Op 16 en 17 mei was ik te gast op mijn oude middelbare school, het Peellandcollege in Deurne, om gastlessen Nederlands te geven aan alle 5 vwo-klassen. Nog nooit eerder had ik voor de klas gestaan. Ik was dan ook behoorlijk nerveus, maar ik was vastberaden om de leerlingen een kijkje te geven in de wondere wereld van de Neerlandistiek.
Dierentaal?
Mijn les begon ik met de vraag of leerlingen dachten dat dieren taal hebben of kunnen leren. Er ontstond onenigheid onder de leerlingen en de klas werd het niet eens. Ik vertelde ze dat wetenschappers het vaak ook niet met elkaar eens zijn en dat deze kwestie daar een voorbeeld van is. Leerlingen vroegen mij ook vaak: “wat bedoel je precies met taa?” Deze vraag is makkelijker te beantwoorden dan de vraag of dieren taal hebben. Daar ging dan ook de rest van mijn les over.
Ik wilde leerlingen bijbrengen wat wetenschappers in het verleden hebben verstaan onder mensentaal. Ik bood de leerlingen de eigenschappen van mensentaal zoals opgesteld door Charles Hockett. Hij stelde dat menselijke taal voldoet aan zes eigenschappen: het heeft communicatie als doel, is betekenisvol, kent een willekeurige relatie tussen vorm en betekenis, heeft losse combineerbare eenheden, is productief en leerbaar zonder expliciete instructie. Vervolgens toonde ik een aantal voorbeelden om de concepten concreter te maken. We bespraken de communicatie van papagaaien, bijen en Kanzi de bonobo. Leerlingen kregen van mij daarbij de opdracht om in tweetallen aan te geven aan welke van Hocketts eigenschappen de communicatie voldeed. In het begin was er nog onduidelijkheid over wat vaktermen als ‘discreet’ en ‘productief’ inhielden, maar leerlingen waren niet bang om vragen te stellen en al snel werd er enthousiast gediscussieerd.
Taalkundige blik
Om de les nog meer een taalkundige inslag te geven, besprak ik met de leerlingen de eigenschap die Chomsky heeft toegevoegd: recursie. Om dit fenomeen te illustreren liet ik leerlingen zelf een zo lang mogelijke zin maken. Ik merkte dat leerlingen enthousiast met hun zinnen aan de slag gingen. Ze leken het erg leuk te vinden om een keer op een andere manier naar taal te kijken, er echt mee te puzzelen. Aan de hand van hun zinnen legde ik uit dat recursie ‘het eindeloos kunnen inbedden van elementen in dezelfde soort elementen’ is. Bij het woordje ‘grammatica’ hoorde ik eerst wat gezucht door het klaslokaal gaan, maar na de bespreking leek de interesse van de leerlingen wel gewekt: leerlingen begonnen de stof onderling te bespreken. Ik denk dat leerlingen vaak niet doorhebben dat de Neerlandistiek ook een onderzoeksgebied is. Als afsluiter gaf ik de leerlingen daarom nog een inkijkje in het doen van onderzoek naar dierentaal. Dit deed ik aan de hand van Leoni Cornips’ onderzoek naar de communicatie van koeien.
Beeld rechtzetten
Ik wilde deze les graag geven, omdat ik het heel belangrijk vind dat er een goed beeld bestaat van de studie Nederlands. Ik ben zelf heel enthousiast over de opleiding Nederlandse Taal en Cultuur, en ik wil dit enthousiasme graag delen. Ik denk dat maar weinig mensen doorhebben dat de opleiding heel anders is dan wat het schoolvak Nederlands inhoudt. Daarom sloot ik mijn les af met uitleg over de studie en ruimte voor vragen die de leerlingen hadden.
Veel middelbare scholieren vinden Nederlands geen leuk schoolvak. Dit is zonde, want de Neerlandistiek heeft zo veel te bieden. Nederlands is ook puzzelen met taal, je bent op een heel andere manier bezig met taal dan normaal en je duikt in een gegeven dat voor ons zo vanzelfsprekend is: onze communicatie. De taalkunde is nauwelijks aanwezig in het curriculum Nederlands op de middelbare school, terwijl ik dit persoonlijk een enorm leuk deel van de opleiding vind. Op basis van de lessen die ik op mijn oude middelbare school heb gegeven, trok ik de conclusie dat veel leerlingen wel geïnteresseerd waren in deze discipline, als je het op een levendige manier met ze deelt.
Ande Cremers studeert Nederlandse Taal en Cultuur aan de Radboud Universiteit
Met plezier je verslag gelezen. Vooral dat je het puzzelen als aantrekkelijk punt noemt. Ooit maakte ik een cursus syntaxis geheel gebouwd op een werkboek. Niks geen verhalen dus; alleen maar puzzels oplossen. Zoals jij ze aan het werk zette met Hockett!