Stadsdichterschap, wat is dat eigenlijk?

De laatste jaren duiken stadsdichters op steeds meer plekken op. De kans is groot dat uw stad of dorp ook een dichter heeft aangesteld en dat u weleens werk van deze dichter tegenkomt. Maar wat houdt stadsdichter zijn precies in? Met die vraag ging ik aan de slag voor mijn bachelorscriptie aan de Radboud Universiteit. Ik onderzocht de ontwikkelingen van het stadsdichterschap tussen 2005 en 2020 in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht, Eindhoven en Groningen. Ik heb gekeken naar wie er stadsdichter zijn geweest en hoe het stadsdichterschap werd georganiseerd in deze steden. Uit mijn onderzoek bleek dat de vormgeving van het stadsdichterschap veel verschillen kent.

Overal net even anders

Al snel werd duidelijk dat alle vijf de steden rond 2005 voor het eerst een stadsdichter aanstelden. Wat echter opviel, was dat Utrecht afweek van andere steden. Waar elders steeds één dichter voor een bepaalde periode wordt aangesteld, is er in deze stad sprake van een heel gilde aan stadsdichters. Verder ontdekte ik veel andere praktische verschillen tussen de steden. Zo ligt bijvoorbeeld niet vast door welke instantie het stadsdichterschap gefaciliteerd wordt. In de meeste gevallen speelt de gemeente een rol, maar of de gemeente de stadsdichter ook daadwerkelijk zelf aanstelt varieert. Gemeentes staan in verschillende mate welwillend tegenover het stadsdichterschap, zeker als het gaat om de financiering ervan. Vaak zijn ook nog andere organisaties uit het literaire veld betrokken, zoals de bibliotheek of een stichting voor literaire activiteiten. In Eindhoven is het stadsdichterschap zelfs ooit verzorgd in samenwerking met de plaatselijke schouwburg.

Tijdens mijn onderzoek kwam ik er ook achter dat het benoemen van stadsdichters verschillend in zijn werk kan gaan. In Amsterdam en Rotterdam worden dichters, veelal gevestigde namen, gevraagd voor het ambt. Het valt op dat in Rotterdam soms gekozen wordt voor een dichter uit de spoken word-scene. In Eindhoven en Groningen worden verkiezingen georganiseerd om een stadsdichter te vinden. In Eindhoven kan iedereen met dichterlijke ambities meedoen, wat tot gevolg heeft dat de stadsdichters die worden aangesteld meestal geen professionele dichters zijn. In Groningen is het stadsdichterschap alleen toegankelijk voor dichters met professionele ervaring. Utrecht is met het stadsdichtersgilde een geval apart. Wanneer er een plek vrijkomt in het gilde, wordt een potentieel nieuw lid uitgenodigd om deel van het gilde te worden.

Er zijn dus verschillende manieren waarop steden hun stadsdichters aanstellen en bovendien lopen de bedragen die stadsdichters als vergoeding ontvangen uiteen. Wel is het in de meeste gevallen zo dat een stadsdichter voor (ongeveer) twee jaar wordt benoemd. Ook ontdekte ik dat over het algemeen de opvatting heerst dat de benoeming enigszins ‘officieel’ en rechtvaardig moet gebeuren. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat Robert Anker zichzelf presenteerde als eerste stadsdichter van Amsterdam, terwijl vóór hem Adriaan Jaeggi al stadsdichter was geweest. Omdat Jaeggi min of meer zichzelf tot stadsdichter zou hebben benoemd werd hij door Anker minder serieus genomen. Ook het Utrechts dichtersgilde heeft wel eens kritiek gekregen omdat het niet alle Utrechtse dichters gelijke kansen zou geven en in Eindhoven ontstond ophef toen een stadsdichter niet op democratische wijze verkozen werd. Hoewel niet in steen gebeiteld is hoe de benoeming plaatsvindt, blijkt er dus sprake te zijn van een zekere ‘controle’ vanuit het veld.

De eisen aan stadspoëzie

In de meeste steden wordt gekozen voor een stadsdichter die met laagdrempelige poëzie ook mensen voor zich kan winnen die normaal gesproken niet met gedichten in aanraking komen. Er wordt echter ook literaire kwaliteit van de dichters verwacht. De instantie die de dichter aanstelt vindt dit belangrijk, maar bijvoorbeeld poëziecritici ook. In de praktijk blijkt het voor stadsdichters moeilijk te zijn een balans te vinden tussen toegankelijke poëzie en oorspronkelijke poëzie van hoge literaire kwaliteit. Over het algemeen worden stadsgedichten beschouwd als gelegenheidsgedichten, die toegankelijker en laagdrempelig mogen zijn. Soms kunnen stadsdichters, en dit lijkt vooral op te gaan voor dichters die vóór hun stadsdichterschap al naam hebben gemaakt, echter flinke kritiek krijgen als het gaat om het niveau van gedichten. Robert Anker, toen stadsdichter van Amsterdam, werd bijvoorbeeld bekritiseerd door Erik-Jan Harmens. Hij vond de kwaliteit die hij van Anker gewend was niet terug in zijn stadsgedichten. Zo blijkt dus dat het feit dat een stadsdichter gelegenheidsgedichten schrijft, het nog niet legitiem maakt om het dichten minder serieus te nemen.

Ten slotte kwam ik erachter dat de invulling van het stadsdichterschap niet vastligt, wat ervoor zorgt dat stadsdichters veel vrijheid hebben om naar eigen inzicht projecten op te zetten. Het gaat dan bijvoorbeeld om het organiseren van literaire evenementen, het investeren in poëzie in de openbare ruimte of het promoten van andere dichters uit de stad. In de steden die ik onderzocht mogen stadsdichters ook zelf bepalen over welke onderwerpen zij dichten. Er wordt verwacht dat een dichter schrijft over zaken die relevant zijn voor de stad, maar verder worden de dichters geheel vrij gelaten. Het is dus ook aan de stadsdichter om te bepalen in hoeverre de stadsgedichten geëngageerd zijn. Een deel van de onderzochte dichters bleek een stadsgedicht een geschikt medium te vinden om kritiek op de samenleving te uiten, een ander deel van de dichters hield zich nadrukkelijk buiten de politiek.

Stadsdichterschap

Zoals wel is gebleken, wordt het stadsdichterschap op veel verschillende manieren vormgegeven. Ook de ideeën over de inhoud van het ambt verschillen. Het stadsdichterschap is dus geen vastomlijnd fenomeen, maar kan in allerlei gedaantes gerealiseerd worden. Het is dan ook niet gek dat zich nog steeds nieuwe ontwikkelingen voordoen. Zo komt ook het aanstellen van junior stadsdichters steeds meer in zwang en is er in Zuid-Holland ook een provinciedichter aangesteld. Al met al zie ik het stadsdichterschap in al haar gedaantes als een zeer interessant onderdeel van de poëziescene en ik ben benieuwd naar hoe het zich verder zal ontwikkelen.