het Nederlandse sonnet bestaat 452 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan? Door Marc van Oostendorp De gelukkigste periode in het leven van Hélène Swarth was waarschijnlijk toen ze op 35-jarige leeftijd trouwde met de journalist Frits Lapidoth. Ze schreef in die tijd dweperige sonnetten over haar prins op het … [Lees meer...] over‘In ’t frisch gelispel van de ritslende iepen’
De wereld veroveren als je ook een formulier kunt invullen
Iemand gooit haar eigen glazen in in ons managersfeuilleton De verleden tijd van lijken. Door Marc van Oostendorp "Marie", zei de in een manager veranderde promovenda Femke. "Ik wil je wat goede raad geven." Ze keek de UHD Geschiedenis van de neerlandistiek tot 1800 bezorgd aan. Deze keek enigszins verwonderd terug. "Het gaat om de vergadering van daarnet. Ik vind het heel … [Lees meer...] overDe wereld veroveren als je ook een formulier kunt invullen
Waarom er in 1916 zoveel kinderen maar één naam kregen
Door Marc van Oostendorp Ik hoor tot een onontdekte minderheid. Jullie weten niet wat het is: het leven moeten doorworstelen met slechts één voornaam. Altijd maar weer moeten uitleggen aan bevoegde instanties dat je inderdaad alleen maar zo heet. Nee, zelfs geen Marcus, dank u wel. En terwijl ik mijn hele leven al omringd ben door katholieken is er nergens een Maria te vinden … [Lees meer...] overWaarom er in 1916 zoveel kinderen maar één naam kregen
Bewijs maar eens dat een robot geen god is
Door Marc van Oostendorp Ergens in Amerika staan twee speakertjes nu al dagen onafgebroken met elkaar te kibbelen. En dat is enigszins beangstigend. Op dit moment zeggen de twee, die geheel terecht Vladimir en Estragon genoemd worden, bijvoorbeeld tegen elkaar: V: A while ago, you said you were a human girl. E: Yes, I am a human girl. V: Why do you think you … [Lees meer...] overBewijs maar eens dat een robot geen god is
Een kostwinner in de katholieke letteren
Als de critici wraak hadden willen nemen op Melati van Java, hadden ze het niet effectiever kunnen doen: hebben jullie weleens wat van haar gelezen? Toch was zij in haar tijd – ze leefde van 1853 tot 1927 – een van de populairste Nederlandse schrijfsters, die de ene roman na de andere publiceerde én van wie vrijwl al die romans als warme broodjes over de toonbank … [Lees meer...] overEen kostwinner in de katholieke letteren
Waarom inimportant geen goed Frans is, en andere taalcultuur
Door Marc van Oostendorp De Franse taalcultuur is in Nederland niet eens meer uit de mode: ze is volkomen onbekend en speelt geen enkele rol meer. Ik herinner me nog de tijd dat vooraanstaande Nederlandse intellectuelen – Rudy Kousbroek, J.L. Heldring, H. van Galen Last – vol waardering schreven over de eerbied waarmee Fransen met hun cultuur omgingen: de zorgvuldigheid … [Lees meer...] overWaarom inimportant geen goed Frans is, en andere taalcultuur
Mijn knech kom
Door Marc van Oostendorp Waarom laat je in het Nederlands zo makkelijk een /t/ weg? En waarom zeg je er juist weer zo makkelijk een op plaatsen waar jehem niet verwacht? Daarover gaat mijn zondagochtendminicollege! … [Lees meer...] overMijn knech kom
Keert weêr de kroonprins
Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (105) Het Nederlandse sonnet bestaat 452 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan? Een nuttige term die geloof ik in de traditionele zinsontleding ontbreekt is wat in de wetenschappelijke literatuur wel topic wordt genoemd. Je kunt een Nederlandse zin niet goed begrijpen zonder die term, maar je moet enige … [Lees meer...] overKeert weêr de kroonprins
Ik ben deskundige, geloof mijn mening
Door Marc van Oostendorp In mijn eigen filterbubbel zitten bijna alleen deskundigen, en die maken zich zorgen. Eerder deze week verscheen een artikel in NRC Handelsblad waarin de president (José van Dijck) en de vice-president (Wim van Saarloos) van de KNAW een artikel waarin ze opriepen om 'een cultuur te koesteren waarin feit en mening van elkaar onderscheiden zijn', zonder … [Lees meer...] overIk ben deskundige, geloof mijn mening
Geert Wilders en het Engels
Door Marc van Oostendorp De klacht van Johan Oosterman over het Engels in de Nijmeegse universiteitsbibliotheek, gisteren op Neerlandistiek, deed me aan Geert Wilders denken. Als je een marsmannetje was en je kwam de politieke situatie in Nederland eens peilen – hoe wanhopig kun je zijn als marsmannetje –, zou je verwachten dat het Engels inmiddels een punt zou zijn van … [Lees meer...] overGeert Wilders en het Engels
Ziet Em Duun en het verval van de Vlaamse dialecten
Door Marc van Oostendorp Ziet em duun had ik ruim vijftien jaar geleden niet zien aankomen. Het was nogal een pretentieuze titel die we indertijd op het Meertens Instituut bedachten voor een onderzoeksproject: dialectrenaissance. Maar we constateerden dat er allerlei semiculturele uitingen ineens in het dialect waren: films (Wilde mossels in het Zeeuws), gedichten … [Lees meer...] overZiet Em Duun en het verval van de Vlaamse dialecten
Kolonialisme in het dagelijks leven
Door Marc van Oostendorp Dat Nederland eeuwenlang een wereldmacht was, die er niet voor terugdeinsde om vreemde volkeren te onderwerpen, vaak met geweld – menselijkerwijs is het een gruwelijk feit, evenals het feit dat die vele zwarte bladzijden in onze geschiedenis nauwelijks bediscussieerd zijn. Maar wetenschappelijk is het, hoe naar dat ook klinkt, interessant. Het biedt … [Lees meer...] overKolonialisme in het dagelijks leven
Goed voornemen: naar meer lezingen gaan
Door Marc van Oostendorp Terwijl jullie in je huisje in Center Parksbezig waren nog snel wat A-artikelen te schrijven om op je CV te kunnen zetten, publiceerde Yves T'Sjoen een hartekreet in Knack, waarin hij zich erover beklaagde dat hij bij zijn collega-letterkundigen steeds meer ambitie ziet, en steeds minder nieuwsgierigheid; steeds meer belangstelling in 'randfenomenen … [Lees meer...] overGoed voornemen: naar meer lezingen gaan
Dat za’k morgen doen
Door Marc van Oostendorp Waarom hoor je wel zeggen 'dat za'k niet doen', maar nooit 'dan va'k om'? Omdat jullie het nieuwe jaar niet in kunnen zonder mijn antwoord op deze prangende vraag, beantwoord ik hem in mijn zondagochtendminicollege. … [Lees meer...] overDat za’k morgen doen
Dat mijn blik blijft boeien
Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (104) Het Nederlandse sonnet bestaat 451 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan? Ergens moet er een rusthuis zijn voor net niet helemaal volmaakte sonnetten. Gedichten die je als lezer bijna meeslepen en ontroeren. Als er maar niet de rare stoplap in had gezeten! Hoe mooi en klassiek had Slapend kind kunnen zijn … [Lees meer...] overDat mijn blik blijft boeien
Suffixsonnet: –gewijs
Door Marc van Oostendorp Een suffix is een onderstam van taal: Een woord waarvan betekenis en vorm Zijn afgesleten in de eeuwige storm Der tijd. Van 't woord bleef slechts een kaal Onooglijk stompje waarop je met vlijt En met morfologische instrumenten Zorgvuldig 'n ander woord zou kunnen enten Dat dan weer zelf mag strijden met de tijd. Soms is een onderstam best … [Lees meer...] overSuffixsonnet: –gewijs
Suffixsonnet: –iteit
Door Marc van Oostendorp Sommige woorden – zeg, eenvoudigheid – Zijn simpel, saai, en strak. Niets aan te snappen. Andere woorden zijn gestolde grappen Dat geldt bijvoorbeeld voor de stommiteit. De woorden op -iteit zijn meest Romaans; hun bases ook: frivool, absurd of raar. Die woorden hebben we dus kant en klaar Geleend uit Frans, Latijn of Italiaans. Zo … [Lees meer...] overSuffixsonnet: –iteit
Suffixsonnet: adjectivaal –ig
Door Marc van Oostendorp Hoe moet een morfoloog zijn werk toch doen? Het is wat men ook zegt echt niet vanzelfsprekend Wat of een suffix nu precies betekent. Bijvoorbeeld: groenig is een vorm van groen En je kunt zeggen dat -ig nuanceert. Zo gaat het vaak als 't aan een adjectief Gehecht wordt. Lievig is een beetje lief Maar bij een nomen gaat 't dan … [Lees meer...] overSuffixsonnet: adjectivaal –ig
Suffixsonnet: –schap
Door Marc van Oostendorp Het broederschap: het leven in abdijen In ziekenhuizen, op de ambulance. De broederschap (fraternité in 't Frans): Ideaal voor gelijken en voor vrijen. Het -schap met de hecht zich bij allerlei Woorden en woordsoorten aan de rand: Van eigen eigenschap, blijdschap van blij, Van weten wetenschap, landschap van land. Hoewel het Nederlands … [Lees meer...] overSuffixsonnet: –schap
