• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Tschijnt

1 juli 2015 door Marc van Oostendorp 5 Reacties

Door Marc van Oostendorp


Wat voor woord is tschijnt? Het lijkt op het eerste gezicht enkel en alleen een verbogen werkwoord:

  • Tschijnt te gaan regenen. 

In een nieuw artikel in Studia Linguistica laten Julie Van Bogaert en Torsten Leuschner zien dat het woord in sommige regio’s aan het veranderen is in een woordje dat je vrijelijk door een zin kunt strooien, soms in de vorm tschijnt:

  • Maar die moet tschijnt ook wel vrij vlot Nederlands gesproken hebben,

Dat dit niet zomaar een werkwoord is blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat je het niet in de verleden tijd kunt zetten:

  • Maar die moest tscheen ook wel vrij vlot Nederlands gesproken hebben. [uitgesloten]

Van Bogaert en Leuschner laten zien dat het een Vlaams verschijnsel is. Tschijnt is hier wel afgeleid van (het) schijnt, maar het gedraagt zich niet meer als werkwoord (of als klein zinnetje).

In hun artikel geven Van Bogaert en Leuschner een historisch overzicht van de ontwikkeling van tschijnt in het Nederlands, dat op deze manier gespeld al in de zestiende eeuw voorkwam:

  • Tschijnt dat hi van duechden scrijft menich sermoen.

In deze zin  is Tschijnt duidelijk nog wel een werkwoord: er hangt een bijzin vanaf die begint met dat. In die tijd vond je ook constructies waarin de rest van de zin een hoofdzin is zonder dat:

  • Tschijndt sy sijn vol lieften en charitaten.

Hier is tschijndt al bijna een soort bijwoord geworden: het onderwerp is in het werkwoord gekropen, het wordt nauwelijks nog als een eigen zinnetje geïnterpreteerd. Het moderne gebruik is daar een  extremere versie van.

Interessant is wat Van Bogaert en Leuschner schrijven over de betekenis. Het hulpwerkwoord schijnt geeft aan dat de spreker denkt dat iets het geval is op basis van bepaalde gronden. Van die gronden bestaan grofweg twee soorten: je hebt het van horen zeggen, of je hebt het geconcludeerd op basi van de een of andere redenering. In veel zinnen kan schijnen allebei de betekenissen hebben, al is er soms een voorkeur door de context:

  • (Ik heb met Winnie over de kinderen gesproken en) ze schijnen heel gezond te zijn. [van horen zeggen]
  • (Ik heb de kinderen een goed bekeken en) ze schijnen heel gezond te zijn [redenering]

Tschijnt heeft altijd de betekenis van horen zeggen. ‘Die moet tschijnt goed Nederlands spreken’ betekent dat iemand je dat verteld heeft, niet dat je dat concludeert op basis van feiten.

In Nederland is tschijnt nog wat verder afgesleten en wordt het gebruikt als schijnt, dat dan meestal aan het eind van de zin staat. Maar ook dan betekent het weer ‘ik heb dat vernomen’:

  • en die lui maken trouwens wel winst, schijnt
Van Bogaert en Leuschner zien dit als een volgende stap in het almaar wegslijten van schijnt. Er komt misschien een dag dat er bijna niets meer van over blijft en dat je door alleen een s te sissen aan het eind van de zin aangeeft dat jij eigenlijk niet verantwoordelijk bent voor de inhoud ervan. 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: morfologie, partikels, syntaxis, taalkunde, taalverandering, werkwoorden

Lees Interacties

Reacties

  1. Mient Adema zegt

    1 juli 2015 om 10:13

    Een enkel woord kan dus een karakterverandering ondergaan, zoals hier van werkwoord naar bijwoord. In dat verband is het wel grappig dat je bij een kleine uitbreiding (zoals in "naar het schijnt") al meteen in de modus zit van "ik heb dit echt uit eigen ondervinding ontdekt" en niet meer van alleen "horen zeggen".

    Beantwoorden
  2. Wim zegt

    1 juli 2015 om 11:19

    Ik zou in de betekenis 'redenering' nooit 'schijnen' gebruiken maar altijd 'lijken', dus: '(Ik heb de kinderen een goed bekeken en) ze lijken heel gezond te zijn.' Nooit eerder beseft dat er gebruisverschillen zijn tussen 'schijnen' en 'lijken', ik dacht altijd dat het puur een verschil van stijlniveau was. Interessant.

    Beantwoorden
  3. Jan Stroop zegt

    1 juli 2015 om 13:53

    Zou 'schijnt' op 't eind van de zin niet de inversie-variant: 'schijnt 't' kunnen zijn?

    Beantwoorden
  4. Mient Adema zegt

    1 juli 2015 om 23:38

    Dat zullen we even aan ons taalvormingscentrum moeten vragen. Het lijkt me dat dat of waar is of dat het voorgaande onderwerp van het slot is. We snappen onszelf soms niet.

    Beantwoorden
  5. Ton van der Wouden zegt

    2 juli 2015 om 10:13

    In het Afrikaans heeft "glo" (< geloof ik) zich ontwikkeld tot een soort modaal partikel dat zoiets als"voor zover ik weet, waarschijnlijk" betekent:
    "Hy het glo aan drank verslaaf geraak omdat hy kliënte by sy vorige werk tot in die oggendure moes onthaal." (https://www.facebook.com/netwerk24/posts/1552898524953731)

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

W.L. Penning • Het monster

Doller dan ooit is ’t monster losgebroken,
En menschen worden wilde beesten;
Helsch viert het kwaad zijn gloriefeesten –
Tot de overmacht heeft rechtgesproken

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

HONDSDAGEN

Niet groen rijpt het gras dit jaar,
bomen dragen hun bladeren wit,
het licht is niet uit het veld
te slaan, de dag reikt aan
de dag, in dromen zoeken
de nachten onderdak.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1949 Jeroen Groenendijk
sterfdag
1963 Jan Naarding
2008 Rein Bloem
➔ Neerlandicikalender

Media

The form of the adjective in Dutch

The form of the adjective in Dutch

20 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

De Literaire Letterenshow met Mustafa Stitou en Auke Hulst

19 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d