Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd

Je moet ook de kleine dingen in het leven waarderen.

Ik zat al een tijdje te denken welk spreekwoord ik voor deze weken wilde doen. ‘’Iets met kerst,’’ dacht ik. Maar gek genoeg bracht mij dat niet zo ver. Want, opvallend genoeg, kon ik maar bar weinig spreekwoorden vinden die direct ‘kerst’ in het spreekwoord hebben! Maar niet getreurd, deze periode kent voor mij en vele anderen zo veel leuke tradities dat er altijd wel een linkje te leggen valt. En dan moest ik toch gelijk denken aan de leuke en lieve cadeautjes die bij mij over en weer gaan in de decemberperiode en een spreekwoord wat dan bij mij thuis altijd langskwam: Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd. Ik ben eigenlijk verrast dat ik dit spreekwoord nog niet eerder bekeken heb!

Oh, en mocht je nou trouwens wel een spreekwoord met ‘kerst’ erin kennen, dan ben ik daar alsnog hartstikke geïnteresseerd in en lees ik hem graag in de opmerkingen hieronder. Maar goed, nu even uitzoeken hoe het zit met dit spreekwoord om de week. 

De betekenis is hartstikke transparant: als je niet dankbaar kan zijn met de kleine dingen van minder waarde, dan verdien je het niet om iets groters en waardevollers te krijgen. Dit slaat dan echter niet alleen op fysieke spullen, maar kan ook betrekking hebben tot abstracte dingen zoals een kleine vordering in een proces of een meevallertje (Van Dale).

Opvallend aan het spreekwoord is dat, om het rijmschema te behouden, ‘waard’ nog in de oude variant ‘weerd’ in het spreekwoord voorkomt. Wel zo handig, want rijm kan ervoor zorgen dat een boodschap als deze als meer waarheidsgetrouw gezien wordt, ja echt! En eerlijk, het klinkt ook gewoon lekker. 

Het feit dat een deel van het spreekwoord niet in het moderne Nederlands staat, geeft al wat weg over het feit dat het best oud is. Het is mogelijk zelfs ontleend aan een wijsheid uit Jezus Sirach 19:1, geschreven rond 190 v.C.: die het weinige versmaadt, zal gaandeweg vervallen (Van Dale), die uiteindelijk ook in de 16de eeuw in het Nederlands voorkwam in de vorm Wye tcleyne versmaet, die en sal tgroote niet hebben (dbnl). Wat uiteindelijk ook nog de vorm aannam van die ’t klein niet begeert, is ’t groot niet weerd. De ontwikkeling van het spreekwoord heeft dus ook echt niet stilgestaan. Tot slot deel ik daarom ook nog graag een leuke variant van het spreekwoord die ik tegenwoordig af en toe langs hoor komen: wie het kleine niet leert doet het grote verkeerd. Voor zover ik weet draagt dit gewoon dezelfde betekenis als het originele spreekwoord, maar het is wel leuk om te zien hoe hierin de oude variant van waard omzeild wordt, door twee andere -eert/d woorden te pakken. En wie weet welke nieuwe formulering de toekomst weer brengt voor dit spreekwoord. 

Ik hoop dat ik wat meer duidelijkheid heb kunnen scheppen met dit onderzoekje naar de herkomst van dit leuke spreekwoord: dan hebben jullie in ieder geval al het kleine geleerd, en kan je het grote ook niet meer verkeerd doen. Verder wil ik iedereen alvast hele fijne feestdagen toewensen en hoop ik dat alle cadeautjes en lieve daden zodanig ontvangen worden dat dit spreekwoord helemaal niet uitgesproken hoeft te worden. Maar, mocht het wel nodig zijn, vul het dan maar gelijk aan met de leuke weetjes die in dit artikel naar voren komen. 😉

Fijne feestdagen!

Yfke de Jong is masterstudente Communicatiewetenschap aan de Radboud Universiteit.