In de Nieuwe Veste te Breda is deze maand een gratis tentoonstelling te bezichtigen met 174 borduurwerken bij de sprookjes van Hans Christian Andersen (1805-1875). Deze borduurwerken zijn gemaakt door 124 borduursters uit binnen- en buitenland, waarvan 43 borduursters (met 69 sprookjes) uit Nederland. In totaal is er letterlijk 10 jaar aan handwerk in deze bijzonder veelzijdige … [Lees meer...] overTentoonstelling borduurwerk met sprookjes Andersen
Vertelcultuur
Wednesday: intermedialiteit met sagen en populaire cultuur
Films en series over sprookjes geven tegenwoordig een overvloed aan intertekstualiteit en intermedialiteit te zien. Bij intertekstualiteit wordt terugverwezen naar reeds bestaande en gekende teksten, zoals de sprookjes van de gebroeders Grimm. In het geval van intermedialiteit wordt de kijker terugverwezen naar andere media dan tekst, dus bijvoorbeeld films, series, … [Lees meer...] overWednesday: intermedialiteit met sagen en populaire cultuur
Het heksendorp Linden
Dit is mijn buurdorp Linden, vlakbij Leuven. Het ziet er lieflijk uit niet? Linden stond vroeger bekend als een heksendorp. Ik kwam daar vrij toevallig achter tijdens mijn onderzoek naar de volksverhalen van mijn regio. En het roept natuurlijk vragen op. Wat betekent het om een ‘heksendorp’ te zijn? En is dit een unieke benaming, of zijn er meer dorpen met een vergelijkbaar … [Lees meer...] overHet heksendorp Linden
Het begin van het sprookje (en ook het einde)
Openingswoorden kunnen een signaalfunctie vervullen: zodra een verhaal begint met “Er was eens…” associëren de meeste mensen dat meteen met een sprookje. En menigeen realiseert zich dan – bewust of onbewust – dat er een fictief verhaal volgt dat je niet hoeft te geloven. De openingswoorden betekenen namelijk ook: “zet je radar voor logica en realisme maar even uit, want anders … [Lees meer...] overHet begin van het sprookje (en ook het einde)
De Vuurman
Verdoemd of demonisch Wanneer je willekeurige mensen zult vragen aan wat voor bovennatuurlijke figuren ze denken bij het woord sage, zullen ze waarschijnlijk heksen, kaboutertjes, duivels of reuzen noemen. Veel minder mensen zullen denken aan vuurmannen, brandende figuren die ‘s nachts ronddwalen in de natuur. Zo’n ietwat in de vergetelheid geraakt sagefiguur is daarom het … [Lees meer...] overDe Vuurman
De stinkende durian en de slang
Molukse vertellingen Tussen 1951 en 1962 migreerden zo’n 12.500 Molukkers naar Nederland; veel van de mannen hadden gediend in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) en zij verlieten met hun gezinnen Indonesië vanwege de politiek instabiele situatie op de Molukken. Het kan niet anders, of deze landverhuizers namen – net als andere migranten – ook hun … [Lees meer...] overDe stinkende durian en de slang
De veranderlijkheid van Sneeuwwitje
Een vergelijking van verschillende versies van het sprookje Sneeuwwitje De Walt Disney Studio brengt sinds enkele jaren live action remakes uit van succesvolle films uit het verleden. Voorbeelden daarvan zijn de in 2015 verschenen film Cinderella, waarna Beauty and the Beast (2017) en The Little Mermaid (2023) volgden. Het idee van het maken van een nieuwe versie van … [Lees meer...] overDe veranderlijkheid van Sneeuwwitje
Dat smaakt naar Meertens: tweede aflevering over complotverhalen
Deze week verscheen de nieuwste aflevering van de podcast Dat smaakt naar Meertens. In deze aflevering nemen onderzoekers van het Meertens Instituut en de gevierde podcastmakers Michiel van de Weerthof en Lot Broos (o.a. Lagelieder, GEEL) de luisteraar mee op een fascinerende zoektocht naar de oorsprong en ontwikkeling van complotverhalen. Deze verhalen, die nauw verbonden zijn … [Lees meer...] overDat smaakt naar Meertens: tweede aflevering over complotverhalen
De mooiste, grappigste, griezeligste onbekendere verhalen in één boek
Een recensie van Halfhaantje en de Hardrijder: De mooiste, grappigste en griezeligste volksverhalen uit Nederland en Vlaanderen Alle sprookjes van de Lage Landen, Nederlandse overleveringen, Nederlandse volkssprookjes – menig boekenkast heeft zo’n volksverhalencollectie, ofwel overgeërfd van ouders of andere familie, ofwel ergens tweedehands aangeschaft. Veel van dit soort … [Lees meer...] overDe mooiste, grappigste, griezeligste onbekendere verhalen in één boek
“Trije krânsen yn ’t kessen”
Sagen over heksenkransen bij verzamelaar Dam Jaarsma Heksen maken een groot onderdeel uit van volksverhalen. Vooral in sagen komen ze heel veel voor; een subgenre van volksverhalen waarin mensen vroeger vaak echt geloofden, in tegenstelling tot sprookjes die wel degelijk fictief waren. Alleen al in de Volksverhalenbank van de Lage Landen krijg je zo’n 13.000 resultaten met … [Lees meer...] over“Trije krânsen yn ’t kessen”
De jongen die zijn krantenwijk verloor
Rampenhumor van Titanic tot corona Grappig of smakeloos? Moppen over tragedies en rampen leveren vaak gemengde reacties op, maar dat het fenomeen bestaat is een feit: rampenhumor. Ondanks dat het voor veel mensen vaak toch too soon voelt, kunnen vlak na zo’n ramp al de eerste grappen ontstaan. Zo is bekend dat over de aanslagen van 11 september 2001 al binnen een dag de … [Lees meer...] overDe jongen die zijn krantenwijk verloor
Nevel, boswezen, of dwalende ziel?
Over de witte wieven en witte juffers in Nederlandse sagen Afgelopen maart was er op de Nederlandse televisie een spookachtige, folkloristische horrorfilm te zien: Witte Wieven door regisseur Didier Konings (2024). Het verhaal speelt zich af in de middeleeuwen en brengt de griezelige wezens op prachtige wijze tot leven. De kijker kon zich onderdompelen in het historische … [Lees meer...] overNevel, boswezen, of dwalende ziel?
De Disneyficatie van Andersens Zeemeermin
Ondanks de positieve beoordelingen van de recensenten en de eveneens positieve scores op sites als IMDB en Rotten Tomatoes leek de film ‘The Little Mermaid’ uit 2023 vooral negatief te worden ontvangen. Waar de Walt Disney Studios de laatste jaren vaker live action remakes uitbrengen van hun succesvolle films uit het verleden, zijn zij wel bekend met de kritiek op sociale media … [Lees meer...] overDe Disneyficatie van Andersens Zeemeermin
Tijl Uilenspiegel: trickster van alle tijden
De samenhang tussen mondelinge en schriftelijke Uilenspiegelverhalen Wie kent Tijl Uilenspiegel niet? De beruchte grappenmaker heeft door de eeuwen heen allerlei rollen gehad, van koster en schoenmaker tot bakkersknecht en zelfs verzetsstrijder. Eén ding blijft in alle verhalen hetzelfde: Uilenspiegel is een typische trickster, die anderen lastigvalt voor zijn eigen … [Lees meer...] overTijl Uilenspiegel: trickster van alle tijden
Eens een heks, altijd een heks
Het heksbeeld in een reeks sagen uit de 19e en 20e eeuw Hoewel heksen nooit hebben bestaan, kan iedereen zich ongetwijfeld iets bij hen voorstellen. Heksbeelden lopen echter nogal uiteen, afhankelijk van de verhalen, boeken en films waarmee iemand bekend is. Het was in het Europa van de middeleeuwen niet anders, zelfs tot laat in de vijftiende eeuw: mensen erkenden het … [Lees meer...] overEens een heks, altijd een heks
Behoort verhalen vertellen tot de menselijke universalia?
Het laatste boek van Theo Meder moet het ultieme boek worden over Volksverhalen en Vertelcultuur in Nederland, van de steentijd tot nu. En dit dan ook nog in een internationale context. Maar wat weten we over het vertellen van volksverhalen in verschillende culturen? Worden overal dezelfde soort verhalen verteld? Of komen bepaalde verhalen in sommige culturen minder aan bod? … [Lees meer...] overBehoort verhalen vertellen tot de menselijke universalia?
De Volksverhalenbank van de Lage Landen
Twee Nederlandstalige volksverhalen-databases zijn samengegaan en bevatten nu ruim 100.000 volksverhalen uit Nederland en Vlaanderen. De Vlaamse Volksverhalenbank staat weliswaar nog altijd online te raadplegen op een server van de Universiteit van Leuven, maar de verzameling is al een kleine 20 jaar niet meer onderhouden of aangevuld: zie … [Lees meer...] overDe Volksverhalenbank van de Lage Landen
Hoe de mens ging vertellen
Het laatste boek van Theo Meder moet het ultieme boek worden over Volksverhalen en Vertelcultuur in Nederland, van de oertijd tot nu. Maar wat weten we eigenlijk over die prehistorie? Wanneer zijn mensen in Nederland gaan praten en vertellen? En hoe komt dat zo? De komende tijd gaat Meder zich met Groningse studenten in onderzoeksateliers en tutorials buigen over talloze … [Lees meer...] overHoe de mens ging vertellen
Vonken van onder de brandstapel: volksverhalen en heksificatie
“Al jarenlang luister ik naar uw pastoors en tap-bazen die ons vertellen dat alle ziektes en rampen te danken zijn aan vrouwen.” – Mevrouw B.-v.G uit Eindhoven, 1978 (Archief Meertens Instituut, 179:3). Deze kritische observatie werd per brief verstuurd als reactie op uitzendingen van het NOS-radioprogramma Vonken onder de as, waarin volksverhalen centraal stonden. In … [Lees meer...] overVonken van onder de brandstapel: volksverhalen en heksificatie
‘Doe loech die vyant mit ghenende’
Lachende personages in Middelnederlandse sproken, fabels en boerden Altijd en overal hebben mensen niet alleen gelachen, maar ook nagedacht over de lach. Dit heeft een haast symbolisch resultaat gehad: net zoals humor een kwestie van smaak is, is er ook op het gebied van de humortheorie voor ieder wat wils. Volgens de een lachen mensen in speelse situaties om dingen die ze … [Lees meer...] over‘Doe loech die vyant mit ghenende’
Wilgenman wordt Wilgenvrouw
Heks! Heks! Heks! van Jente Posthuma bevat drie herschreven volksverhalen uit Overijssel met navolgend nog een essay. In de verantwoording achterin worden als inspiratiebron drie traditionele volksverhalen genoemd uit de bundel Overijselsche Sagen van de schrijver Josef Cohen uit 1914. Overigens zijn die drie sagen niet één-op-één door Posthuma bewerkt: plot-elementen zijn uit … [Lees meer...] overWilgenman wordt Wilgenvrouw
De trekken van de trickster. Reynaert van Willem… van Hildegaersberch
Binnen het volksverhaalonderzoek is Reynaert een bekend personage: we komen hem in de orale traditie tegen van de middeleeuwen tot heden en hij is bij uitstek een trickster. Voor buitenlandse studenten vergelijk ik het gedrag van Reynaert vaak met dat van zijn Afrikaanse (en Caraïbische) evenknie Anansi de spin, en omgekeerd leg ik Anansi uit aan Nederlandse studenten met een … [Lees meer...] overDe trekken van de trickster. Reynaert van Willem… van Hildegaersberch
Hoe maak je een volksverhalenboek?
Een onderzoeksatelier voor de studie Nederlandse Taal en Cultuur in Groningen Een vrouw met een kindHet vertelseltje begint;Een koe met een kalf,Het vertelseltje is half... Het versje hierboven is afkomstig uit De schone prinses, die nooit gelachen had uit 1889, een versie van het redelijk bekende sprookje Zwaan Kleef Aan. Deze versie van het sprookje is gepubliceerd in … [Lees meer...] overHoe maak je een volksverhalenboek?
Het complot van bloeddorstige reptielen: een eeuwenoud antisemitisch narratief
Op donderdag drie november 2022 maakte de gemeente van Amsterdam bekend dat de Britse complotdenker David Icke Nederland niet in mocht komen. Icke zou spreken op een demonstratie van ‘Samen voor Nederland’, die eerder al werd verplaatst van de Dam naar het Museumplein vanwege veiligheidsoverwegingen. De IND stelde, in samenspraak met de politie en de NCTV, dat Icke een gevaar … [Lees meer...] overHet complot van bloeddorstige reptielen: een eeuwenoud antisemitisch narratief
Gruwel en Gein in Groningen
Trilbil en Duivelsdrek: 17 oude Groninger sprookjes van Trijntje Soldaats en haar toehoorders Daar waren eenmaal twee zoons en zij heetten Gerrit en Kornelis, en toen stierf hunnen moeder in 1801, en toen kwam Trijntje Soldaats in hunnen dienst en zij zeide hen vertellings en Gerrit die schreef deze Vertellings op in een oud kasboektje en doe werd dat door schriftje … [Lees meer...] overGruwel en Gein in Groningen
