Door Marc van Oostendorp "Weet jij," vroeg collega Anneke Nunn gisteren op Twitter, "waarom deze formeler is dan die?" Ze verwees naar een webpagina met adviezen om 'vlotter' te schrijven: Heb je een nieuwe camera gekocht en wil je deze leren beheersen? klinkt veel minder vlot dan Heb je een nieuwe camera gekocht en wil je die leren beheersen? Dat is inderdaad een … [Lees meer...] overDit kind daar en dat kind hier
semantiek
Dicht bij jezelf blijven
Een zondagochtendbespiegelingDoor Marc van OostendorpHet dicht bij jezelf blijven krijgt ons langzaam in de greep. Als we niet uitkijken zijn we straks een wereld met mensen die allemaal dicht bij zichzelf zijn! Op het internet wordt er al voor gewaarschuwd. "De laatste tijd hoor ik het steeds vaker, het lijkt wel een epidemie", schreef iemand op 6 maart 2012. "Talloze coaches, … [Lees meer...] overDicht bij jezelf blijven
2 aspirines voor 1,1 miljoen Belgen
Door Marc van OostendorpEr is iets dat Ludo Permentier gisteren niet wilde uitleggen, in zijn wekelijkse taalcolumn in De Standaard: "dat is zo’n ingewikkelde kwestie dat ik u al naar een aspirientje zie grijpen."Gelukkig zijn de lezers van Neder-L, blijkens recent wetenschappelijk onderzoek, dol op hoofdpijn, vooral in de maandagmorgen, dus, hup, daar gaan we. Het is … [Lees meer...] over2 aspirines voor 1,1 miljoen Belgen
De geschiedenis van het woord ’tapen’
Door Marc van OostendorpNa afloop van de vergadering gisteren kwam er een vrouw naar me toe. "Mijn zoon zegt tapen," zei ze. Als mensen mij zien, beginnen ze ineens over taal te praten.Zeggen we niet allemaal weleens tapen? Dat werkwoord dat we uit het Engels lenen heeft inmiddels zelfs meerdere betekenissen. Iedere generatie heeft zijn nieuwe vorm van tapen.Voor veertigers … [Lees meer...] overDe geschiedenis van het woord ’tapen’
Zwoel
Wat betekenen woorden? Door Marc van Oostendorp Wat woorden betekenen, dat is een van de grootste raadsels van het menselijk bestaan. Neem een woord, een willekeurig woord, en probeer een goede, precieze en alles omsluitende definitie te geven. Wat is pakweg, mededogen, en wat doet het onderscheiden van medelijden? Wat zijn de precieze omstandigheden waaronder je kunt zeggen … [Lees meer...] overZwoel
Het internet is te groot voor taal
Taal is niet bedoeld om op websites te gebruiken, om tv-programma's in te maken, tijdschriftartikelen in te schrijven, of sonnetten, of tweets. Taal is evolutionair gezien om te beginnen al niet bedoeld om te gebruiken ten overstaan van mensen die je niet kent. Taal werd natuurlijk altijd gebruikt in een kleine groep van zo'n honderd mensen - mensen die je goed kende. Dat … [Lees meer...] overHet internet is te groot voor taal
Hoe kort mag een verhaal zijn?
De nieuwjaarsgeschenken van het Meertens Instituut zijn altijd de moeite waard. Het zijn kleine boekjes waarin een onderzoek iets uitlegt over zijn werk voor een wat breder publiek. Ja, dat mag ik natuurlijk eigenlijk niet zeggen, omdat ik zelf op het instituut werk. Maar er gebeurt daar van alles dat ik ook niet allemaal precies kan bijhouden — zodat ik zelf ook regelmatig tot … [Lees meer...] overHoe kort mag een verhaal zijn?
Lik op stuk
"Net als voorgaande jaren zal er ook tijdens de komende jaarwisseling hard worden opgetreden tegen veroorzakers van ongeregeldheden. Zoveel mogelijk wordt lik-op-stuk-beleid toegepast." Aldus een persbericht van het Openbaar Ministerie van 21 december. De personen die 't betreft weten natuurlijk dondersgoed wat dat lik-op-stuk-beleid inhoudt: (super)snelrechtzittingen … [Lees meer...] overLik op stuk
Beseffen en mijmeren
Aan het lijstje Nederlandse woorden dat lastig te vertalen is in andere talen – gezellig wordt meestal genoemd, mijn favoriet is uitwaaien – voegt de filosoof Cornelis Verhoeven (1928-2001) er één toe. In zijn boek Het besef. Woorden voor denken en zeggen (Ambo/Baarn, 1991) merkt hij op dat de betekenis beseffen heel moeilijk precies in andere talen weer te geven is. Wat … [Lees meer...] overBeseffen en mijmeren
Wil je koffie of thee?
Over taal en wiskunde In een aardige blogpost beschreef de wiskundige Ionica Smeets gisteren de taalopvatting van haar vakgenoten: Ik ken [...] wiskundigen die de vraag ‘Wil je koffie of thee?’ steevast met een triomfantelijk ‘Ja’ beantwoorden. Mijn collega’s hebben een wat merkwaardig gevoel voor humor, en ze gebruiken taal anders dan de meeste mensen. Hun zinnen zijn logisch … [Lees meer...] overWil je koffie of thee?
De stenen leeuw brult
Ik heb de afgelopen dagen hier in Amerika weer van alles geleerd over het Nederlands. Een van de spreeksters tijdens de workshop waar ik nu ben, Lotte Hogeweg van de Radboud Universiteit, had namelijk onderzoek gedaan naar de betekenis van woordgroepen als stenen leeuw of gebreid vliegtuigje. Om precies te zijn had ze gekeken wat voor associaties mensen hadden met dat soort … [Lees meer...] overDe stenen leeuw brult
Gek interessant
Het nieuwe nummer van het taalkundige tijdschrift TABU staat weer vol prachtige artikelen. Zo heeft de Groningse hoogleraar Nederlands Jack Hoeksema een artikel dat gaat over gek, waanzinnig en krankzinnig als 'bijwoorden van graad', dat wil zeggen, in zinnen zoals de volgende:Het is krankzinnig duur. Het is waanzinnig duur. Het is niet zo gek duur.Zoals uit … [Lees meer...] overGek interessant
Ergernis of irritatie?
Het begon ermee dat ik gisteren in een koele kamer in de nieuwe roman van A.H,J. Dautzenberg aan het lezen was, Extra tijd. Ergens in het tweede hoofdstuk (ik lees de elektronische versie op mijn iPhone en kan daarom helaas geen paginanummer geven) staat:Het duurt niet lang voor zijn ergernis uitgroeit tot irritatie.Daar bleef mijn lezend oog haken. Een ergernis die uitgroeit … [Lees meer...] overErgernis of irritatie?
Een raar gebrek
Ik heb een raar, klein gebrek, waar ik eigenlijk nog nooit iets over gelezen of gehoord heb terwijl andere mensen het ook moeten hebben: sommige woorden neem ik altijd te letterlijk. Een voorbeeld is uitleggen: als iemand zegt dat hij iets gaat uitleggen, zie ik altijd even een grote landkaart opengevouwen worden en op een tafel uitgelegd.Hetzelfde heb ik met fatsoenlijk. … [Lees meer...] overEen raar gebrek
En dan kreeg ik spataders
'Heb jij enig idee,' vroeg Anna (@AnnaDixit) me gisteren via Twitter, 'waarom kinderen via Twitter altijd de verleden tijd gebruiken?' Ze gaf ook een voorbeeld:Dan was ik de moeder en jij de vader en we gingen wandelen.Ik twitterde terug dat ik dacht dat die kinderen de verledentijdsvorm hier net iets anders interpreteren. … [Lees meer...] overEn dan kreeg ik spataders
Ik ga nu naar Parijs
Gisterenavond luisterde ik tijdens een lange treinreis naar James Higginbotham, een fascinerende taalfilosoof, die onder andere nadenkt over woorden zoals nu en ik – woorden die steeds weer van betekenis veranderen. (Ik betekent iets anders als Mark Rutte het zegt dan wanneer Ilja Pfeijffer het zegt. En nu betekent iets anders nu ik dit schrijf wanneer u dit … [Lees meer...] overIk ga nu naar Parijs
Alsnog
Om de Nederlandse taal te kunnen bijhouden in haar voortdurende onstuimige ontwikkeling, moet een geleerde heden ten dage Facebook lezen. Wat mij in ieder geval nog niet was opgevallen: dat jongeren alsnog op een andere manier gebruiken. Mijn Utrechtse collega Jacomine Nortier kwam er echter mee in haar laatste statusupdate: Het valt mij bij het lezen van scripties en [...] … [Lees meer...] overAlsnog
De koning van Frankrijk onderzoeken
De filosoof Bertrand Russell (1872-1970) dacht zo'n honderd jaar geleden jarenlang na over een zin, maar had misschien niet voorzien dat er aan het begin van deze eeuw nog steeds over zou word nagedacht. Toch zag ik onlangs op een congres een presentatie van twee Hongaarse collega's die er helemaal gewijd aan was en waar ik sindsdien over nadenk: - De huidige koning van … [Lees meer...] overDe koning van Frankrijk onderzoeken
Omgekeerde taalverloedering
Het leuke van iedere dag een stukje schrijven in Neder-L is dat ik af en toe een vraag krijg van Hans. Hij is gepensioneerd en geeft in zijn vrije tijd Nederlandse les aan immigranten. Ik vind dat nobel werk, maar ik begin na een aantal van zijn mails ook wel in te zien wat de aardigheid ervan is: je kunt zoveel leren door je eigen taal te bezien met de ogen en oren van een … [Lees meer...] overOmgekeerde taalverloedering
Semantisch semantisch
Door Marc van Oostendorp Er zijn woorden waarvan de betekenis overeenkomt met de vorm: kort is een kort woord, français een Frans woord en meerlettergrepig een woord met meer dan een lettergreep. Zo zijn er ook woorden die zichzelf tegenspreken zoals lang, französisch en eenlettergrepig. Hoe zit het in dit verband met semantisch? … [Lees meer...] overSemantisch semantisch
Plaatjes kijken
Ik gebruik Google Images wel eens als vertaalcomputer. Als ik in een buitenlandse tekst een woord tegenkom dat ik niet goed begrijp, bekijk ik even de plaatjes. Ook voor Nederlandse termen die voor mij nieuw zijn doe ik het wel eens. Niet dat het altijd helpt: mij wordt bijvoorbeeld niet duidelijk wat voor kleur appelblauwzeegroen nu precies is — je zou denken dat het … [Lees meer...] overPlaatjes kijken
Woorden die je lijf doen trillen
Waaraan dacht iemand in 1909 bij de woorden zoet, zuur, koud of zwaarte? Wie dat wil weten kan sinds gisteren terecht in de Digitale Bibliotheek van de Nederlandse Letteren. Onder veel meer moois staat daar namelijk sinds gisteren een, volgens mij volkomen vergeten, artikel uit 1908 over 'het oproepend vermogen van de woorden' door de Vlaamse volkskundige Amaat Joos. Joos legde … [Lees meer...] overWoorden die je lijf doen trillen
Ik ben slechts alleen
Het Nederlands is zo groot, het is nog steeds niet helemaal in kaart gebracht. Gisterenmiddag was het voor mij weer zover: twee doodgewone woorden kregen ineens een nieuwe glans. Ik zat eerlijk gezegd een beetje te suffen, op het congres voor taalgeleerden waar ik mijn Driekoningen doorbracht, maar ineens schrok ik weer op van een lezing die me een van die kleine wondertjes … [Lees meer...] overIk ben slechts alleen
Col: Linguïstisch Miniatuurtje CIXL: Het ruikt hier naar kamelen
Er is maar weinig voor nodig om taalkundigen gelukkig te maken. Een mooi voorbeeld, in het wild aangetroffen, volstaat vaak al. Dat slaan ze op in een soort linguïstische voormaag om het later nog eens goed te verteren. Net als kamelen in de woestijn kunnen ze daar dagen, soms zelfs weken mee vooruit. Gisteravond, terugkomend van een avondwandeling, hoorde ik aan de overkant … [Lees meer...] overCol: Linguïstisch Miniatuurtje CIXL: Het ruikt hier naar kamelen
Col: Linguïstisch Miniatuurtje CXXXVIII: Onbekend maar niet onbegrepen
Ze heette Hendrikje van Andel-Schipper, en ze was gedurende een korte periode in haar lange leven een bekende Nederlander. Om precies te zijn: vanaf haar optreden in de TV-show van Ivo Niehe, waarvan ik laatst nog een fragment herhaald zag. Toevallig hoorde ik haar naam deze week nog op de radio. Haar bekendheid ontleende zij aan het feit dat zij eventjes de oudst bekende mens … [Lees meer...] overCol: Linguïstisch Miniatuurtje CXXXVIII: Onbekend maar niet onbegrepen
