Zo bot als Sinterklaas z’n reet

Er zijn weinig dingen zó fijn als dat moment waarop je cadeaupapier aan het knippen bent, en je schaar dan zo – zoefff – door het papier glijdt, in één vloeiende beweging. En er zijn dan ook maar weinig dingen zó afschuwelijk als cadeaupapier knippen met een botte schaar, en dat dan dat zoefff-moment waar je zo naar smacht alsmaar uitblijft, en je gedoemd bent het héle stuk actief te knippen, of, nog erger: dat je dat zoefff-moment forceert en dat je dan het papier zo lelijk scheurt. De horreur!

Mijn oma had altijd van die botte scharen in huis. En als ik samen met haar cadeautjes ging inpakken en het knippen maar niet wilde lukken, mopperde ze dan ook steevast: ‘Hè, die schaar is ook zo stomp als Sinterklaas z’n reet.’ Iedere keer weer moest ik dan lachen, en nog steeds grinnik ik als ik eraan terugdenk. Haha, Sinterklaas z’n reet, hihi!

Lang dacht ik dat deze vergelijking ontsproten was aan het creatieve brein van mijn oma, maar dat blijkt toch niet het geval. Met een snelle Googlesessie stuitte ik op meerdere voorbeelden van deze uitdrukking, zij het in een iets andere bewoording: met ‘stomp’ komt hij niet voor, maar wel met ‘bot’. Verder komt ‘kont’ vaker voor dan ‘reet’. Omdat het ‘Spreekwoord om de week’ deze keer op 5 december valt, leek het me leuk om deze zegswijze eens verder uit te pluizen. Want hoewel de betekenis voor zich spreekt (iets is erg bot), is de vergelijking met het achterste van de goedheiligman niet erg voor de hand liggend. Wat maakt specifiek de billen van Sinterklaas nou dé belichaming van botheid?

Helaas moet ik jullie dát antwoord verschuldigd blijven. En in andere talen zie ik ook geen vergelijkbare uitdrukkingen. As dull as Santa’s ass is helaas geen ding; So stumpf wie der Arsch des Weihnachtsmanns tragisch genoeg ook niet.

Wat ik wel veel tegenkom wanneer ik zoek op ‘zo bot als’, is de vergelijking zo bot als het achtereind van een varken. Ook dat verwijst naar objecten die scherp zouden moeten zijn (messen, zwaarden) maar dat niet zijn. Maar bij de zinsnede ‘het achtereind van een varken’ denk ik aan de bekendere uitdrukking zo dom als het achtereind van een varken (i.e. heel erg dom). Zoek ik in Google op ‘zo bot als het achtereind van’, dan vind ik daar resultaten die zowel naar varkensbillen verwijzen als naar de bips van Sinterklaas.

Volgens de Van Dale betekent ‘bot’ niet alleen ‘(door veel gebruik) niet scherp meer’, maar ook: ‘niet scherp van verstand’ – oftewel dom. Daarin zit een mogelijke verklaring voor het feit dat er twee varianten bestaan: ‘bot’ werd in de context van deze uitdrukking misschien eerst gebruikt in de betekenis van ‘dom’, en pas later ook in de betekenis van ‘stomp’.

Maar wat is dat toch met billen en botte dingen? Je kunt er op je gat op naar Keulen rijden is ook al zo’n uitdrukking om de botheid van een mes te omschrijven. Dat suggereert dan dat je er zorgeloos op kunt gaan zitten en vervolgens zomaar een lange rit kunt maken zonder jezelf te bezeren – het mes is immers hartstikke bot. 

Het wordt er allemaal niet heel veel duidelijker op. Zeker niet wanneer ik besluit om alleen te googelen op ‘Sinterklaas z’n reet’ en ‘Sinterklaas z’n kont’ (ja, mensen, ik heb inmiddels een interessante Google-zoekgeschiedenis), want dan blijkt de vergelijking met het achterwerk van de goedheiligman niet alleen gebruikt te worden om aan te geven dat iets bot is, maar ook dat iets bijvoorbeeld oud, zuur, droog, dof, stoffig, behaard of taai is. Opvallend is dat al deze dingen niet per se positieve associaties oproepen. Best zielig voor Sinterklaas eigenlijk, want dat lijkt me toch wel een toffe peer die deze negativiteit niet verdient. Maar ja, hij is natuurlijk niet de jongste meer – en veel van deze negatieve eigenschappen houden wel enig verband met ouderdom. Want word je ouder, dan loop je bijvoorbeeld ook een groter risico om stoffig te worden of een lange baard te krijgen, net als Sinterklaas.

Hoe dan ook, lieve lezertjes: ik hoop dat jullie vanavond fijn Sinterklaas kunnen vieren, en dat jullie huishoudens gezegend zijn met vlijmscherpe scharen waarmee je zonder problemen het cadeaupapier hebt kunnen doorklieven. Zo niet, dan weet je nu in elk geval een creatieve manier om daarover te mopperen.

Ludmilla Coornstra is masterstudente Nederlandse taal en cultuur aan de UvA.