De knoop doorhakken

Een beslissing nemen in een lastige situatie.

Morgen is het weer Valentijnsdag. Voor sommigen overbodig commercieel gedoe, voor anderen weer een heuse dag van de liefde. Misschien zit je al een tijdje te twijfelen… Ga je een romantisch gebaar maken voor degene die je stiekem liefhebt? Mijn advies: hak die knoop door en ga ervoor! Want je weet het hè, niet geschoten is altijd mis.
De knoop doorhakken is voor mijn gevoel een uitdrukking die nog veel voorkomt, een van de redenen dat ik deze uitdrukking deze week wil behandelen is ook omdat ik hem de afgelopen week welgeteld drie keer langs heb horen komen – het leeft nog volop dus! Maar het zette me wel aan het denken… waarom moet een knoop eigenlijk doorgehakt worden?

De betekenis van de uitdrukking houdt in dat je een weloverwogen beslissing neemt, vaak in een lastige situatie waarbij je veel twijfelt. Als je dan de knoop doorhakt, maak je de definitieve keuze. Vroeger werd ook wel gesproken van Den (Gordiaanschen) knoop doorhakken, zo werd het ook genoteerd door F. A. Stoett in 1923 (dbnl). Tegenwoordig lijkt het woord gordiaanse uit de uitdrukking verdwenen te zijn.

De uitdrukking is al eeuwenoud en slaat op een verhaal uit de Griekse Oudheid (Onze Taal). Het verhaal begint bij de boer Gordias die de stad Gordium opricht in het oude rijk Phyrgië. In zijn stad laat Gordias een tempel bouwen voor de Griekse god Zeus. In deze tempel ligt een knoop, die onderdeel was van Gordias’ strijdwagen en onmogelijk te ontwarren is. Een orakel doet de voorspelling dat degene die het voor elkaar krijgt om deze knoop los te maken, heerser van de wereld zal worden. Een van de personen die een poging wagen om deze knoop los te krijgen was Alexander de Grote. Ook hem lukt het niet om de knoop te ontwarren, maar hij komt al snel met een ander idee. Alexander de Grote merkt op dat er nooit verteld was hoe de knoop losgemaakt moest worden en hakt hem dus prompt door met een zwaard. Die nacht onweert het enorm, een teken van Zeus’ goedkeuring, en in de jaren die volgden weet Alexander inderdaad een groot deel van de wereld te veroveren.

Een mooi verhaal dat werkelijk tot de verbeelding spreekt. Het is dan wel weer belangrijk om te erkennen dat er wel enige twijfel is over de authenticiteit van dit verhaal. Er wordt getwijfeld of de diepgelovige Alexander wel zo’n brute daad uit zou voeren, en of hij niet gewoon een pin uit de knoop haalde om hem te ontwarren. Waar of niet, het verhaal heeft ons in ieder geval een mooie uitdrukking opgeleverd.

En met zo’n mooi verhaal is het ook niet verbazingwekkend dat de uitdrukking ook in andere talen voorkomt. Het Engels kent cutting the Gordian knot, het Duits gebruikt den gordischen Knoten durchschlagen en in het Frans spreek je van trancher le noeud gordien. Opvallend is dan wel dat in al deze talen de referentie naar het originele verhaal nog wel is blijven hangen. In het Nederlands is de gordiaanse knoop overigens ook niet volledig verdwenen, want een gordiaanse knoop is nog wel een ding. Dit is een losse uitdrukking die refereert aan een onontwarbare zaak (Onze Taal).

Laat het een levensles zijn dat als je tegen een gordiaanse knoop aanloopt, je hem misschien gewoon door kan hakken. En misschien ook extra inspiratie om er morgen gewoon voor te gaan: denk creatief en wie weet kan je nog wel indruk op je valentijn maken door te vertellen wat je hier net gelezen hebt. Want wat is er nou leuker dan iemand met kennis van spreekwoorden? Als je het mij vraagt… niet veel! 😉

Yfke de Jong is masterstudente Communicatiewetenschap aan de Radboud Universiteit.