Tussen oktober 2019 en oktober 2020 deden Feike Dietz en Laurens Ham onderzoek naar 40 jaar Kinderen voor Kinderen, waarvan zij verslag deden in maandelijkse afleveringen bij de Groene Amsterdammer. De ‘Kinderen voor Kinderen Marathon’ biedt inzicht in hoe de teksten en muziek van de KvK-liedjes zich door de jaren heen hebben ontwikkeld. Ze constateerden in een slotartikel dat vier decennia KvK zich laten onderbrengen in drie perioden: ‘tussen 1980 en 1992 werden de koorzangers in de rol van weldoeners geplaatst, tussen 1993 en 2004 waren ze voor de luisteraars een beste vriend en speelkameraad en sinds 2005 ontwikkelden de koorkinderen zich tot rolmodel’. Een onderbelicht thema in het onderzoek is de taal waarin de kinderen zingen: zien we daarin ook ontwikkelingen optreden, en laten die zich rijmen met de inhoudelijke en muzikale verschuivingen die het programma heeft ondergaan? In het kader van de Olympiade Nederlands hebben Yrsa Reuver en Melanie Vegter, vijfdeklassers van het Praedinius Gymnasium in Groningen, zich over deze vragen gebogen. Met behulp van een digitaal analyseprogramma maakten zij een ontwikkeling in de KvK-taal zichtbaar.
Antconc is een analyseprogramma waarmee je kunt onderzoeken welke woorden vaak voorkomen in een corpus van teksten, en bij welke andere woorden die veelgebruikte woorden in de buurt staan. Wij hebben een corpus aangelegd met liedjes van tien KvK-albums verspreid over de tijd: van het vroege begin tot het 41ste album. Door die steekproef te nemen konden we aflezen welke woorden het vaakst wanneer voorkwamen en of daarin ontwikkelingen optraden.
We kregen meerdere interessante resultaten. Zo constateerden we dat het meest gebruikte woord ‘ik’ is: dat zegt iets over de centrale plaats dat het kind zelf inneemt in de liedjes. Uit het onderzoek van Feike Dietz en Laurens Ham was weliswaar gebleken dat het kind als individu in de loop der tijd meer centraal was komen te staan, maar blijkbaar was op het gebied van woordkeuze ‘ik’ altijd al dominant.
Het meest opmerkelijke resultaat was de omgang met het Engels. In de beginjaren van het kinderkoor werd niet of nauwelijks Engelse woorden gebruikt, maar nu is in bijna elk liedje wel een of meer Engelse woorden of uitdrukkingen te horen. Woorden zoals “chill”, “freak” en “yes” zijn niet terug te vinden in de oudere liedjes. Vanaf ongeveer 2010 komt er steeds meer Engels in de tekst naar voren. Er werd toen zelfs voor het eerst een liedje volledig in het Engels geschreven: “Children now”, een lied dat werd opgenomen voor de Internationale Dag tegen Kinderarbeid. Zo’n volledig Engelstalig liedje is echter een uitzondering: meestal gaat het om losse Engelse woorden in een verder Nederlandse tekst. Toen we preciezer keken naar wat voor woorden dat waren, zagen we dat het meestal ging om uitroepen (“yes”, “yeah”) en inhoudswoorden (“relaxen”, “freak”). Deze woorden worden vaak meerdere keren herhaald in een lied en komen ook vaak in het refrein voor.
Hoe kunnen we die ontwikkeling duiden? Kinderen voor Kinderen past zich natuurlijk altijd aan aan trends en wat er speelt bij kinderen. Door naar de songteksten van verschillende albums te kijken, is duidelijk dat het taalgebruik van kinderen sinds 1980 flink is veranderd. Zo zingt in het oh zo bekende liedje Op Een Onbewoond Eiland een kind “je raadt het reeds”, en is in Waanzinnig gedroomd een kind “beschroomd”. Dat is taal die tegenwoordig niet gauw meer door kinderen gebruikt wordt. We zien hier een duidelijk verschil in de recentere albums. Dat in het meest recente album zelfs meerdere liedjes Engelse woorden in de titel gebruiken (“Dierenfreak” en “Ik ben een gamer”), laat zien dat KvK-liedjes zich hebben aangepast aan de leefwereld van kinderen, waarin het Engels meer dan ooit een centrale plek inneemt. Door de TV en het internet komen kinderen vanaf steeds jongere leeftijd voortdurend met het Engels in aanraking. Veel Engelse woorden maken nu deel uit van het dagelijks vocabulaire van jongere kinderen; van woorden als “random”, “relaxen” of “chillen” kent bijna ieder kind de betekenis wel. Dat taal verandert, staat natuurlijk vast, maar het is toch interessant dat we met behulp van de computer aan kinderliedjes af kunnen lezen hoe het taalgebruik van kinderen vanaf de jaren 80 zich heeft aangepast aan een veranderende leefomgeving.
Maar we denken dat deze verschuiving óók iets te maken heeft met een bredere ontwikkeling in KvK die Feike Dietz en Laurens Ham eerder beschreven. We zien de snelle opkomst van het Engels vanaf 2010. Het is precies rond deze periode dat Kinderen voor Kinderen een verandering onderging. De choreografie in de dansjes werd hipper en makkelijker na te doen voor kinderen, de muziek kreeg een strakkere beat en er kwam steeds meer herhaling in de liedjes voor. In feite paste KvK zich aan aan wat steeds populairder wordt in de wereld van kinderen die met het internet opgroeien: buitenlandse, en voornamelijk Amerikaanse, popmuziek.
Ook Dietz en Ham zelf denken dat de groei van het Engels in de KvK-liedjes met bredere ontwikkelingen rond het programma samenhangt. “Uit onze gesprekken met de huidige makers van het programma blijkt dat ze actief op zoek gaan naar het ‘juiste’ taalgebruik: ze vragen aan kinderen welke woorden ze gebruiken, en passen die woorden vervolgens in liedteksten toe. Blijkbaar is het Engels in de taal van jonge kinderen heel gebruikelijk geworden.”
Maar werkten de liedschrijvers in de jaren tachtig dan heel anders? Dietz en Ham: “Zeker! Die maakten literair aandoende teksten waarbij ze kinderen soms gekunsteld taalgebruik in de mond legden. Een heel extreem voorbeeld is ‘op je luie haidewiets’ uit ‘Op een onbewoond eiland’. Uiteraard een manier om geen ‘kont’ te hoeven zeggen, wat in 1980 blijkbaar onfatsoenlijk gevonden werd – maar ‘haidewiets’ is een zelfverzonnen woord. Wij denken dat het is afgeleid van ‘Heidewitzka’, een populair liedje uit de jaren 30 waarin het rustige leven van vroeger tegenover al het gejacht van vandaag de dag wordt geplaatst. Maar er was natuurlijk geen kind meer dat in 1980 die verwijzing begreep.”
In discussies over ‘verengelsing’ zijn oudere mensen vaak bezorgd: misschien zingt het kinderkoor over twintig jaar wel alleen nog maar in het Engels? Maar zover zal het waarschijnlijk niet gaan. Ondanks het vele gebruik van Engelse woorden blijft de doelgroep van Kinderen voor Kinderen jonge Nederlandse kinderen – en die vinden enkele Engelse woorden wel chill, maar het moet natuurlijk wél verstaanbaar blijven.
We maakten ook dit filmpje over het onderzoek:
Laat een reactie achter