De veranderlijkheid van Sneeuwwitje

Een vergelijking van verschillende versies van het sprookje Sneeuwwitje

De Walt Disney Studio brengt sinds enkele jaren live action remakes uit van succesvolle films uit het verleden. Voorbeelden daarvan zijn de in 2015 verschenen film Cinderella, waarna Beauty and the Beast (2017) en The Little Mermaid (2023) volgden. Het idee van het maken van een nieuwe versie van Disneys eerste animatiefilm Sneeuwwitje en de zeven dwergen lag al enkele jaren op de plank. In maart 2025 verscheen deze versie onder de naam Snow White. En deze verschijning ging niet gepaard zonder kritiek uit diverse flanken in de media. Het feminisme in de film zou enkel voortkomen uit het feit dat alles in de huidige tijd woke moet zijn. Aanvankelijk zou Disney voor de dwergen mensen met skeletdysplasie werven, maar na kritiek werd besloten deze wezens toch middels computers te animeren.

De kritiek op de herziene versie van het sprookje Sneeuwwitje laat zien waar het sinds mensenheugenis om draait binnen dit genre: de flexibiliteit van volksverhalen en eveneens de mogelijkheid van sprookjes om mee te bewegen in de tijd. Van der Kooi (1998) stelt dat een van de basisvoorwaarden voor een volkssprookje is dat het verhaal ooit mondeling moet zijn doorgegeven. De orale vertelcultuur heeft algemeen tot gevolg dat er verschillende versies van eenzelfde verhaal in omloop kunnen zijn. Dat een volksverhaal vervolgens ook in schrift gevat kan worden, sluit niet uit dat er eveneens veranderlijkheid in de verhaallijn kan optreden. Hierna zal onderzocht worden hoe het sprookje Sneeuwwitje door alle eeuwen veranderd is. De nadruk zal komen te liggen op de meest recente verfilming van The Walt Disney Studios, namelijk Snow White uit 2025.

Van Giambattista Basile tot Walt Disney

Er is reeds een vergelijkend onderzoek naar verschillende overgeleverde versies van het sprookje Sneeuwwitje. In het boek Van Aladdin tot Zwaan Kleef aan geeft Theo Meder een goed overzicht van de ontwikkeling van dit sprookje. Een van de oudste versies, die weliswaar grote verschillen kent met het sprookje zoals we dit nu kennen, is terug te vinden in de Pentamerone (1634-1636) van de Italiaan Giambattista Basile. We herkennen in dit sprookje motieven uit zowel de sprookjes van Doornroosje en Assepoester als Sneeuwwitje. In dit verhaal raakt een jonge vrouw, Cilia, zwanger na het inslikken van een rozenblaadje. Enkele feeën voorspellen dat Lisa, haar dochter, op zevenjarige leeftijd zal sterven wanneer Cilia de haren van Lisa zal kammen. Ondanks verwoede pogingen om deze voorspelling niet uit te laten komen, valt Lisa toch in een dodelijke slaap, waarna zij door haar moeder wordt bijgezet in zeven kristallen kisten. Na enkele jaren – haar moeder is ondertussen overleden – ontwaakt Lisa doordat haar valse tante, een barones, haar aan haar haren uit de kist trekt. De barones mishandelt het meisje en laat Lisa werken als sloofje. Na verloop van tijd komt haar oom, de baron, achter de waarheid, waarna de barones de deur wordt gewezen en Lisa uitgehuwelijkt wordt aan een man van wie ze houdt.

Andere versies van het sprookje komen we tegen bij de gebroeders Grimm in de negentiende eeuw. Zij legden een verzameling sprookjes aan in hun bundel Kinder- und Hausmärchen. Deze werd meerdere malen herzien, waardoor wij tot op heden twee versies van Sneeuwwitje van de hand van de gebroeders Grimm kennen: de een uit 1812 en de ander uit 1857. De Grimms presenteren een gecontamineerde versie van verschillende orale volksverhalen over Sneeuwwitje. Overigens is de versie uit 1857 degene die vast in het collectieve geheugen staat gegrift (Dekker et al., Van Aladdin tot Zwaan Kleef aan, 336). In dit verhaal zit een koningin, op een winterdag, te naaien in een ebbenhouten vensterraam wanneer ze per ongeluk in haar vinger prikt. Terwijl er druppels bloed in de sneeuw onder het raam vallen, wenst de koningin dat ze een kind had wit als sneeuw, rood als bloed en zwart als ebbenhout. Enkele maanden later brengt de koningin een dochter ter wereld, genaamd Sneeuwwitje. Na het overlijden van de koningin besluit de koning te hertrouwen met een ijdele vrouw die elke morgen aan haar spiegel vraagt wie het mooiste van het land is. Elke dag antwoordt de spiegel ten gunste van de koningin, totdat de zevenjarige Sneeuwwitje duizendmaal mooier wordt bevonden. De koningin is razend en beraamt een plan om Sneeuwwitje om te brengen. Een jager wordt verzocht haar te doden, maar hij laat Sneeuwwitje vluchten. Als ‘bewijs’ levert hij de lever en longen van een zwijn in het kistje bij de koningin af, die zij – denkend dat het de ingewanden van Sneeuwwitje zijn – opeet. Sneeuwwitje is ondertussen het donkere bos ingevlucht, tot ze op een klein, net en schoon huisje stuit. Uitgehongerd als ze is, eet ze al het eten op waarna ze in slaap valt in een van de kleine bedjes. Zo treffen de bewoners van het huisje, zeven dwergen, haar aan. Sneeuwwitje mag blijven, op voorwaarde dat ze het huishouden doet. Ondertussen ontdekt de koningin via haar spiegel dat Sneeuwwitje nog leeft. Ze beraamt een nieuw plan om Sneeuwwitje om te brengen. Ze probeert het eerst met een te strak korset en een giftige kam, maar beide keren zijn de dwergen net op tijd om de prinses te redden. Het derde en laatste plan van de koningin betreft een vergiftigde appel waarin Sneeuwwitje stikt. De dwergen treffen die avond, tot hun grote verdriet, Sneeuwwitje dood aan. Ze besluiten haar op te baren in een glazen kist. Terwijl ze rouwen, komt er een prins langs die plotsklaps verliefd op haar wordt. Hij wenst Sneeuwwitje mee te nemen naar zijn kasteel. Bij het vervoeren van haar kist, struikelt een van de dienaars; het stuk appel schiet uit Sneeuwwitjes keel en ze komt weer tot leven. Het paar besluit te trouwen en op het huwelijk is de koningin uitgenodigd. Ze wordt gestraft met roodgloeiende ijzeren schoentjes waarmee ze moet dansen tot ze dood neervalt.

De versie uit 1812 kent overigens een vrijwel identieke verhaallijn. Opvallend is dat in die editie de koningin niet Sneeuwwitjes stiefmoeder is, maar haar echte moeder. Daarbij komt Sneeuwwitje tot leven nadat haar kist door enkele bedienden van de prins rechtop is gezet en Sneeuwwitje een klap op haar rug had gekregen waardoor het stuk appel losschoot. De prins wenste Sneeuwwitje namelijk overal mee naar toe te nemen, tot grote ergernis van zijn bedienden.

In Walt Disneys versie van Sneeuwwitje van 1937 zijn veel elementen van het sprookje van de gebroeders Grimm terug te vinden. Hoewel, de gruwelijkste elementen van het sprookje – het kannibalisme van de stiefmoeder en de gloeiendhete schoentjes – komen niet meer terug (Dekker et al., Van Aladdin tot Zwaan Kleef aan, 338). Sneeuwwitje wordt geportretteerd als het huissloofje van haar boze stiefmoeder. Uit angst voor het feit dat Sneeuwwitje mooier zou zijn dan haar, trok de koningin Sneeuwwitje lorren aan en liet haar het vuilste werk doen. Ondanks haar penibele situatie maakt Sneeuwwitje al zingend het paleis schoon. Wanneer de koningin overgaat tot een moordplan op haar stiefdochter, besluit zij dat de jager haar hart in een kistje moet meenemen. Wanneer de jager haar laat vluchten, komt Sneeuwwitje in een klein huisje terecht waar alles vies is. Ze besluit het gehele huisje schoon te poetsen en valt vervolgens, vermoeid van alle arbeid, in slaap op een aantal bedjes. Sneeuwwitje is in deze versie immers te groot om in één bedje te passen. De dwergen, die bij Disney ieder een eigen naam hebben gekregen, zijn verrast dat hun huisje aan kant is en treffen nota bene een jonge vrouw in hun bedjes aan. De prinses biedt aan het huisje schoon te houden als ze mag blijven, de dwergen stemmen daarmee in, waarna Sneeuwwitje als een moederkloek het huishouden bestiert en de dwergen een nieuwe opvoeding geeft. De koningin wordt op haar beurt geportretteerd als duivelse vrouw door met name haar magie uit te vergroten. Disney reduceert de drievoudige moord overigens tot slechts de giftige appel. De koningin komt aan haar eind wanneer zij door eigen toedoen in een ravijn valt. Sneeuwwitje wordt op haar beurt door de prins tot leven gekust – een kus die Disney waarschijnlijk aan Doornroosje heeft ontleend (Dekker, et al., Van Aladdin tot Zwaan Kleef aan, 338).

Zo wit als sneeuw?

In de nieuwste Disney-film Snow White zijn verschillende veranderingen op te merken. De eerste betreft de uitleg achter de naam van Sneeuwwitje. De prinses zou geboren zijn in een nacht met een zware sneeuwstorm, waarna haar ouders besloten hun dochter de naam Sneeuwwitje mee te geven. Daarmee vertoont Snow White geen overeenkomst met de versie van de gebroeders Grimm of de film uit 1937. Overigens biedt deze verhaallijn een legitieme oplossing voor de alom aangevoerde kritiek dat de actrice, Rachel Zegler, een latina is. Opmerkelijk is eveneens dat de ouders van Sneeuwwitje in Snow White een grotere rol krijgen toebedeeld in vergelijking tot de versie uit 1937 en de edities van de gebroeders Grimm. Voor Sneeuwwitje is de nagedachtenis aan haar ouders, met name haar vader, in de film van 2025 haar beweegreden om te vechten voor haar rechtmatige plek op de troon. In een deel van de verhaallijn staat overigens de zoektocht naar Sneeuwwitjes vader centraal; hij zou wellicht nog leven. De door de Walt Disney Studio opgevoerde bandieten opereren daarnaast in naam van de voormalige koning.

‘Princess problems’

Kenmerkend voor de Disney-film uit 1937 is de prins, of man, die op moet komen dagen wanneer Sneeuwwitje problemen ondervindt die opgelost moeten worden. In Snow White is hier minder sprake van. Allereerst wordt er geen prins ten tonele gevoerd die het hart van Sneeuwwitje moet stelen, maar een gewone burgerjongen. Het zal dan ook niet verbazen dat het lied ‘Some Day my Prince will come’ uit 1937 niet meer gezongen wordt. Deze jongen, genaamd Jonathan, krijgt een grotere rol in het verhaal en maakt eveneens deel uit van de ‘herovering’ van het koninkrijk. Jonathan drukt Sneeuwwitje met de neus op de feiten en laat haar zien dat de echte wereld harder is dan haar ‘prinsessenwereldje’. Overigens tracht Sneeuwwitje deze kritiek te pareren door te benoemen dat het koninkrijk haar nodig heeft. Daarmee wordt Sneeuwwitje een jonge vrouw die haar eigen mening en visie heeft en, wellicht, haar eigen boontjes kan doppen. Desondanks is Jonathan nog herhaaldelijke keren de man in het verhaal die Sneeuwwitje uit enkele penibele situaties moet redden. Zo wordt de prinses nog steeds wakker gekust, waar enkele scènes eerder middels een lied tussen Jonathan en Sneeuwwitje consent voor is gegeven: ‘But if there’s a world where you wake me, promise to wake me with a kiss’. Overigens is niet zeker dat het stel aan het eind van het verhaal trouwt, zoals in de eerdere Disney-film. Centraal staat dat Sneeuwwitje de macht over het koninkrijk terugneemt.

‘The girl I’m meant to be’

Een van de grootste veranderingen die Disney heeft doorgevoerd, is het leiderschap van Sneeuwwitje. Niet langer is ze een lijdzame jonge vrouw die wacht op oplossingen van anderen, zoals dwergen en prinsen. Daarentegen onderneemt ze herhaaldelijk zelf actie. In het lied ‘Waiting on a Wish’ verwoordt Sneeuwwitje dat ze in de voetsporen van haar vader wenst te treden: ‘I close my eyes and see the girl I’m meant to be’, namelijk het zijn van een prinses. Sneeuwwitje is van mening dat ze zich niet langer kan verstoppen, omdat het koninkrijk haar nodig heeft. In het begin is deze wens nog een beetje ‘wishful thinking’. Sneeuwwitje wenst sterk te zijn en actie te ondernemen, het lukt haar echter niet. Veel dingen overkomen haar gewoon. Wanneer de jager haar dringend adviseert om te vluchten voor de koningin, twijfelt Sneeuwwitje. In het bos wordt ze vervolgens overvallen door allerlei angsten en schaduwen die uiteindelijk slechts konijnen en hertjes blijken te zijn. Enkele scènes later antwoordt ze op de uitnodiging van de dwergen om bij hen te blijven overnachten, dat ze slechts één nacht zal blijven, enkel omdat het buiten onweert en slecht weer is. Daarna zal ze verder gaan, immers; het koninkrijk heeft haar nodig. Uiteindelijk zal ze langer dan één nacht bij de dwergen verblijven. Overigens is er van de huisvrouw die in 1937 ten tonele verschijnt, niets meer over. Dit stereotype beeld van Sneeuwwitje is zorgvuldig weggepoetst: het zijn in 2025 de mannelijke dwergen die de bezem en dweil ter hand nemen.

Sneeuwwitje toont daarentegen in meerdere scènes wél leiderschap. Wanneer zij en de zeven andere bandieten door het leger van de koningin in het nauw worden gedreven, besluit nota bene Sneeuwwitje om een val op te zetten. Waar de mannelijke bandieten met brute kracht het gevecht aangaan, speelt Sneeuwwitje het spelletje sluwer en slimmer waardoor ze allemaal op het nippertje ontkomen. Echter, wanneer één achtergebleven soldaat zijn kans schoon ziet en vanachter een boom een pijl op Sneeuwwitje wil afschieten is het nog steeds Jonathan die Sneeuwwitje redt door zelf de pijl op te vangen… In andere scènes roept ze dwergen, bandieten en andere personages op tot cohesie wanneer discussies ontstaan. Op meerdere momenten krijgt Sneeuwwitje het voor elkaar om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.

‘I really don’t remember you being this opinionated’

Een rode draad in beide films van Disney betreft de goedhartigheid van Sneeuwwitje: ze is een zachte en vriendelijke prinses die wat dat betreft geen ontwikkeling doormaakt. Wanneer Jonathan – op dat moment nog een onbekende voor Sneeuwwitje – aardappels uit het paleis probeert te stelen, wordt betrapt en gevangengenomen, geeft Sneeuwwitje voor het eerst een weerwoord aan de koningin. Ze vindt de straf van de koningin onredelijk en vertelt haar dat de sanctie op een overtreding niet hoger mag zijn dan de misdaad. Sneeuwwitje probeert de koningin te overtuigen van het belang van vriendelijkheid en liefde, een argument dat door de koningin zonder pardon aan de kant wordt geschoven en zelfs wordt omgezet in manipulatie. Als Sneeuwwitje daadwerkelijk vindt dat haar volk honger lijdt, hoe legt ze dan uit dat ze zelf in het kasteel een overvloed aan voedsel tot haar beschikking heeft? Waarom deelt ze dat niet uit aan haar volk? Sneeuwwitje zwicht echter niet voor deze beïnvloedingen van haar stiefmoeder. In haar goedhartigheid besluit Sneeuwwitje zelfs enkele momenten later Jonathan te bevrijden.

Dat Sneeuwwitje enkel vanuit goedheid handelt, blijkt eveneens uit de confrontatiescène tussen haar en de koningin. Dit betreft een scène die in deze laatste versie door Disney is toegevoegd, ongetwijfeld in een poging Sneeuwwitje meer leiderschap en kracht mee te geven. Wanneer wachters van de koningin de opdracht krijgen om Sneeuwwitje dood te steken, besluit Sneeuwwitje niet om bij de pakken neer te gaan zitten. Daarentegen heft ze het hoofd omhoog en laat haar betrokkenheid bij het volk zien. Ze blijkt de personen achter de harnassen van de wachters te kennen. Ze noemt ze bij naam en vertelt verhalen over de nostalgische, harmonische tijd van weleer. Het volk, dat als één blok achter Sneeuwwitje staat, beseft wat het in al die tijd heeft gemist. Met de enkele woorden ‘vertrek en kom nooit meer terug’ is de strijd gestreden, zonder bloedvergieten.

Stoetel of pienter?

Wie de film uit 1937 een beetje kent, weet dat een van de zeven dwergen geportretteerd wordt als een sullig mannetje. Met te grote kleren waar hij continu over struikelt en met zijn grappige flaporen hobbelt hij altijd achter zijn zes kameraden aan. Hij is traag van begrip en tot overmaat van ramp kan hij zelfs niet praten. Stoetel (Engels: Dopey), de betreffende dwerg, krijgt ook zijn plek in Snow White. Hij krijgt zelfs een eigen en grotere verhaallijn. Wanneer de dwergen in hun huisje alles op z’n kop zetten en Stoetel hiervan de schuld geven, voelt de dwerg zich gepest. Sneeuwwitje ziet z’n verdriet en neemt hem apart om hem vervolgens moed in te praten. De prinses vertelt hem dat hij moet luisteren naar de stem van zijn hart. Ondanks het feit dat hij bang is om te praten, moet Stoetel zich júist uiten. En als hij niet kan praten, dan moet hij maar fluiten! Hierdoor krijgt de dwerg – letterlijk en figuurlijk – een stem.

Het blijft niet bij het enkel leren fluiten van Stoetel. Gedurende het verhaal groeit het zelfvertrouwen van de dwerg. Wanneer puntje bij paaltje komt en er daadwerkelijk actie moet worden ondernomen om het koninkrijk terug te winnen op de boze koningin, is het Stoetel die de leiding pakt en initiatief neemt. Tot ieders grote verrassing praat hij zelfs! In de latere confrontatiescène met de koningin loopt Stoetel zelfs voorop en niet de alwijze Doc.

Anachronistische aardappels

Afgaand op de eerdere versies van het sprookje, kan opgemaakt worden dat Sneeuwwitje zich in de late middeleeuwen afspeelt. Maar ook aan dit gegeven blijkt Disney zich in 2025 niet helemaal te willen houden. In de film is het volk een diverse en etnisch harmonieuze samenleving die in de late middeleeuwen nooit heeft bestaan. Dat blijkt eveneens uit de zeven rovers die in het verhaal worden opgevoerd. Deze groep houdt zich schuil in de bossen en beweert in naam van de koning en vader van Sneeuwwitje het koninkrijk terug te willen veroveren. Hun groepering bestaat uit zwarte en witte mensen, mannen en vrouwen. Waar de dwergen in Snow White met behulp van een computer werden gegenereerd, valt in de roversbende het personage die daadwerkelijke skeletdysplasie heeft, op.

Dat Disney met Snow White graag buiten de lijntjes kleurt, blijkt wanneer Jonathan aardappels uit het paleis probeert te stelen. In de late middeleeuwen bestond deze knol nog niet in Europa. Pas na Columbus verscheen het aardappelgewas langzaam maar zeker op de Europese velden en werd deze als voedingsmiddel gebruikt. Daarmee blijkt de aardappel één van de anachronismen in het fantasieverhaal Sneeuwwitje.

De terugkerende appel

Waar in de verschillende versies van Sneeuwwitje de koningin op veelal gruwelijke wijze om het leven kwam – gloeiende schoentjes of het vallen van een klif – is daarvan geen sprake in deze versie van Disney. Na de vergiftiging van Sneeuwwitje keert de koningin ongeschonden terug naar haar paleis om vervolgens eveneens haar gedaanteverwisseling naar oude vrouw of heks ongedaan te maken. Op deze manier wordt er ruimte geboden voor de verhaallijn waarin Sneeuwwitje haar koninkrijk zal hernemen. De koningin lijkt vervolgens slechts op magische wijze te verdwijnen. Wanneer zij haar eigen spiegel stukslaat, breekt ook zijzelf in duizenden zwarte stukjes.

Dat in deze versie van Sneeuwwitje inderdaad minder ‘bloederige’ zaken naar voren komen, blijkt wanneer de koningin het kistje van de jager opent. In plaats van een orgaan van een zwijn, zoals in de edities van Grimm en de film uit 1937, is er een rode appel in het kistje te vinden. Overigens keren appels op meerdere moment terug in het verhaal. Het zouden de favoriete lekkernijen zijn van Sneeuwwitje; bovendien hadden de ouders van Sneeuwwitje de gewoonte appeltaarten te bakken voor het volk. Dat de koningin Sneeuwwitje een appel als middel tot vergiftiging aanbiedt, is daarom niet verwonderlijk. Overigens is ook in deze versie de drievoudige moord niet meer terug te vinden.

Er valt al met al vast te stellen dat Sneeuwwitje door alle eeuwen heen veel veranderingen heeft ondergaan: van lijdzame prinses tot standvastige jonge vrouw. En niet alleen Sneeuwwitje kent variaties, het gehele sprookje kent met name binnen Snow White veel aanpassingen. Bandieten én door computers gegenereerde dwergen worden opgevoerd en van een prins is geen sprake meer. Vaststaat dat sprookjes door de verandering van het wereldbeeld, als volksverhalen continu zullen blijven veranderen.

Literatuur

Primaire bronnen

D.L. Ashliman (2022, 23 januari). Snow-White.

D.L. Ashliman (2005, 15 november). Little Snow-White.

Hand, D. (Regisseur). (1937). Snow White and the Seven Dwarfs. Walt Disney Animation Studios.

Webb, M. (Regisseur). (2025). Snow White. Walt Disney Pictures.

Secundaire bronnen

Dekker, T., Van der Kooi, J. & Meder, T. (1997): Van Aladdin tot Zwaan kleef aan. Lexicon van sprookjes: ontstaan, ontwikkeling, variaties. Nijmegen.

Van der Kooi, J. (1998): ‘Het sprookje tussen orale en schriftelijke overlevering,’ in: Volkskundig Bulletin, 2, pp. 238-254.

Van Gestel, A. (2025, 19 maart): ‘Achterhaald of te woke? Sneeuwwitje-remake verdeelt het publiek’, in: NOS Nieuws.